Επιμέλεια Θοδωρής Ρηγινιώτης
Η Αγία Γραφή, δηλαδή το Ιερό Βιβλίο του χριστιανισμού, χωρίζεται σε δύο μέρη: την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Η Παλαιά Διαθήκη διηγείται αφενός την πρώτη φάση της ανθρώπινης ιστορίας (διήγηση που περιέχει και αλληγορίες και συμβολισμούς), δηλαδή τη γνώση του Θεού από τους πρώτους ανθρώπους, την απώλεια αυτής της γνώσης (προπατορικό αμάρτημα), που σήμαινε και απώλεια της αγάπης και της αρμονίας μεταξύ των ανθρώπων, και αφετέρου τις περιπέτειες αρχαίων λαών και προσώπων, που κατέληξαν στη δημιουργία του έθνους Ισραήλ (του εβραϊκού έθνους), το οποίο ο Θεός συγκράτησε στη δική Του πίστη, για να υπάρχει ένας λαός που θα Τον γνωρίζει ώστε μέσα σ’ αυτό το λαό να γεννηθεί ο Χριστός. Περιέχει επίσης τις προφητείες που προανάγγειλαν τον ερχομό Του και εκπληρώθηκαν με τη ζωή, τη σταύρωση και την ανάστασή Του.
Η Καινή Διαθήκη αφηγείται τη ζωή του Χριστού και τις περιπέτειες των πρώτων χριστιανών, μέσα από κείμενα γραμμένα κυρίως από μαθητές του Χριστού.
Στο βιβλίο της Καινής Διαθήκης έχουμε πολλά κείμενα, που ονομάζονται «βιβλία». Τα εξής:
1. Τα τέσσερα ευαγγέλια: κατά Ματθαίον, κατά Μάρκον, κατά Λουκάν και κατά Ιωάννην.
Πρώτο από τα 4, όπως φαίνεται, είναι το κατά Μάρκον ευαγγέλιο: είναι το πιο μικρό και οι ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς έχουν συμπεριλάβει κομμάτια του στα δικά τους ευαγγέλια. Ο άγιος Μάρκος δεν ήταν από τους 12 αποστόλους, αλλά η μητέρα του, η αγία Μαρία, ήταν μαθήτρια του Χριστού – στο σπίτι της έγινε ο φωτισμός των αποστόλων από το Άγιο Πνεύμα πενήντα μέρες μετά την ανάσταση του Χριστού (την Πεντηκοστή) και πιθανόν εκεί είχε γίνει και ο Μυστικός Δείπνος. Μάλλον ο Μάρκος είχε γνωρίσει το Χριστό ως παιδί. Μεγαλώνοντας συνεργάστηκε με τους αποστόλους Πέτρο και Παύλο και το ευαγγέλιό του το έγραψε μετά από αφήγηση του αποστόλου Πέτρου, όπως γράφει ένας συγγραφέας του 2ου-3ου αι. μ.Χ. (ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας).
Ο Μάρκος αρχίζει να διηγείται την ιστορία του Χριστού από τη συνάντησή του με τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, στον Ιορδάνη ποταμό, όταν ήταν και οι δύο 30 χρονών.
Το κατά Ματθαίον είναι το δεύτερο ευαγγέλιο. Ο άγιος Ματθαίος ήταν ένας από τους 12 αποστόλους. Το ευαγγέλιό του αρχίζει από τη γέννηση του Χριστού και είναι το μόνο που αναφέρει τους Τρεις Μάγους και τη Σφαγή των Νηπίων από το βασιλιά Ηρώδη. Στην Καινή Διαθήκη έχει μπει πρώτο (αν και γράφτηκε δεύτερο), επειδή αρχίζει από τη γενεαλογία του Χριστού, ξεκινώντας από τον Αβραάμ και φτάνοντας μέχρι τον άγιο Ιωσήφ, τον αρραβωνιαστικό της Παναγίας.
Η γενεαλογία αυτή ήταν η κατά το νόμο οικογενειακή γραμμή του Χριστού, αν και ο Ιησούς δεν ήταν φυσικός γιος του Ιωσήφ. Όμως, κατά την παράδοση, μέχρι και τον πατέρα του Ιωσήφ, Ιάκωβο, οι πρόγονοι που παραθέτει είναι και πρόγονοι της Παναγίας. Η παράδοση, που δεν αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη, διασώζει ότι υπήρχε συγγένεια ανάμεσα στον Ιωσήφ και την Παναγία και ότι οι ιερείς του Ναού της Ιερουσαλήμ, που αρραβώνιασαν την Παναγία με τον Ιωσήφ, δεν την έδωσαν στ’ αλήθεια ως σύζυγό του, αλλά ως προστατευόμενή του.
Το τρίτο ευαγγέλιο είναι το κατά Λουκάν.
Ο γιατρός Λουκάς χρησιμοποιεί και τα δυο πρώτα ευαγγέλια και προσθέτει αρκετές δικές του πληροφορίες. Αρχίζει από τη γέννηση του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Είναι ο μόνος που αναφέρει τον Ευαγγελισμό, δηλαδή τη συνάντηση της Παναγίας με τον αρχάγγελο Γαβριήλ, καθώς και πολλές λεπτομέρειες για τα Χριστούγεννα: την απογραφή, λόγω της οποίας ο Ιωσήφ και η Παναγία κατέβηκαν από τη Ναζαρέτ στη Βηθλεέμ, τη γέννηση του Χριστού στο στάβλο, τους αγγέλους και τους βοσκούς. Αναφέρει επίσης την Υπαπαντή του Χριστού (όταν ήταν 40 ημερών και η Παναγία πήγε στο Ναό, στα Ιεροσόλυμα, να σαραντίσει – το γιορτάζουμε 2 Φεβρουαρίου), το επεισόδιο όπου ο Ιησούς 12 ετών πήγε στο Ναό και κατέπληξε τους διδασκάλους της εβραϊκής θρησκείας με το σοφία Του κ.λ.π.
Πιθανόν ο άγιος Λουκάς πήγε και βρήκε την Παναγία και πήρε πολλές πληροφορίες απ’ αυτήν (κατά την παράδοση, τη ζωγράφισε κιόλας κι έτσι έχει μείνει η μορφή της στην Ιστορία).
Επίσης, ο Λουκάς είναι ο μόνος που διηγείται την ανάληψη του Χριστού, δηλ. το πώς ο Χριστός συνάντησε τελευταία φορά τους μαθητές Του, σε κάποιο λόφο έξω από την Ιερουσαλήμ, 40 μέρες μετά την ανάσταση, και εκεί υψώθηκε στον ουρανό και χάθηκε από τα μάτια τους (γιορτάζουμε το γεγονός 40 μέρες μετά το Πάσχα, τη μέρα της Αναλήψεως).
Ο Λουκάς γράφει το ευαγγέλιό του σαν ιστορικός, δίνει χρονολογικά στοιχεία για διάφορα γεγονότα κ.τ.λ. Ήταν στενός συνεργάτης του αποστόλου Παύλου. Κατά μία άποψη όμως ήταν και ένας από τους 70 μαθητές του Χριστού (δηλ. από τον ευρύτερο κύκλο αποστόλων, που υπήρχε εκτός από τους 12).
Ο άγιος Ιωάννης, ο τέταρτος ευαγγελιστής (ένας από τους 12 αποστόλους), αρχίζει το βιβλίο του από τη συνάντηση του Χριστού με τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (που είναι άλλος άγιος Ιωάννης, φυσικά, όχι αυτός που έγραψε το ευαγγέλιο) και γράφει αρκετά άλλα επεισόδια, αποφεύγοντας να επαναλάβει πράγματα που έχουν αφηγηθεί οι τρεις προηγούμενοι. Διασώζει αρκετές διδασκαλίες και θαύματα του Χριστού, που δεν είχαν γράψει οι άλλοι τρεις, και περιγράφει κάποια πράγματα με φιλοσοφικό και υψηλό θεολογικό τρόπο. Φαίνεται πως το ευαγγέλιό του το έγραψε για κάποιους μορφωμένους αναγνώστες, πιθανόν από την Αντιόχεια. Λόγω της υψηλής θεολογίας που περιέχει το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, ο άγιος Ιωάννης ονομάζεται επίσης Ιωάννης ο Θεολόγος.
Έτσι λοιπόν, τα ευαγγέλια είναι τέσσερα, όχι… δώδεκα. Τα περίφημα «δώδεκα ευαγγέλια» είναι 12 κομμάτια από τα 4 ευαγγέλια, που διαβάζονται στην Εκκλησία το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, στην ανάμνηση του μυστικού δείπνου και της σταύρωσης του Χριστού.
2. Μετά τα ευαγγέλια, στην Καινή Διαθήκη υπάρχει ένα βιβλίο που λέγεται Πράξεις των Αποστόλων και το έχει γράψει ο ευαγγελιστής Λουκάς. Αρχίζει ακριβώς εκεί όπου σταματάει το κατά Λουκάν (με την ανάληψη του Χριστού). Οι Πράξεις διηγούνται τη ζωή και τις περιπέτειες των πρώτων χριστιανών – είναι ένα εξαιρετικό, συναρπαστικό βιβλίο! – μιλάνε για την αλλαγή και τη μετάνοια του αποστόλου Παύλου (που, από εχθρός των χριστιανών, έγινε ο ίδιος χριστιανός και μάλιστα θαυματουργός απόστολος), μιλάνε για τα ταξίδια του και την προσπάθειά του, μαζί με άλλους αποστόλους, να διαδώσει το χριστιανισμό και σταματάνε ξαφνικά στο σημείο όπου ο απόστολος Παύλος οδηγείται στη Ρώμη ως κρατούμενος, για να δικαστεί από το Ρωμαίο αυτοκράτορα.
Αυτό το ξαφνικό τέλος σημαίνει ότι οι Πράξεις γράφτηκαν τότε. Από την Εκκλησιαστική Ιστορία ξέρουμε ότι ο Παύλος απελευθερώθηκε από τη φυλακή και μετά από χρόνια και άλλες περιπέτειες συνελήφθη ξανά και θανατώθηκε στη Ρώμη γύρω στο 65 μ.Χ.
Άρα οι Πράξεις γράφτηκαν πριν το 65 μ.Χ., ίσως γύρω στο 60 μ.Χ. Και, επειδή γράφτηκαν μετά το κατά Λουκάν, που γράφτηκε μετά το κατά Μάρκον και το κατά Ματθαίον, καταλαβαίνουμε ότι τα τρία αυτά ευαγγέλια γράφτηκαν ανάμεσα στο 30 και το 60 μ.Χ., δηλ. πολύ λίγα χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφουν.
3. Μετά τις Πράξεις των Αποστόλων, στην Καινή Διαθήκη έχουμε 14 επιστολές του αποστόλου Παύλου, δηλ. γράμματα που έστελνε προς διάφορες τοπικές Εκκλησίες (δηλ. χριστιανικές κοινότητες διαφόρων πόλεων) ή σημαντικούς συνεργάτες του. Οι επιστολές αυτές μιλούν για διάφορα θέματα και περιέχουν πάρα πολύ σημαντικές διδασκαλίες και για θέματα πίστης και για ζητήματα ηθικής, αλλά και αρκετά ιστορικά στοιχεία. Είναι οι επιστολές προς Ρωμαίους, προς Κορινθίους (2 επιστολές), προς Εφεσίους, προς Γαλάτας, προς Θεσσαλονικής (δύο), προς Εβραίους, προς Κολοσσαείς (δηλ. τους χριστιανούς από την πόλη Κολοσσές της Μικράς Ασίας), προς Φιλιππησίους, προς Τιμόθεο (δύο), προς Τίτο (τον πρώτο επίσκοπο των χριστιανών της Κρήτης) και προς Φιλήμονα.
Στην εκκλησία, όταν γίνεται λειτουργία ή και σε άλλες τελετές, διαβάζεται «ο Απόστολος», ένα κομμάτι της Καινής Διαθήκης, που τις πιο πολλές φορές είναι κομμάτι από κάποια επιστολή του Παύλου (μπορεί, ανάλογα με την ημέρα, να είναι και κομμάτι από τις Πράξεις ή από κάποια «καθολική επιστολή», για τις οποίες δες αμέσως παρακάτω). Τον Απόστολο τον διαβάζει ο ψάλτης ή ο αναγνώστης και αμέσως μετά ο παπάς (ή ο διάκος, αν υπάρχει, δηλ. ο βοηθός ιερέας) διαβάζει το Ευαγγέλιο.
4. Ακολουθούν οι 7 «καθολικές επιστολές»: είναι 3 επιστολές του ευαγγελιστή Ιωάννη, 2 του Πέτρου, 1 του Ιακώβου και 1 του Ιούδα (όχι του Ισκαριώτη και προδότη του Χριστού). Αυτοί οι δύο απόστολοι, Ιάκωβος και Ιούδας, είναι δύο από τους λεγόμενους «αδελφούς του Κυρίου», δηλ. παιδιά του Ιωσήφ με την πρώτη του γυναίκα, με την οποία ήταν παντρεμένος πριν τον αρραβώνα του με την Παναγία. Είχαν επτά παιδιά, που τα ονόματά τους διασώζονται από την ιστορική παράδοση.
Οι δύο «Αδελφόθεοι» άγιοι Ιάκωβος και Ιούδας (που ήταν σημαντικά πρόσωπα ανάμεσα στους πρώτους χριστιανούς), στις επιστολές τους, δεν ονομάζουν τον εαυτό τους «αδελφό του Ιησού», κι αυτό είναι ένα επιπλέον τεκμήριο ότι δεν ήταν παιδιά της Παναγίας, αλλά μόνο του Ιωσήφ, δηλαδή ήταν θετά αδέρφια του Ιησού και όχι εξ αίματος.
Η Παναγία δεν έκανε άλλα παιδιά, εκτός από το Χριστό, ούτε έγινε ποτέ κανονική σύζυγος του Ιωσήφ. Γι’ αυτό και η προφητεία του προφήτη Ιεζεκιήλ, στην Παλαιά Διαθήκη, που μιλάει για την «πύλη των αγίων», από την οποία θα περάσει ο Κύριος και θα έρθει στο λαό Του, γράφει ότι αυτή η πύλη θα παραμείνει για πάντα κλειστή και μόνο ο Κύριος θα περάσει απ’ αυτήν. Η πύλη αυτή συμβολίζει την Παναγία και η προφητεία βρίσκεται στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ, κεφ. 44, στίχοι 1-3.
«Καθολικές επιστολές» σημαίνει επιστολές προς όλους τους χριστιανούς. Η λέξη «καθολικός» σημαίνει αυτός που τα περιλαμβάνει όλα και όλους. Αυτό θέλει να πει και η Καθολική Εκκλησία με αυτό το όνομα. Οι καθολικές επιστολές στην Καινή Διαθήκη δεν έχουν σχέση με αυτό που σήμερα ονομάζεται «Καθολική Εκκλησία», δηλ. την Εκκλησία της Δυτικής Ευρώπης, η οποία διασπάστηκε από τους υπόλοιπους χριστιανούς και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα, μετά το 1000 μ.Χ. (Εκκλησία = όχι το κτήριο που γίνεται η λειτουργία, αλλά η χριστιανοσύνη, το σύνολο των χριστιανών).
5. Η Καινή Διαθήκη κλείνει με την περίφημη Αποκάλυψη, που γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, γέρος πια, εξόριστος στα ορυχεία της Πάτμου από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Δομιτιανό, που ήταν διώκτης των χριστιανών. Στην Αποκάλυψη, μέσα από συμβολικά και αλληγορικά οράματα, δίνεται η τραγική Ιστορία της ανθρωπότητας μέχρι την τελική νίκη του Καλού και την ένωση του κόσμου σε «δεσμά αγάπης» με το Θεό. Η Αποκάλυψη τελειώνει με τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, την ανάσταση όλων των νεκρών και το όραμα του Παραδείσου (της «ουράνιας Ιερουσαλήμ», όπου «το Δέντρο της Ζωής θα ανθίζει κάθε μήνα» και όπου τίποτε κακό δε μπορεί να μπει). Ο Παράδεισος αυτός θα βρίσκεται στη Γη, όχι «στον ουρανό», όπως στη Γη θα γίνει η ανάσταση των νεκρών και εδώ θα υπάρξει η αιώνια ζωή.
Γιατί λέγεται «Διαθήκη»
Όλα αυτά τα βιβλία γράφτηκαν, όχι για να αποτελέσουν μια ενιαία συγκροτημένη «Αγία Γραφή των χριστιανών», αλλά για να αποτυπώσουν γραπτά το προφορικό κήρυγμα, τις άμεσες μαρτυρίες των αποστόλων για την ανάσταση του Χριστού, και να το βοηθήσουν να ταξιδέψει παραπέρα ή να παραμείνει εκεί όπου δεν βρίσκονταν πια οι απόστολοι.
Η Καινή Διαθήκη, κατά τον απόστολο Παύλο (προς Εβραίους, 9, 11-20), ονομάζεται «Διαθήκη» επειδή με αυτήν ο Θεός κληροδοτεί στα παιδιά Του τη βασιλεία Του, δηλ. τον παράδεισο. Όπως κάθε διαθήκη ισχύει μετά το θάνατο εκείνου που τη φτιάχνει, έτσι και η διαθήκη του Θεού ισχύει μετά το θάνατο του Θεού, δηλ. τη σταύρωση του Χριστού, που είναι ο Θεός κατά τους χριστιανούς (το ένα από τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας).
Γι’ αυτό και η Παλαιά Διαθήκη ονομαζόταν «διαθήκη». Εκείνη ίσχυε με το θάνατο των ζώων, που θυσίαζαν οι Εβραίοι προς τιμήν του Θεού και τα οποία ήταν συμβολισμός του θανάτου του Χριστού, που τον περίμεναν να έρθει από γενιά σε γενιά. Αλλά η Καινή Διαθήκη επισφραγίζεται όχι με το αίμα ζώων (θυσίες), αλλά με το αίμα του Θεανθρώπου (την αυτοθυσία Του στο σταυρό), που η θυσία Του επαναλαμβάνεται χωρίς αίμα (αναίμακτα) κάθε Κυριακή κατά το μυστήριο της θείας Μετάληψης.
Η Καινή Διαθήκη δεν είναι γραμμένη στην πέτρα (όπως οι Δέκα Εντολές), αλλά στην καρδιά, όπως λέει ο Θεός μέσω του προφήτη Ιερεμία (κεφ. 31 στο βιβλίο του Ιερεμία στην Παλ. Διαθήκη): «Θα βάλω το νόμο μου στη συνείδησή τους και θα τον γράψω στις καρδιές τους. Θα είμαι Θεός τους και εκείνοι θα είναι λαός μου… Όλοι θα με γνωρίζουν, από τον πιο άσημο ώς τον πιο σπουδαίο».
Στο επόμενο άρθρο μας, Θεού θέλοντος, θα μιλήσουμε για τις αρχαιότερες μαρτυρίες που μιλούν για την Καινή Διαθήκη και για τα λεγόμενα «απόκρυφα ευαγγέλια», για τα οποία τόσα γράφονται στις μέρες μας από διάφορους, σοβαρούς και μη (εμείς ελπίζουμε πως είμαστε από τους σοβαρούς)…
