Η σπουδαία σελίδα «Εν Σπηλίω» του Ηλία Λουλούδη στο «Ρέθεμνος» της περασμένης εβδομάδας με ώθησε να ψάξω τα αρχεία μου και να ανασκαλέψω τις αναμνήσεις μου για τον τελευταίο ρεθεμνιώτη μυλωνά, τον Σπηλιανό Αντώνη Λουκάκη.

Είχα την τύχη να τον γνωρίσω από κοντά το 1996, όταν μερικές Τετάρτες, που λειτουργούσε τότε τον νερόμυλό του, τού πήγαινα στάρι ή κριθάρι, λιγοστό κάθε φορά, να μου τ’ αλέσει, ώστε να βρίσκω ευκαιρία να μιλώ μαζί του και ν’ απολαμβάνω την ατμόσφαιρα του μύλου του. Μάλιστα, όντας υπεύθυνος στην πρωτοβάθμια περιβαλλοντική εκπαίδευση, του ζητούσα άδεια και τον φωτογράφιζα, με διαφάνειες (slides) τω καιρώ εκείνω. Τις χρησιμοποιούσα για τις ανάγκες προγραμμάτων στα σχολεία μας, σχετικών με τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, καθώς και για το φορητό εκπαιδευτικό πρόγραμμα (μουσειοβαλίτσα) που είχα δημιουργήσει, με τον τίτλο «Η ενέργεια δεν προσφέρεται ποτέ δωρεάν». Αν δεν έχει πεταχτεί από τους επιγόνους και διασώζεται, θα περιέχει στις θήκες της κάμποσες διαφάνειες με τον μυλωνά μας εν δράσει.

Φρόντισα κιόλας μια φορά να γίνουμε «απαλέτες» όλη η οικογένειά μου, όπως φαίνεται στις δύο πρώτες φωτογραφίες. Περιττό ν’ αναφέρω ότι τα παιδιά μου εντυπωσιάστηκαν όχι μόνο από την υποβλητική ατμόσφαιρα που δημιουργούσε το ημίφως, η υγρασία και ο ρυθμικός ήχος του αλέσματος αλλά κι από τα ίδια τα λεγόμενα του μυλωνά. Ο οποίος, να το σημειώσουμε κι αυτό, ήταν όχι μόνο ιδιοκτήτης και δουλευτής του μύλου αλλά και επισκευαστής του στις συχνές ζημιές που πάθαινε συχνά-πυκνά.

Η μεγαλύτερη από τις αβαρίες εκείνες ήταν το «σπάσιμο» του λιγάτου (γλυκάτου), το οποίο έχανε εμφανώς νερό, δημιουργώντας προϋποθέσεις για ακόμα μεγαλύτερη ζημιά. Απευθύνθηκα τότε στον κοινοτάρχη του Σπηλίου, τον οποίο προσπάθησα να πείσω ότι η κοινότητα όφειλε όχι μόνο να επισκευάσει τη ζημιά αλλά κανονικά θα έπρεπε και να τον επιχορηγεί για τις ώρες που κάθε εβδομάδα περνούσε στον μύλο, αλέθοντας ή περιμένοντας απλώς τους λιγοστούς πελάτες, οι οποίοι στις περισσότερες των περιπτώσεων έφερναν καλαμπόκι για χοντροάλεσμα. Όπως δηλαδή συμβαίνει σε πολιτισμένες χώρες, μεταξύ των οποίων στην Ολλανδία, όπου οι μυλωνάδες είναι κρατικοί υπάλληλοι, προκειμένου οι κάτοικοι των Κάτω Χωρών να εκτιμήσουν την -αιολική εκεί- ενέργεια. Θα μου πείτε, τι του έλεγα τώρα εγώ! Αν δεν του είχα δηλώσει την ιδιότητά μου, μπορεί και να μου πέταγε κανένα ευφυολόγημα…

Το ξαναπροσπάθησα αργότερα με τον Δήμο Λάμπης, με «πολιορκητικό κριό» τον συνάδελφο και φίλο Γιώργο Πολάκη, ο οποίος υπηρετούσε στο Δημοτικό Σχολείο Σπηλίου. Είχαμε σχεδιάσει ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, απολύτως βιωματικό, με πρώτη εφαρμογή στην τάξη του, από την οποία κι έχω τραβήξει την τρίτη φωτογραφία. Εν τω μεταξύ η ζημιά μεγάλωνε, οι πελάτες ελαττώνονταν και ολοένα και λιγότερες σχολικές τάξεις επισκέπτονταν το μυλοτόπι του Σπηλίου, μέχρι που ο κύριος Αντώνης απηύδησε κι έβαλε λουκέτο στον τελευταίο εν ζωή ρεθεμνιώτικο νερόμυλο.

Πολύ αργότερα, επί ημερών Ταταράκη, ο Δήμος επισκεύασε κι αυτόν και τους άλλους νερόμυλους της περιοχής και δημιούργησε μια όμορφη γωνιά, την πιο μαγευτική ίσως του Σπηλίου. Οφείλω λοιπόν να τον συγχαρώ, παρ’ ότι παλιότερα βρισκόμασταν από την άλλη πλευρά των δικαστικών εδράνων, εγώ κι άλλοι οικολόγοι και οικολογούντες, που τον κατηγορούσαμε για την δρόμο που άνοιγε στην Τριόπετρα, «παρά θιν αλός». Όπως διαμορφώνεται σήμερα η κατάσταση, έχω να του προτείνω να κάνει και κάτι ακόμα: ν’ αναρτήσει επάνω στον μύλο μια φωτογραφία του αείμνηστου Αντώνη Λουκάκη εν ώρα εργασίας, από τις πολλές που θα βρούμε αν ψάξουμε τα αρχεία μας ή αν το κάνει ο Λουλούδης στα σπηλιανά σεντούκια. Η ανάρτησή της θ’ αποτελέσει τιμή όχι τόσο για τον αξέχαστο εκείνο μυλωνά, έναν εν τη πράξει οικολόγο, αλλά περισσότερο για τον Δήμο, που θ’ αναγνωρίζει με την πράξη αυτή το έργο και την προσφορά του στην ανάδειξη της προβιομηχανικής μας κληρονομιάς.

Υ.Γ. Από κάτω από τη φωτογραφία, θα μπορούσε να προστεθεί το παλιότερο δίστιχο:

Ήθελα να ’μουν μυλωνάς εις του Σπηλιού τα μέρη

να ’φερνες το κριθάρι σου να σου το κάνω αλεύρι.