Μετά από μια μακραίωνη ιστορία, η Ομάλα Μυλοποτάμου πέρασε στην κατηγορία των οικισμών χωρίς κανένα μόνιμο κάτοικο.
Η Χρυσή Φοδελιανάκη, η γυναίκα που επί σειρά αρκετών ετών παρέμενε μόνη της και μόνιμα στο χωριό αυτό, έφυγε από την ζωή τον περασμένο Αύγουστο σε ηλικία 87 ετών.
Άλλο ένα χωριό ακολουθεί πλέον την ατυχία της πληθυσμιακής ερήμωσης που απειλεί δεκάδες χωριά της Ρεθεμνιώτικης υπαίθρου. Και πρόκειται για μια ραγδαία επιδείνωση, για την οποία ουδένα ουσιαστικό μέτρο λαμβάνεται από την πολιτεία, προκειμένου να συγκρατηθεί ο κόσμος στα χωριά και να δημιουργήσει.
Η Ομάλα έως και την δεκαετία του ’70 είχε δικό της Δημοτικό Σχολείο. Πενήντα χρόνια μετά …. δεν έχει ούτε ένα μόνιμο κάτοικο!
Η ΧΡΥΣΗ ΦΟΔΕΛΙΑΝΑΚΗ
Η Χρυσή Φοδελιανάκη γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στην Ομάλα. Στο ίδιο σπίτι που είδε το φως της ζωής, σε αυτό το ίδιο σπίτι άφησε και την τελευταία της πνοή.
Έζησε την ζωή της ελληνίδας αγρότισσας και νοικοκυράς. Ήσυχα, απλά και ταπεινά, αντιμετωπίζοντας με την ηρεμία που την διέκρινε κάθε αντιξοότητα.
Δεν έφυγε ποτέ από την Ομάλα. Έμεινε εκεί ακόμα και όταν έφυγε από την ζωή η μητέρα της πριν αρκετά χρόνια. Είδε σταδιακά όλες τις πόρτες του χωριού να κλείνουν η μία μετά τη άλλη και πάλι έμεινε εκεί σε πείσμα του πανδαμάτορα χρόνου.
Δεν έκανε δική της οικογένεια όμως ήταν πάντα δίπλα της τα αδέρφια, τα ανίψια και οι συγγενείς της.
Στην τελετή αποχαιρετισμού και στο 40ημερο μνημόσυνο την περασμένη Κυριακή έσπευσαν όχι μόνο συγγενείς και φίλοι αλλά και οι περισσότεροι απόγονοι των συγχωριανών της καθώς ήξεραν πως με την δική της απώλεια ένα κύκλος πολλών αιώνων έκλεισε για την Ομάλα.
Η ΟΜΑΛΑ
Η Ομάλα είναι οικισμός της Κοινότητας Γαράζου του Δήμου Μυλοποτάμου. Βρίσκεται 39 χλμ. ανατολικά από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 350 μ. μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς.
Το χωριό έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός υψηλής αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής αξίας και μάλιστα στην Α’ κατηγορία των διατηρητέων μνημειακών χωριών. Στην είσοδο του δεσπόζει ο μονόχωρος Ιερός Ναός Αγίου Δημήτριου. Είναι άγνωστο πότε ανεγέρθηκε, ωστόσο, υπάρχει εντοιχισμένη πινακίδα ανακαίνισης του 1742.
Η περιήγηση στο χωριό εντυπωσιάζει τον επισκέπτη από αρχιτεκτονικής άποψης ενώ ιδιαίτερα όμορφο είναι το παλιό υδραγωγείο ανατολικά του οικισμού.
Ο Στέργιος Σπανάκης αναφέρει ότι το όνομα προέρχεται από το επίθετο Ομαλός. Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Omala, στην επαρχία Μυλοποτάμου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από Καστροφύλακα αναφέρεται ως Omalla με 65 κατοίκους και 193 οφειλόμενες αγγαρείες και ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 ως Omala. Στην οθωμανική απογραφή του 1670 καταγράφεται μαζί με το χωριό Γαράζο. Επίσης αναφέρεται στο έργο Κρητικά του Μιχαήλ Χουρμούζη, το 1842.
Το 1881 ανήκε στο δήμο Γαράζου και σύμφωνα με την απογραφή είχε 87 κατοίκους, όλοι χριστιανοί. Στην απογραφή του 1900 είχε 110 κατοίκους. Από το 1880 έως το 1910 ανήκε στον Δήμο Γαράζου. Το 1911 εντάχθηκε στον Αγροτικό Δήμο Γαράζου και ακολούθως το 1925 παρέμεινε στην κοινότητα Γαράζου.
Ως οικισμός της ίδιας κοινότητας παραμένει έως σήμερα, εντασσόμενος στον Δήμο Κουλούκωνα από το 1999 έως το 2010 και έκτοτε στον Δήμο Μυλοποτάμου.
Οι κάτοικοι του ασχολήθηκαν με την γεωργία και την κτηνοτροφία.
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τα τελευταία χρόνια οι απόγονοι των τελευταίων κατοίκων του χωριού έχουν ιδρύσει πολιτιστικό σύλλογο με έδρα την Ομάλα.
Είναι ένα ιδιαίτερα ενεργό σωματείο, το οποίο αναπτύσσει σειρά δραστηριοτήτων.
Με πρωτοβουλία του το χωριό απέκτησε μια νέα όμορφη πλατεία και έχουν γίνει πολλά έργα εξωραϊσμού και διάσωσης κοινόχρηστων χώρων.
Επίσης γίνονται εκδηλώσεις για να συνευρίσκονται και να επισκέπτονται το χωριό καταγωγής τους.
Πολλοί από αυτούς έχουν ανακαινίσει τα πατρικά τους σπίτια και τα χρησιμοποιούν ως παραθεριστικές κατοικίες ενώ αρκετοί μένουν μεγάλα διαστήματα στην Ομάλα.
Μέσα από την δράση των μελών του συλλόγου, το χωριό αυτό παραμένει ζωντανό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας του Μυλοποτάμου.
