Το εξαίρετο βιβλίο «Παλιές μαντινάδες από την Κρύα Βρύση Ρεθύμνης», που εκδόθηκε πρόσφατα από την «Εκτυπωτική Ρεθύμνου», 163 σελίδων και διαστάσεων 17Χ24, αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός στα τοπικά -και όχι μόνο- εκδοτικά πράγματα.
Στην πρώτη σελίδα κάτω από τον τίτλο, ακολουθεί το εξής επεξηγηματικό κείμενο: «Παλιές μαντινάδες, προ του 1950, από μνήμης και μόνο, που τραγουδήθηκαν στην Κρύα Βρύση και στα γύρω χωριά, σε γλέντια, καντάδες, γάμους, βαπτίσεις, παρέες, αλλά αξιοποιήθηκαν και σαν ερωτικό κάλεσμα της εποχής εκείνης».
Πρόκειται για ένα προϊόν συνεργασίας σε διάφορα χρονικά επίπεδα τριών αξιόλογων προσώπων:
Πρώτο συνεργαζόμενο πρόσωπο, η στοιχειωδώς εγγράμματη αλλά πολύ μορφωμένη κοινωνικά Μαρία Γ. Ροδαμνάκη ως Κιβωτός μνήμης των κρυοβρυσανών μαντινάδων που «είχε μάθει από τις αποσπερίδες που κάνανε όντε ήτανε κοπελιά σε σπίθια στο χωριό, αλλά και στα πανηγύρια στα γλέντια που τις τραγουδούσανε», και τις σιγομουρμούριζε συνοδεύοντας τις δουλειές της καθημερινής της λάτρας. Αλλά και ως υποκείμενο καταγραφής των μαντινάδων αυτών. Μιας καταγραφής, που γινόταν με υπομονή και επιμονή, μέχρι που της το επέτρεπε το φως της. Δείγμα της χειρόγραφης καταγραφής της υποδέχεται τον αναγνώστη στο εξώφυλλο του βιβλίου με φόντο τον Καταρράχτη «Ρέχτας» στο Κρυοβρυσανό Κέδρος.
Δεύτερο συνεργαζόμενο πρόσωπο, ο γιος της προαναφερόμενης Γιώργης Ροδαμνάκης, που έχοντας επίγνωση της αξίας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς γενικά και ειδικότερα του χωριού του, έπεισε τη μάνα του να καταγράψει τις προαναφερόμενες μαντινάδες, αλλά και τις καθαρόγραψε ο ίδιος, αποκαθιστώντας τις όπως έπρεπε. Επίσης ολοκλήρωσε την καταγραφή τους με υπαγόρευση από τη μάνα του, όπως μας πληροφορεί στον Πρόλογο του βιβλίου. Χωρίς την πολιτιστική έγνοια τέτοιων ανθρώπων θα έμεναν στην αφάνεια μαντινάδες (και άλλες λαϊκές αξίες) ριζωμένες στη συλλογική μνήμη όπως ο «Ασφένδαμος στο “Καρών το χαλίκι” στο Kρυοβρυσανό Κέδρος», που εικονίζεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου (σκίτσο του ιδίου, όπως και το σκίτσο του εξωφύλλου).
Τρίτο συνεργαζόμενο πρόσωπο, ο πολύ δραστήριος Κρυοβρυσανός φιλόλογος Γιώργος Μαυροτσουπάκης, που ανέλαβε το όχι εύκολο έργο της ταξινόμησης του λαογραφικού αυτού θησαυρού των μαντινάδων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες αλλά και του σχολιασμού τους κατά είδος.
Πέρα από αυτά, ο Γιώργος Μαυροτσουπάκης παραθέτει μια εμπεριστατωμένη Εισαγωγή με τίτλο «Δημοτικό τραγούδι και μαντινάδα», όπου εμβαθύνει στη γενετήσια σχέση τους ως εννοιών γένους και είδους αντίστοιχα, παραθέτει ορισμούς της μαντινάδας, την ετυμολογία της λέξης «μαντινάδα», απόψεις για την καταγωγή της και καταλήγει: «Όπως κι αν έχει, η μαντινάδα έχει καθιερωθεί ως ένα απ’ τα “ταυτοτικά” γνωρίσματα της Κρήτης -λιγότερο άλλων νησιών. Αιώνες τώρα αποτελεί χαρακτηριστικό και διαρκές συστατικό της κοινωνικής, ψυχαγωγικής ζωής του τόπου, εκφραστικό μέσο πολλαπλής χρήσης των καθημερινών αλλά και ιδιαίτερων στιγμών της ζωής των κατοίκων του».
Επίσης, αναφέρεται στην τεχνοτροπία της μαντινάδας, τα είδη της (και κυρίως το ερωτικό, το σατιρικό ή περιπαιχτικό, το φιλοσοφικό-θυμοσοφικό…), στα στοιχεία λογοτεχνικότητάς της, στους λόγους της ακμής της και σήμερα στην Κρήτη, στους μαντιναδολόγους και στις «μαντιναδομαχίες», αλλά και στις διαφορές και ομοιότητες παραδοσιακής και σύγχρονης μαντινάδας.
Σε μια γενική αποτίμηση των μαντινάδων της συλλογής αποφαίνεται: «Μέσα στο σύνολο των μαντινάδων, υπάρχουν κάποιες που είναι “διαμάντια”, πολλές με μεγάλη στιχοπλοκική αξία και κάποιες που είναι υποδεέστερες τόσο νοηματικά όσο και καλλιτεχνικά, όμως αξίζει όλες να διασωθούν», αναγνωρίζοντας έτσι την ιστορικοκοινωνική σημαντικότητα ακόμη και των «ασήμαντων» στην κοινή αντίληψη στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού.
Μετά την παράθεση των μαντινάδων κατά κατηγορίες και υποκατηγορίες με τον αντίστοιχο αναλυτικό σχολιασμό τους και τις επεξηγηματικές υποσημειώσεις (σελ. 25-160), και συγκεκριμένα στον Επίλογο, ο Γ. Μαυροτσουπάκης επισημαίνει: «Οι περίπου 1000 μαντινάδες της συλλογής (…), παραπέμπουν στην εποχή, στον τόπο, σε πρόσωπα, με συγκεκριμένες συχνά αναφορές, έτσι ώστε η μνήμη να επιστρέφει δηλωτικά και αναπολητικά. Κυρίως, όμως, παραπέμπουν σε περιστάσεις ζωής διαφορετικές από τις σημερινές, τότε που τα πληθυσμιακά δεδομένα, οι όροι διαβίωσης, οι ανθρώπινες σχέσεις, τα ήθη και γενικά οι κοινωνικές συνθήκες στο χωριό μας, και στο κάθε χωριό, ήταν γενεσιουργοί παράγοντες για την τέτοιου είδους στιχουργική εκδήλωση των όσων αισθανόταν και των όσων σκεπτόταν ο άνθρωπος. Γιατί είναι δεδομένο ότι στη μαντινάδα, εκτός από την πλεονάζουσα συναισθηματική έκφραση, υπάρχει και η παροιμιακή διάθεση, ως καταστάλαγμα της ατομικής και της ομαδικής εμπειρίας. Ο συναισθηματικός τόνος εναλλάσσεται με τον στοχαστικό σχολιασμό, συμβουλευτικό, κριτικό ή απολογιστικό, σε μια μακρινή αναφορά στους αρχαϊκούς ιαμβικούς η ελεγειακούς τρόπους. Οι μαντινάδες που για χρόνια αποθησαύριζε η Μαρία Ροδαμνάκη είναι, λοιπόν, μια πολύτιμη πολιτιστική παρακαταθήκη, μια ακόμη συμβολή στο τοπικό παραδοσιακό μας απόθεμα, μια ακόμη διεγερτήρια αναφορά στη μνήμη του “παλιού καιρού”, που για πολλούς λόγους αξίζει να τη διατηρούμε ζωντανή».
Δίκαια ο Γιώργης Ροδαμνάκης, εκφράζει στον Πρόλογό του το αίσθημά της δικαίωσης για την επιλογή του ως συνεργάτη του τού Γ. Μαυροτσουπάκη, που, όπως αναφέρει «πραγματοποίησε μια επιστημονική διατριβή πάνω στο θέμα “Κρητική μαντινάδα”». Σημειωτέον όμως εδώ ότι ο εξαίρετος συνάδελφος και φίλος έχει αναπτύξει σε εξαιρετικό βαθμό την ικανότητα εκλαΐκευσης λεπτών και όχι αυτονόητα εύληπτων εννοιών που άπτονται λογοτεχνικών θεμάτων.
Ο Γ. Μαυροτσουπάκης κλείνει τo βιβλίο με μια βιβλιογραφία που περιλαμβάνει όχι πολλά, αλλά πολύ βαριά ονόματα σχετικά με το θέμα του παρόντος βιβλίου.
Κλείνοντας κι εγώ θα έλεγα ότι είναι τυχεροί οι τόποι που γεννούν ανθρώπους σαν τους τρεις προαναφερόμενους συνδημιουργούς.
