Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα παρουσιάζεται ως μια τολμηρή απόπειρα απολογισμού της περιόδου 2015–2019. Στην πράξη, όμως, το βιβλίο λειτουργεί ως προσεκτικά επιμελημένη υπερασπιστική γραμμή, σχεδιασμένη για να απαλλάξει τον συγγραφέα από τις πιο βαριές πολιτικές ευθύνες της εποχής του.
Παρά τις λεπτομερείς αναφορές, τον προσωπικό τόνο και την πληθώρα παρασκηνιακών επεισοδίων, η αφήγηση αδυνατεί να παραδώσει αυτό που υπόσχεται: μια πραγματική, θαρραλέα αυτοκριτική.
Ο Τσίπρας αφιερώνει εκατοντάδες σελίδες για να περιγράψει τον εαυτό του ως τον ηγέτη που βρέθηκε «στο μάτι του κυκλώνα» και διαχειρίστηκε μια ανυπέρβλητη κρίση. Αυτό που απουσιάζει όμως από την «Ιθάκη» είναι το αυτονόητο:
μια καθαρή παραδοχή ότι πολλά από τα γεγονότα του 2015 — από το δημοψήφισμα μέχρι το κλείσιμο των τραπεζών — δεν ήταν «μοιραία», αλλά προϊόντα πολιτικών επιλογών που πήρε ο ίδιος και το επιτελείο του.
Αντί γι’ αυτό, στο βιβλίο κυριαρχεί μια υποδόρια προσπάθεια αποστασιοποίησης. Ο Τσίπρας περιγράφει, εξηγεί, σχολιάζει, αλλά σπάνια αναλαμβάνει ουσιαστικά την ευθύνη.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της «Ιθάκης» είναι η διάθεση του συγγραφέα να μεταφέρει μεγάλο μέρος του «βαρύ φορτίου» σε τρίτους. Οι αιχμηρές αναφορές σε πρώην υπουργούς — από τον Γιάνη Βαρουφάκη μέχρι στελέχη του στενού κυβερνητικού πυρήνα — συνθέτουν την εικόνα ενός ηγέτη που γνώριζε τα προβλήματα, αλλά είχε την «ατυχία» να περιβάλλεται από αμφιλεγόμενες εισηγήσεις.
Το μοτίβο αυτό οδηγεί σε ένα εύλογο συμπέρασμα:
η «Ιθάκη» δεν αποτελεί ιστορική αναμέτρηση, αλλά πολιτική απόπειρα ανακατανομής ευθυνών.
Η στάση αυτή ίσως εξυπηρετεί τις ανάγκες του συγγραφέα. Δεν εξυπηρετεί όμως την ιστορική αλήθεια.
Το βιβλίο περιλαμβάνει σημεία αυτοκριτικής — αλλά πρόκειται για ασφαλή, υπολογισμένη και συχνά ρητορική αυτοκριτική. Δεν αγγίζει ποτέ στο βάθος:
• το ρίσκο του δημοψηφίσματος,
• τη σύγχυση και τις αντιφάσεις στο κυβερνητικό μήνυμα,
• τις παλινωδίες που οδήγησαν σε οικονομικό πανικό,
• τη στρατηγική που διαλύθηκε μέσα σε λίγες ημέρες,
• την εσωκομματική διάσπαση την οποία ο ίδιος υποτίμησε.
Αντί να αποσαφηνίζει τι πήγε λάθος, η αφήγηση εστιάζει στο πώς «βίωσε» εκείνος τα γεγονότα — αφήνοντας στον αναγνώστη την εντύπωση ενός βιβλίου που προσπαθεί πιο πολύ να πείσει παρά να εξηγήσει.
Η «Ιθάκη» δεν είναι απλώς ένα βιβλίο μνήμης. Στις σελίδες του αναγνωρίζει κανείς τη σαφή φιλοδοξία του Τσίπρα να επανατοποθετηθεί στο πολιτικό σκηνικό.
Η επιλογή των θεμάτων, η μακροσκελής εξήγηση των «λανθασμένων αντιλήψεων» για το 2015, ακόμη και οι αιχμές προς πρώην συνεργάτες δείχνουν ότι ο συγγραφέας δεν γράφει μόνο για το παρελθόν.
Γράφει και για το μέλλον — το δικό του.
Η «Ιθάκη» μοιάζει λιγότερο με απολογισμό και περισσότερο με πολιτικό μανιφέστο επιστροφής, συγκαλυμμένο πίσω από τον μανδύα της αυτοβιογραφίας.
Συμπέρασμα: Ένα βιβλίο που γεννά ερωτήματα αντί να προσφέρει απαντήσεις
Ως πολιτικό ανάγνωσμα, η «Ιθάκη» έχει ενδιαφέρον.
Ως αυτοβιογραφία, έχει ανθρώπινες στιγμές.
Ως ιστορικό τεκμήριο, όμως, είναι ατελές.
Το βασικό της πρόβλημα δεν είναι ότι περιέχει ανακρίβειες ή ότι ωραιοποιεί πρόσωπα και καταστάσεις.
Το πρόβλημα είναι ότι επιχειρεί να καθοδηγήσει τον αναγνώστη σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία της περιόδου — μια ερμηνεία που εξυπηρετεί κυρίως τον συγγραφέα.
Η «Ιθάκη» είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται γρήγορα, συζητιέται πολύ, αλλά αφήνει πίσω του μια αίσθηση ανικανοποίητου.
Αντί να λειτουργεί ως κάθαρση, λειτουργεί ως μέρος μιας συνεχιζόμενης πολιτικής διαμάχης.
Και ίσως αυτό να είναι τελικά το πιο αποκαλυπτικό στοιχείο του.
