Οι εικόνες καταστροφής από τις δασικές πυρκαγιές έχουν γίνει πλέον - δυστυχώς - σύνηθες θέαμα κάθε καλοκαίρι. Αυτό που όμως δεν είναι ορατό και συχνά αγνοείται είναι η χημική ρύπανση που αφήνουν πίσω τους οι φωτιές, τόσο στον αέρα, όσο στο έδαφος και το νερό και τελικά επηρεάζουν και τον άνθρωπο αλλά και τα ζώα που ζουν σε αυτό το περιβάλλον.
Όταν καίγεται φυτική ύλη, οικιακά υλικά, πλαστικό, ελαστικά ή βιομηχανικά προϊόντα, παράγεται ένα σύνθετο μείγμα χημικών ουσιών. Ο καπνός και η στάχτη από τις πυρκαγιές περιέχουν σύμφωνα με τη βιβλιογραφία μπορεί να περιέχουν:
- Μικροσωματίδια (PM2.5, PM10): Υπεύθυνα για ερεθισμούς και βλάβες στο αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστημα.
- Πολυκυκλικούς Αρωματικούς Υδρογονάνθρακες (PAHs): Καρκινογόνες ενώσεις που δημιουργούνται από την ατελή καύση.
- Διοξίνες και φουράνια: Τοξικές ουσίες με πιθανή δράση ως ενδοκρινικοί διαταράκτες.
- Βαρέα μέταλλα (π.χ. μόλυβδος, κάδμιο, υδράργυρος): Επικίνδυνα κυρίως μέσω συσσώρευσης στο σώμα.
Η έκθεση μέσω της εισπνοής σε αυτές τις ουσίες, ακόμα και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, μπορεί να προκαλέσει άμεσες επιπτώσεις όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία (επί παραδείγματι πονοκεφάλους, δύσπνοια, βήχα ενώ σε άτομα με χρόνιες παθήσεις να επιδεινώσει την κλινική τους εικόνα). Η χρόνια έκθεση, ακόμα και μετά την κατάσβεση της φωτιάς, συνδέεται στη βιβλιογραφία με νευρολογικές, ενδοκρινικές και καρκινικές επιπτώσεις (Nguyen et al. 2021, Miller et al. 2024).
Τα τοξικά υπολείμματα δεν παραμένουν στον αέρα. Κατακάθονται στο έδαφος, εισχωρούν στο υπέδαφος και τελικά περνούν στη διατροφική αλυσίδα. Καλλιέργειες που εκτίθενται σε πυκνή τέφρα ή καπνό μπορεί να περιέχουν υπολείμματα PAHs και βαρέων μετάλλων. Η χρήση τέτοιων προϊόντων χωρίς έλεγχο είναι πιθανή πηγή χρόνιας έκθεσης στον άνθρωπο (Fernandez-Marcos 2022). Ειδικά οι διοξίνες, μπορεί να παραμείνουν και πάνω από 10 χρόνια στο ανθρώπινο σώμα, και αποθηκεύονται στο λίπος (White and Birnbaum 2009).
Ο κλάδος της περιβαλλοντικής τοξικολογίας βοηθά στον εντοπισμό, τη μέτρηση και την αξιολόγηση αυτών των κινδύνων. Μετά από μεγάλης έκτασης πυρκαγιές θα ήταν χρήσιμο για να προληφθούν οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα από τις αρμόδιες αρχές ώστε:
(α) Να γίνεται δειγματοληψία αέρα, εδάφους, νερού και προϊόντων του πρωτογενή τομέα από περιοχές που έχουν πληγεί από πυρκαγιές μεγάλης έκτασης προκειμένου να γίνεται έλεγχος της χημικής ρύπανσης.
(β) Να γίνεται ανάλυση ρύπων και επικινδυνότητας της έκθεσης.
(γ) Να γίνονται συστάσεις με σκοπό τον περιορισμό της ανθρώπινης έκθεσης, ειδικά σε ευάλωτους πληθυσμούς.
Είναι δεδομένο ότι οι πυρκαγιές αποτελούν ένα τεράστιο οικολογικό πλήγμα για τον πλανήτη μας και τον άνθρωπο. Σίγουρα λοιπόν προτεραιότητα έχουν όλες οι ενέργειες που αποσκοπούν στη πρόληψη αλλά και τη καταστολή τους. Ωστόσο, η αόρατη αυτή απειλή που αφήνουν μεγάλες πυρκαγιές είναι σημαντικό να ενταχθεί στο τραπέζι των προβλημάτων, ώστε να προστατευτούμε καλύτερα ατομικά αλλά και συλλογικά. Η επιστήμη της περιβαλλοντικής τοξικολογίας είναι εδώ για να προσφέρει αυτή τη γνώση. Το μόνο που μένει είναι να την ακούσουμε.
Πηγές
- Nguyen HD, Azzi M, White S, Salter D, Trieu T, Morgan G, Rahman M, Watt S, Riley M, Chang LT, Barthelemy X, Fuchs D, Lieschke K, Nguyen H. (2021) The Summer 2019-2020 Wildfires in East Coast Australia and Their Impacts on Air Quality and Health in New South Wales, Australia. Int J Environ Res Public Health. 2021 Mar 29;18(7):3538.
- Miller MR, Landrigan PJ, Arora M, Newby DE, Münzel T, Kovacic JC. (2024) Environmentally Not So Friendly: Global Warming, Air Pollution, and Wildfires: JACC Focus Seminar, Part 1. J Am Coll Cardiol. 2024 Jun 11;83(23):2291-2307.
- Fernandez-Marcos ML. (2022) Potentially Toxic Substances and Associated Risks in Soils Affected by Wildfires: A Review. Toxics. 2022 Jan 11;10(1):31.
- White SS, Birnbaum LS. (2009) An overview of the effects of dioxins and dioxin-like compounds on vertebrates, as documented in human and ecological epidemiology. J Environ Sci Health C Environ Carcinog Ecotoxicol Rev. 2009 Oct;27(4):197-211.
