Όλοι μας αναπολούμε τα σχολικά χρόνια, την πρώτη μέρα στο σχολείο, τους πρώτους συμμαθητές, τις δυσκολίες αλλά και το δάσκαλό μας.
Στο 1/θέσιο Δημοτικό Σχολείο κάθε δάσκαλος δίδασκε με τη δική του μέθοδο, που συνήθως ήταν αυτή που διδάχτηκε ο ίδιος ως μαθητής από το δικό του δάσκαλο.
Η πιο μοντέρνα όμως μέθοδος ήταν η αλληλοδιδακτική, δηλ. οι καλύτεροι μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων (παλιά της Δ' και αργότερα της ΣΤ' τάξης), έκαναν μάθημα σε μια ομάδα μικρότερων τάξεων, ενώ την εποπτεία είχε ο δάσκαλος.
Ο δάσκαλος έκανε μάθημα στην Α' και στις μεγαλύτερες τάξεις. Συνολικά 25 μαθήματα την ημέρα.
Τα πρώτα χρόνια τα Σχολεία είχαν τέσσερις τάξεις (κατώτερα σχολεία) και το «άριστα» ήταν το 6, με βαθμό και στη διαγωγή.
Οι μαθητές έγραφαν πάνω σε πλάκες μέχρι το 1960 με κονδύλια και έσβηναν με το σφουγγάρι.
Όταν έκαναν λάθος, ο δάσκαλος τους έλεγε: «Φτου κι από την αρχή», δηλ. να τα σβήσουν αφού φτύσουν πρώτα πάνω στην πλάκα. Το βιβλίο τους λεγόταν Αναγνωστικό (όχι Γλώσσα όπως σήμερα).
Τα μαθήματα που διδάσκονταν στις μεγάλες τάξεις Ε'-Στ' ήταν Ανάγνωση, Αριθμητική-Γεωμετρία, Πατριδογνωσία (Α'-Β'), Γεωγραφία, Θρησκευτικά, Ιστορία, Φυσική Πειραματική, Φυσική Ιστορία, Αγωγή του πολίτη, Καλλιγραφία, Ιχνογραφία, Χειροτεχνία, Ωδική, Γυμναστική, Έκθεση.
Έγραφαν με κονδηλοφόρους στις πλάκες, στο τετράδιο με μολύβι και τα μεγαλύτερα παιδιά με πένες στο μελάνι.
Σε κάθε θρανίο όπου καθόταν τρία παιδιά υπήρχε θέση για το μελανοδοχείο, ενώ έσβηναν με στυπόχαρτο το μελάνι.
Την ορθογραφία τη μάθαιναν απ' έξω τα παιδιά, όπως και όλα τα ποιήματα, τροπάρια, τις δασεινόμενες λέξεις και κανόνες.
Τα βιβλία τ' αγόραζαν οι μαθητές (εκτός από το Αναγνωστικό) και ήταν γραμμένα με πνεύματα (ψιλή και δασεία), με δύο τόνους (οξεία και περισπωμένη), ενώ όλες οι λέξεις έπαιρναν τόνο.
Στο τέλος του 20ου αιώνα καθιερώθηκε το μονοτονικό.
Οι μαθητές της Ε'-Στ' τάξης μέχρι το 1970 έδιναν γραπτές εξετάσεις δύο φορές τον χρόνο σ' όλη την ύλη του 6/μήνου (Φεβρουάριο-Ιούνιο) για να προβιβαστούν.
Πολλά παιδιά έμεναν στην ίδια τάξη, ενώ για να μπουν στο Γυμνάσιο μέχρι το 1975 έδιναν εξετάσεις (προφορικές και γραπτές).
Διαλείμματα γινόταν ένα το πρωί και ένα τ' απόγευμα, όποιος ήθελε να βγει έξω (για ανάγκη του), σήκωνε το χέρι του και έλεγε: «Κύριε να πάω έξω»!
Συχνός ήταν ο έλεγχος των επιθεωρητών που είχε κυρίως ρόλου «χωροφύλακα» και όχι συμβούλου και οδηγού, πολλές φορές κρυβόταν για να δει τι ώρα πηγαίνει ο δάσκαλος και τι κάνει, οι απαιτήσεις των περισσοτέρων ήταν υπερβολικές.
Το 1982 ο θεσμός καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από το Σχολικό Σύμβουλο.
Έναρξη μαθημάτων με καμπάνα
Σε κάθε χωριό ήταν δύσκολο τότε να έχουν ρολόγια, για το λόγο αυτό ο δάσκαλος που έμενε σε κατοικία δίπλα στο σχολείο, όριζε ένα μαθητή ν' έρχεται το πρωί στις 7:00 να παίζει την καμπάνα της εκκλησίας για ν' έρθουν τα παιδιά στο σχολείο.
Τα μαθήματα γινόταν 8-12 και 3-5 καθημερινά και το Σάββατο, ενώ την Κυριακή πήγαιναν στην εκκλησία. Το πρωί γινόταν προσευχή στην αυλή και ακολουθούσε αυστηρός έλεγχος καθαριότητας (σε νύχια, αυτιά, μαλλιά κ.α.) με τιμωρία αυστηρή. Κάθε παιδί κρατούσε το «φύλακά» του δηλ. τη σχολική σάκα του, που την έραβε η μάνα του ή την ύφαινε στον αργαλειό της (ήταν πάνινη). Μέσα είχε λίγα βιβλία και δύο τετράδια.
Δυο μεγάλα παιδιά που ορίζονταν επιμελητές φρόντιζαν ν' ανάβουν τη σόμπα το χειμώνα, ενώ όλοι οι μαθητές κρατούσαν το πρωί απ' ένα ξύλο για τη σόμπα του σχολείου. Από το 1950-1965 στα σχολεία γινόταν συσσίτια. Δυο μαθητές άναβαν το πρωί τη φωτιά στα χωριά και ετοίμαζαν το γάλα από σκόνη και τυρί με ψωμί.
Σ' όσα σχολεία είχαν μεσημεριανό φαγητό το ετοίμαζε κάθε φορά από μία μητέρα μαθητή ή μια μαγείρισσα.
Κάθε Σάββατο οι μαθητές των μεγάλων τάξεων με προθυμία έκαναν γενική καθαριότητα του σχολείου.
Εκδηλώσεις-γιορτές-εκδρομές
Πολλές ήταν οι ετήσιες εκδηλώσεις κάθε σχολείου, εκτός από τις εθνικές και θρησκευτικές γιορτές, ήταν οι επιδείξεις και οι εξετάσεις (τέλος της χρονιάς).
Οι γυμναστικές επιδείξεις γινόταν στην αυλή του σχολείο, με γυμναστική, παιχνίδια και αγώνες.
Στο τέλος της χρονιάς γινόταν ειδική γιορτή με ποιήματα και σκετς, έκθεση χειροτεχνημάτων και απονομή ενδεικτικών. Τα Χριστούγεννα όλα τα παιδιά έλεγαν μαζί τα κάλαντα, παίρνοντας λάδι και αυγά, από τα χρήματα αυτά αγόραζαν χάρτες και εποπτικά υλικά.
Σχολείο της φύσης
Επειδή τα περισσότερα σχολεία της χώρας ήταν σε χωριά, σε κάθε σχολείο υπήρχε σχολικός κήπος στον οποίο καλλιεργούσαν τα παιδιά κάθε είδος λαχανικού (συνήθως κάθε Τετάρτη και Σάββατο απόγευμα), που δεν έκαναν μάθημα.
Μάθαιναν ακόμη ν' εμβολιάζουν άγρια δέντρα σε ήμερα, ενώ πήγαιναν τακτικά περίπατους στην εξοχή (εκδρομές).
Στην τάξη μάθαιναν ακόμη τ' αγόρια χειροτεχνία (με πριόνι σε ξύλο) και τα κορίτσια κεντούσαν, ενώ έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στην καλλιγραφία.
Στις εξετάσεις παρουσίαζαν τα έργα τους (χειροτεχνήματα-κεντήματα).
Παιχνίδια
1. Κλεφτοπόλεμος με πολεμοφόδια σφακομπιστόλες, 2. Αμάδες με ένα πλακερό κεραμίδι ή πέτρα που έριχνε ένα τενεκεδάκι, 3. Μακριά γαϊδούρα, 4. Χωστό ή κρυφτό, 5. Μέλισσα, 6. Κολοκυθιά, 7. Κουτσό, 8. Ποταμός, 9. Κυνηγητό, 10. Ο λύκος και τ' αρνί, 11. Τριώδι, 12. Μήλα, 13. Μπιζ, 14. Τυφλόμυγα, 15. Μπάλα, 16. Κυρά Μαρία κ.α.
Τραγούδια
Χριστιανόπουλα, Βαρκούλα, Χαρωπά τα δυο μου χέρια, Μικρό καράβι, Χριστουγεννιάτικα, Απολυτίκια, Σημαία, Από φλόγες η Κρήτη, Μακεδονία, Εθνικός Ύμνος, Εξοχής πουλάκια, Γάιδαρος, Αγελάδα, Λαγός, Κάτω στο γιαλό, Χορευτικά, Στου Μανόλη την ταβέρνα, Μικρά χεράκια κ.α.
Τα ποιήματα
Θαυμάσια ποιήματα και προσευχές, όλα τα θυμόμαστε ακόμα απ’ έξω και τα οποία μας άφησαν οι εξαίρετοι ποιητές Σολωμός, Δροσίνης, Παλαμάς, Πολέμης, Βαλαωρίτης κ.α.
Μερικά απ’ αυτά είναι: Φεγγαράκι φωτεινό, Χελιδόνι μου γλυκό, Η καλή μας αγελάδα, Της πατρίδας μου η σημαία, Είμαι του ήλιου θυγατέρα (ελιά), Πήρε και βραδιάζει (οικογένεια), Μάνα κράζει το παιδάκι, Τι είναι η πατρίδα μας, Ο Μάιος μας έφτασε, Στη γωνιά μας κόκκινο (τζάκι), Όπου κι αν λάχω κατοικία (ελιά), Κάθε νύχτα στην αυλή (σκυλί), Ποτέ δεν θα πειράξω (ζώα), Αρνάκι άσπρο και παχύ, Σε μια ρόγα από σταφύλι, Πάντα κι όπου σ’ αντικρύζω (σημαία), Που πας καραβάκι, Ο αέρας θύμωσε, Η γιαγιά μου η καλή, Φύσα μαΐστρο (πατριωτικό).
Ακόμη Χριστουγεννιάτικα, τροπάρια, απολυτίκια κ.α.
Το 2024-2025 στο Ν. Ρεθύμνου λειτουργούν 51 σχολεία (ένα 1/θέσιο στο Γαράζο)
Το 1/θέσιο σχολείο αντιπροσώπευε το ανοιχτό παιδαγωγικό σύστημα και ήταν κοντά στη φύση και στην καθημερινή ζωή.
Με παιδιά έξι και πλέον ηλικιών (έμεναν αρκετά στην ίδια τάξη) στην ίδια αίθουσα, υπήρχε ένα άνοιγμα από ενδιαφέροντα και ικανότητες αλλά και γνωστικές εστίες όπου αναπτυσσόταν ο αυριανός πολίτης.
Αν προσθέσουμε και τη ζεστή και ευχάριστη ατμόσφαιρα, την πειθαρχημένη δραστηριότητα πιστεύουμε πως οι μαθητές του 1/θέσιου στον τομέα αυτό έβγαιναν κερδισμένοι, κάνοντας συγχρόνως επανάληψη για έξι έτη τα ίδια μαθήματα, ενώ συνδιδασκαλία γινόταν σε Γ'-Δ' και Ε'-Στ'. Από το 1/θέσιο βγήκαν οι μεγαλύτεροι επιστήμονες της εποχής εκείνης.
Σήμερα τα σχολεία αυτά δεν μπορούν ν' ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εποχής με τα σύγχρονα μέσα τεχνολογίας.
Τα περισσότερα 1/θέσια είχαν μέχρι και 70 μαθητές μ' ένα δάσκαλο, που ένα σωστό προγραμματισμό δίδασκε σ' όλες τις τάξεις.
Όταν δίδασκε στη μία τάξη οι άλλες έκαναν σιωπηλές εργασίες (λύσεις μαθηματικών, ορθογραφία, σιωπηλή ανάγνωση, ιχνογραφία ή καλλιγραφία κ.α.).
Ο δάσκαλος του 1/θέσιου έγραψε ειρηνική εποποιία στο μέτωπο της διαπαιδαγώγησης των παιδιών, πλημμυρισμένος από τον έρωτα του καλού, κερδίζοντας το μεγάλο έπαθλο.
Τοποθετήθηκε σε θέση τιμής στη συνείδηση του χωριού, έγινε είδωλο της μνήμης, αποσπώντας τον απεριόριστο σεβασμό όλων. Ένας ολάκερος κόσμος δασκάλων, που έδρασε με τον τρόπο του στην ελληνική ύπαιθρο για να γίνει παρανάλωμα του έργου του.
Έμενε μόνιμα στο χωριό με στερήσεις κάνοντας όλα τα επαγγέλματα (γεωπόνου, γραφέα, ψάλτη, Α' Βοηθειών κ.α.) γενικά έπαιρνε μέρος σ' όλες τις εκδηλώσεις του χωριού, γεγονός που έκανε όλους να τον θεωρούν χωριανό.
Παιδονομικά μέτρα και τιμωρίες
Τα παιδονομικά μέτρα και οι τιμωρίες ήταν πολύ αυστηρά, που ξεπερνούσαν δυστυχώς κάθε όριο. Βέβαια όλα ξεκινούσαν άσχημα, όταν οι γονείς έλεγαν στα παιδιά τους, όταν θα πας στο σχολείο θα δεις. Μάλιστα ο πατέρας όταν παρέδιδε το παιδί του στο δάσκαλο του έλεγε: «Το πετσί δικό σου δάσκαλε, και τα κόκαλα γερά δικά μου». Το ξύλο έπεφτε αρκετό με την παραμικρή αφορμή του μαθητή, στα χέρια, στα ψαχνά κ.α. Τις αγριολιδόβεργες τις έφερναν στο δάσκαλο οι μαθητές μετά από παραγγελία (μάλιστα ο ίδιος τις δοκίμαζε πρώτος).
Άλλες τιμωρίες: Όρθιος με τ' ένα πόδι, γονάτισμα, κλείδωμα στην αποθήκη, νηστεία, κούρεμα με την ψιλή ή σταυρό.
Αιτίες για την τιμωρία: άγραφος, αδιάβαστος, καθυστέρησε ν' έρθει, ακάθαρτος κ.α.
