Τον ενθυμούμαι ακόμη, ως να είναι τώρα, διατρέχοντα με μεγάλα βήματα και σοβαρότητα την πόλην, πλανώμενος στα περίχωρα αυτής, ξαπλωμένον ακίνητον και θερμαίνοντα την κοιλίαν του εις τας ακτίνας θερινής μεσημβρίας ή ριγούντα συεσπειρωμένου παρά την είσοδο ναχυρώνος τον χειμώνα – καθήμενος έξωθεν των καταστημάτων, ή οκλαδόν στο κατώφλιον οικίας, μένων επί ώρας βυθισμένος εις σιωπηλήν και άγνωστην μελέτην.
Άλλοτε εμονολόγει βαδίζων διακαταλύπτου στιχουργίας και μέλους, άσματα, κατελαμβάνετο από εκκρήξεις αλλόκοτον ενθουσιασμόν κι ενώ εφαίνετο χαίρων, ετρέπετο σε σπαρακτικώτατους λυγμούς και εκεί που επερπάτη γαλήνιος, έτερεχε εις δρομαίαν και ακατάσχετον φυγήν ως καταδιωκόμενος.
Μόνο οι γυναίκες περιέθαλπαν αυτόν, οσάκις ζητούσε άσυλον στις αυλές των και για πολλά χρόνια ζούσε, όπως ζούσε, στην πόλιν. Ποτέ δεν του ήρθε ιδέα να απομακρυνθεί της περιοχής της. Είχε γίνει απαραίτητος και αυτός σε κείνη και κείνη σ’ αυτόν. Μεγάλο γεγονός εθεωρείτο εν παρήρχετο ημέρα ολόκληρη χωρίς να φανεί. Όλοι γνώριζαν και αυτόν και την ιστορίαν του.
Έμπορος πρότερον, ιδιοκτήτης καταστήματος, εκ των πλέον μάλιστα νοημόνων και ευπορούντων. Αλλεπάλληλες όμως εις την εξάσκησιν του επαγγέλματος του ατυχίες, στις οποίες προστέθηκε ταυτοχρόνως και η ανακάλυψις της απιστίας της συζύγους του, διέσεισαν τον νουν του και συνεπήραν τας φρένας του.
Εν τούτοις μια των ημερών δεν εφάνη πουθενά και την άλλην ομοίως όπως και την από πάνω. Του είχε συμβεί τίποτα; Πολλές διαδόσεις εκυκλοφόρησαν από τις οποίες η πιθανοτέρα πασών υπήρξε η πληροφορία των χωρικών. Ότι φάνηκε κάτωθεν ενός βουνού, εντός βαθέος κρημνού, καταπεσών από δισθεώρητο ύφος με την κεφαλήν ανοιχθείσα και εσκορπισμένου επί των γύρω πετρών τον εγκέφαλον, ο οποίος από τόσου χρόνου δεν τουεχρησίμευε πλέον.
Η βιογραφία του ταλαίπωρου τούτου, θα ηδύνατο να θεωρηθεί ως κοινή πάντων των φρενοβλαβών. Οι πλήστες των επαρχιακών πόλεων ή χωρίων, έχουν και τον παράφρονα των, όστις σύρεται στους δρόμους των, βασανίζεται παντοιοτρόπως από τους γνωστικούς, πεινά, γυμνώνεται, παγώνει με τον αέρα, ψήνεται από τον ήλιον, αποκτηνούνται ή αποθηριούνται και τελειώνει από κάποιο τυχαίο γεγονός.
Αν ο Χριστός εκινήθη εις έλεον προς την αμαρτωλήν την εκπορνεύσασαν το σώμα της διότι αγάπησε πολύ, οι άνθρωποι πολύ ολίγον αισθάνονται την ανάγκη να συμπαθήσουν, εκ των ομοίων των, τους αφαιρουμένους το λογικόν, είτε διότι αγάπησαν κι αυτοί, είτε διότι εσκέφθηκαν, είτε διότι εμελέτησαν, είτε διότι εδυστύχησαν πολύ.
Αλλά από τους πολιτισμένους λαούς λαμβάνεται τουλάχιστον φροντίδα περί της περιθάλψεως αυτών. Παρ’ ημίν, μετά πεντηκονταετή από της συστάσεως του Βασιλέου βίου, μόλις ήδη κατωρθώθη, να γίνει αισθητή η ανάγκη και η υπό του πολιτισμού επιβαλλόμενη υποχρέωσις της υπάρξεως ενός ασύλου των δυστυχών τούτου. Έτσι απέκτησε η Ελλάς φρενοκομείο εγερθέν εν Κερκύρα.
Και η θέα των αρρώστων δεν παρέχει εκ πρώτης όψεως την ιδέαν στον παρατηρητήν ότι ευρίσκεται σε φρενοκομείο. Υπάρχει κάποιος παραδοξολόγος αστεϊσμός για τα φρενοκομεία, ότι επινοήθηκαν μόνον όπως οι επισκέπτες να έχουν το δικαίωμα ως μη εγκεκλεισμένοι εν αυτοίς να λέγονται φρόνιμοι. Βλέποντας τους ευρισκομένους στους διαδρόμους, διατρέχοντας την αυλήν, ή καθώμενους στα θρανία των, ήσυχοι και άνευ θορύβου, διερωτάσαι ποιοι είναι φρόνιμοι και ποιοι παράφρονες. Πολλοί συνομιλούν, μερικοί διαβάζουν, άλλοι παρατηρούντες σιωπηλοί, άλλοι περπατούν μακρών των λοιπών εν πλήροι απομονώσει.
-Θέλεις το ηλιακόν ωρολόγιον; Ακούω μια φωνήν οπίσω μου, και ένας άνθρωπος μέσου αναστήματος με κασκέτο στην κεφαλήν, αγένειος, αγαθώτατης φυσιογνωμίας, μου δίδει, μεγάλο φύλλονχάρτου, πάνω στο οποίον διασταυρούνται διάφορα γεωμετρικά σχήματα.
Είναι ο Κοσκινάς, ο γνωστός εφευρέτης του τετραγωνισμού του κύκλου, πάσχων από την μαθηματικήντρέλλαν, ησυχώτατος δε και αβλαβέστατος κατά τα άλλα.
Το ηλιακόν ωρολόγιον, παριστά δια δύο μεγάλων σφαιρών, τον ήλιον, από τον κέντρο του οποίου άγονται προς την περιφέρεια μύριες ακτίνες, ευθείες και καμπύλες, υποσημειούμενες από διάφορα γράμματα.
-Αυτό δεν είναι τίποτα σπουδαίον, μου λέει. Έχω και τον τετραγωνισμόν του κύκλου, αλλά δεν στον δίνω.
-Μα εγώ, γι αυτόν έκαναν το ταξείδι, του είπα.
-Πρόσεξε καλά. Τέσσερα θεωρήματα είναι λυμένα αυτού μέσα.
Απορώ πως δεν είναι δεκατέσσερα.. Ομολογουμένως πολύ φτηνά εγίναμεν κύριοι τόσου μεγάλου μυστηρίου. Το πράγμα είναι λίαν σοβαρόν. Το νέο φύλλονχάρτου το καταλαμβάνουν υπερμεγέθεις κύκλοι. Τους κύκλους αυτούς αυλακώνουν σε όλες τις διευθύνσεις τολμηρές γραμμές, παράλληλοι, κάθετοι, τεμνόμενες, εφαπτόμενες, φέρουσες τα στοιχεία του αλφαβήτου, ή αριθμούς περιπλεκομένους, ως διακριτικά σημεία.
Τερατώδη τετράγωνα συγκρούονται προς ογκώδη τραπέζια, ρόμβοιανορθούνται επί τριγώνων, παραλληλόγραμμα εισχωρούν με αυθάδεια εντός των κύκλων. Ο Ευκλείδης, ο Πυθαγόρας και ο Λέγενδρος αποδεικνύονται αδιάβαστοι. Αφού δε τελειώσει η κραιπάλη αυτή των γραμμών και των σχημάτων, κάτω απ’ αυτές ακολουθεί η συμβολική εξήγησις, θα ήταν όμως πολύ δυνατός μαθηματικός αυτός που θα κατόρθωνε να εύρη την εξήγησιν της εξηγήσεως ταύτης. Δεν είναι μόνο γεωμετρία, είναι και άλγεβρα, είναι και αριθμητική, είναι και τριγωνομετρία, όλες οι μαθηματικές επιστήμες ανακατωμένες.
Και μετά τούτο αμέσως: «ακτίς καλείται η ευθεία γραμμή η σχηματισθείσα εκ δύο σημείων του ενός ακινήτου κέντρου του δε ετέρου κινητού, λεγομένον αρχή της περιστροφής, μέχρι της επανόδου του» και συνεχίζει «επί ίσας ακτίνας τα ημικύκλια των περιοριζόμενα δίδουν χώρονμικρότερον του εφαπτομένου τετραγώνου».
Των ορισμών και των πράξεων τούτων την σύνταξιν και την διεξαγωγήν μένει επιχειρών και καταγινόμενος επί ολοκλήρους ώρας εργαζόμενως ανενδότως, μετ’ επιμονής αξίας καλλιτέρας τύχης ασχολούμενος διαρκώς εις μαθηματικές μελέτας, εις λύσινατελειώτων φανταστικών προβλημάτων εις πρωτακούστων και αδιεξόδων θεωρημάτων την απόδειξιν. Και αν θέλετε σας κάνει και την ανάπτυξιν αυτών, σαν να ήταν τα φυσικώτερα και τα λογικότερα, των πραγμάτων του κόσμου, αρχίζετε να φοβήστε μη το delirium είναι κολλητικόν και σπεύδετε να τραπείτε εις φυγήν.
Άλλος περίεργος τύπος είναι, ένας πρώην ειρηνοδίκης. Αν ο Κοσκινάς θέλει να κατασκευάσει το ωρολόγιον του ήλιου, ο κύριος Ειρηνοδίκης πιστεύει ότι είναι ο ίδιος ο ήλιος. Δεν αποκαλύπτει όμως την ιδιότητα του αυτήν αμέσως στον πρώτον τυχόντα. Όταν του απήθυνα τον λόγον μου ζητά εις απάντησιν, όταν επανέλθω στην Αθήνα, να ομιλήσω με τον υπουργόν ή τον τελώνην, να του δώσουν άδειαν. Του το υπόσχομαι πρόθυμα, αλλά εκείνος μετάνοιωσε αμέσως και μου παραγγέλει να ζητήσω την άδειαν από τον συνταγματάρχην του το υπόσχομαι και αυτό, αλλ’ εκείνος βαθμηδόν εξαπτόμενος:
-Επιτέλους, μου λέει, εγώ δεν έχω καμμίαν ανάγκην.
Κι αν το πεις κι αν δεν το πεις, το ίδιο μου είναι. Εγώ είμαι ο Ήλιος της γης και είμαι με τους Δυτικούς που Εγώ δεν θέλω και γι αυτό με έχουν φέρει σ’ αυτό το σπίτι.
Οι πλείστες γυναίκες είναι απαθείς. Υπάρχουν όμως και μερικές μανιώδεις. Μια Κρήσσα, εξ έρωτος παθούσα κι αυτή, δεν καταδέχεται ν’ απαντήσει καν στις ερωτήσεις μας. Απομακρυνόμαστε αυτής φρονίμως, διότι όταν οργιστεί επιτίθεται αδιακρίτως στον λαιμόν σου, ζητούσα να σε πνίξει. Οι συμπαθέστερες απ’ αυτές είναι δυο αδελφές, μέσης ηλικίας που διατηρούσαν επί της παρηκμασμένης μορφής των ίχνη ομορφιάς ακόμα, πάρα πολύ αγαπημένες. Είχε πάθει η μια και ενεκλείσθη στο άσυλο τούτο, αλλά η άλλη δεν θέλησε να την εγκαταλείψει και συνεκλείσθη μετ’ αυτής.
Έτσι αγαπώμενες πάντοτε μένουν συζώσαι, και η μια περιθάλπτει την άλλην, και οι δύο μαζί περιποιούνται μια μεγάλη κούκλα την οποίαν κρατούν πάντοτε στην αγκαλια των, ως να ήταν βρέφος. Όλη η στοργή συγκεντρώνεται στο αναίσθητον αυτό ξόανον, και το χαϊδεύουν και το λικνίζουν και το ασπάζονται και το ομιλούν, ως να είναι έμψυχον, τέκνον των πραγματικόν, του ράβουν φορέματα, του αλλάζουν τα ρούχα τακτικά, τα πλύνουν, τα σιδερώνουν, σκεπάζουσαι αυτό μετά προσοχής, όταν το γυμνώνουν, δια να μην τους κρυώσει το φτωχόν.
Αλλά εξ όλων των μορφών, δε θα λησμονήσω ποτέ ένα μανιώδη έγκλειστον σε κάποια από τα κελλιά. Ογκώδης, υπερφυσικού μεγέθους η κεφαλή του, παχέα τα χείλη του, βλοσυροί και ζωοδέστατοι οι οφθαλμοί του. Ουδέποτε η αποκτήνωσις, ήταν τόσον παραστατική επί μορφής ανθρώπου. Ηράκλειον δε έχει το ανάστημα και δύναμιν τεραστίαν. Όταν καταληφθεί υπό παραφοράς, δέκα πέντε μετά δυσκολίας τον συγκρατούν. Δια τούτο είναι συνεχώς δέσμιος, τρέμει όμως ο ταλαίπωρος γίγας, όταν τον πλησιάζουμε καθ’ όλον αυτό το σώμα και λέει άναρθρες λέξεις.
-Πότε θα βγω, μας ερωτά κι αυτός, όπως και όλοι οι άρρωστοι
-Δε μου δώσαν χάρι; επαναλαμβάνει μετ’ ολίγον.
-Θα σου δώσουν, θα σου δώσουν.
-Πότε; Πότε θα βγω; Τον Μάρτη;
-Καλά! Α! όχι. Πολύ είναι! Έξη μήνες!
Και άρχεται αριθμών με τα δάκτυλά του, εξακολουθών να τρέμει και να μουρμουράει.
Ο πληθυσμός του φρενοκομείου δεν είναι πολύς. Ολιγώτερος των εκατό ατόμων. Αν επρόκειτο να περιλάβει όλους όσους έπρεπε να έχουν θέσιν εις αυτόν, οποίων τεραστίων διαστάσεων θα εχρειάζετο να γίνει το κτίριον. Πόσοι νομιζόμενοι φρόνιμοι δεν θα ευρίσκοντο έχοντες πολύ χειρότερες και φοβερώτερες διαταραχές, από όσες οι εδώ κεκλεισμένοι!
Άραγε δεν είναι είδος παραφροσύνης με άλλη μορφή και η επίμονος κενή φιλοδοξία και η ματαιότης και του πολλού πλούτου η ακόρεστος δίψα και την ανέφικτων παθών η επιδίωξις και η εις αναγνωρισμένες μωρές προλήψεις υποταγή;
Πόσοι πολιτικοί φαντασιόκοποι, ανεκτέλεστων ουτοπιών την πραγμάτωσιν, επιζητούνταις και αναστατούντες το παν χάριν αυτών, δεν θα ήτο προτιμότερο να καταλέγονται μεταξύ των τροφίμων τούτου του ιδρύματος.
Πόσοι λυσσαλέοι αρχομανείς τιμών και ευφημιών πειναλέοι, μπορούν να καταστρέψουν τον κόσμον προς ικανοποίησιν του στιγμιαίου πάθους των!
Πόσοι μέτριοι με αξιώσεις μεγαλοφυίας, δεν είναι ίδιοι με τον μαθηματικόν Κοσκινάν!
Πόσοι ερωτευμένοι, άνευ ελπίδας και άνευ μέλλοντος τρελλοί, αδέσμευτοι, παράφρονες κρυφοί, δαιμονισμένοι, κυκλοφορούν ελεύθεροι!
Μιχαήλ Μητσάκης 1865-1916
