ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
MENOY
ΑΠΟΨΕΙΣ

Το μελόδραμα του Γεωργίου Παράσχου - Η μάχη των Κεραμειών και ο Άγνωστος «Ύμνος της Κρήτης» του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΕΘΕΛΟΘΥΣΙΑ

(4η  σ υ ν έ χ ε ι α)

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

«Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΕΙΩΝ»

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑ ΕΙΣ ΔΥΟ ΜΕΡΗ

ΜΕΡΟΣ Α΄ [1]

Η ΟΛΟΝΥΧΤΙΑ

 

Στρατόπεδον ελληνικόν επί των βράχων των Κεραμειών. Η σημαία του σταυρού με τις λέξεις: «ΕΝΩΣΙΣ ή ΘΑΝΑΤΟΣ»[2] κυμαίνεται εν τω μέσω. Δένδρα και χείμαρρος δεξιόθεν, ρεύμα βαθύ προς τ’ αριστερά και επί των οχθών αυτού ροδοδάφναι[3]. Η νυξ αστροφεγγής, διάφοροι στρατιώται, οι μεν αγρυπνώντες εις τας θέσεις των, οι δε παρά τα όπλα κεκλιμένοι και συνδιαλεγόμενοι. Σκοποί ένθεν και ένθεν και πλήθος πυρών περί το στρατόπεδον. Εμβαίνει εις αρχηγός, όν οι σκοποί χαιρετώσι[4].

 

Σ Κ Η Ν Η  Α΄

 

                   ΑΡΧΗΓΟΣ  προς τους στρατιώτας προσερχομένους.

 

Παιδιά, κρατείτε το κλαρί, ταις ρεματιαίς (sic) κρατείτε,

και Τούρκους αν ιδήτε,

Βαρείτε τους…φωτιά!

Μ’ αν έρθει ο Μουσταφά- πασάς με την αρβανιτιά του,

Ξυπνάτε μ’ εκεί κάπου

Στου βράχου την ιτιά[5].

Εσύ Διακάκη στο στενό, στη ράχη Κυριακούλη[6]!

Φυλάτε καραούλι.

Να μη σεισθή κλαρί [φεύγει]

 

                                 Ακούεται ΕΙΣ ΣΚΟΠΟΣ δεξιόθεν

Τις ει;

                                 ΜΙΑ ΦΩΝΗ

Λημέρι κ’ Εκκλησιά.

Άλλος ΣΚΟΠΟΣ αριστερόθεν

Τις ει;

                                  ΑΛΛΗ ΦΩΝΗ

Χριστού λημέρι[7].

                                  ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ακροώμενοι

Μαζή (sic) μας στο καρτέρι

Η Κρήτη γρηγορεί[8]

 

Σ Κ Η Ν Η  Β΄

 

[Εμβαίνουσι διάφοροι στρατιώται και χαιρετώσι, κλίνοντες το ξίφος προ της σημαίας[9]]

 

                                 ΕΙΣ ΕΞ ΑΥΤΩΝ προς τους συντρόφους του

Εδώ που στη φτέρη τ’ αηδόνι κοιμάται

Να στήσωμ’ ελάτε ,

Αδέρφια χορό

Και πάλε στα πρώτα του ήλιου διαμάντια

Ριχνόμαστ’ αγνάντια

Σε Τούρκων σωρό[10].

 

Οι στρατιώται συνέρχονται εις χορόν. Δύω (sic) ραψωδοί, ο μεν δεξιόθεν της σκηνής, ο δε αριστερόθεν, ψάλλουσιν επί λύρας το εξής άσμα, εν ω ο πυρρίχιος[11] άρχεται και, αναλόγως ρυθμού, ηχεί η των στρατιωτών πανοπλία.

p

                                    Α΄ ΡΑΨΩΔΟΣ

Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη[12],

Τα βαρειά της τα σίδερα σπα.

Και σαν πρώτα χτυπιέται, χτυπά.

Και γοργή κατεβαίνει.

 

Με μεγάλο, θεώρατο δόρυ

Όλη νειάτα πετά και ζωή

Και σε τόση φωτιά και βοή

Τρέμουν δάση και όρη

 

Β΄ ΡΑΨΩΔΟΣ

Όπου ρήξη (sic) θολή τη ματιά της

Χίλια όπλα σταις ράχαις λαλούν,

Και χιλιάδες πετούν ροβολούν

Τουρκομάχοι[13]  μπροστά της.

 

Τιμημένο σπαθί ξεγυμνώνει,

Δυω Σουλτάνων[14] θυμό δεν γροικά

Το βαρύ της το χέρι νικά

Κ’ η ματιά της λαβόνει (sic)

 

[Στιγμιαία παύσις μεθ’ ην ο χορός επαναλαμβάνεται]

 

ΟΙ ΔΥΟ ΡΑΨΩΔΟΙ  ομού

Χτύπα, χτύπα της θάλασσας Σούλι[15],

Χτύπα κόρη γλυκειά του γιαλού!

Εδώ άνδρες παλεύουν αλλού

Ζουν γυναίκες ή δούλοι[16].

 

Απ’ εδώ Σελινιώταις, Λακκιώταις,

Απ’ εκεί στη φωτιά, Σφακιανοί[17],

Να βοΐξη (sic) παντού μια φωνή

Σταις σπαθιαίς σας ταις πρώταις.

 

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

 

  1. Στην εφημερίδα Κρητική Επιθεώρηση, βλ. (4η συνέχεια)

ΤΟ ΑΡΚΑΔΙ ΣΤΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΙΘ΄ ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ του  Σοφοκλή Καρύδη

στο ποίημά του: «Βωμός, ήτοι, αγώνες και μαρτύρια της Κρήτης,

Ηπείρου και Θεσσαλίας»

  1. Στην εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα, βλ. (4η συνέχεια)

ΤΟ ΑΡΚΑΔΙ ΣΤΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΙΘ΄ ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΣΧΟΥ:

«Ο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ» (Α΄)]

 

 

 

[1] Έχουμε ήδη επισημάνει ότι δεν ακολούθησε ποτέ Β’ ΜΕΡΟΣ, πράγμα που φανερώνει το ευκαιριακό της έμπνευσής του.

[2] Πρόκειται, ακριβώς, για την επαναστατική σημαία του 1866, με φανερό πια τον προσανατολισμό της Κρήτης προς την Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Η σημαία αυτή φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας.

[3] Δίνεται μια σαφής και χαρακτηριστική εικόνα του συγκεκριμένου κρητικού τοπίου.

[4] Χαρακτηριστική η διαφορά χρήσης της γλώσσας στα σχόλια (αρχαϊκή καθαρεύουσα) και στο ποιητικό σώμα που ακολουθεί (απλή δημοτική)!

[5] Κάτω από τον ίσκιο της ιτιάς ο Αρχηγός θα έπαιρνε έναν υπνάκο.

[6] Χαρακτηριστικά ονόματα πολεμιστών, στους οποίους ο Αρχηγός δίνει εντολές..

[7] Πρόκειται για πολεμικά «συνθήματα» και «παρασυνθήματα», με έντονο το χριστιανικό χρώμα.

[8] Η φράση μάς υπενθυμίζει τον τίτλο «Κρήτη Εγειρομένη» με τον οποίο συναντάμε, επίσης, τον «Ύμνο της Κρήτης» [(Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη), που ακολουθεί αμέσως παρακάτω, στη Β΄ σκηνή του μελοδράματος]. Ο δεύτερος αυτός τίτλος του Ύμνου («Κρήτη Εγειρομένη») είναι αυθαίρετος, αφού δεν απαντά σε κανένα σημείο του πρωτοτύπου, αποδίδει, όμως, επακριβώς το μεγαλόπνοο και μεγαλοϊδεάτικο περιεχόμενό του. Στο μελόδραμα του Γ. Παράσχου ο «Κρητικός Ύμνος» δεν έχει τίτλο, αλλά φέρεται κάτω από τον γενικότερο τίτλο του Α’ Μέρους του μελοδράματος «Η ΟΛΟΝΥΧΤΙΑ».

[9] ¨Όμορφος στρατιωτικός χαιρετισμός.

[10] Λίγοι στίχοι που φανερώνουν, νομίζω, την υψηλή ποιητική δύναμη του Γ. Παράσχου. Και εδώ, αλλά και σε όλο το μελόδραμα, εντυπωσιάζει η γλαφυρή και κομψή δημοτική του γλώσσα.

[11] Ο πυρρίχιος χορός ή πυρρίχη χορευόταν, κυρίως, στις δωρικές πολιτείες της αρχαίας Ελλάδας (και εδώ, φυσικά, στην Κρήτη) και απέβλεπε στην πολεμική αγωγή. Ο χορός αυτός ήταν ουσιαστικά απομίμηση μάχης, κατά την οποία ένας από τους χορευτές- οι οποίοι κρατούσαν ασπίδα, δόρυ ή ξίφος- επιτίθετο και ο άλλος δε αμυνόταν. όλη αυτή η κίνηση γινόταν με τη συνοδεία αυλού ή, σπανιότερα, λύρας σε αργό χρόνο. Κατά την παράδοση η εφεύρεση του πυρρίχιου αποδίδεται στον Κρητικό Πύρριχο ή στον γιο του Αχιλλέα, ΠύρροΝεοπτόλεμο) (Στραβ. C467, 480, Αθήν. ΙΔ΄, 630 Ι και Ησύχ. στο λήμμα: πυρριχίζειν). Άρα, ο «Ύμνος της Κρήτης», ως πολεμικό άσμα, ταυτίζεται εδώ από τον ποιητή με πολεμικό πυρρίχιο χορό.

[12] Οι επόμενες έξι στροφές που ψάλλουν οι δύο ραψωδοί, αποτελούν- όχι, πάντως, και επίσημα- τον γνωστό «Ύμνο της Κρήτης», που οι πιο προχωρημένοι στην ηλικία διδασκόμαστε στο σχολείο στο μάθημα της Ωδικής [βλ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Γεωργίου Παράσχου, “Κρήτη Εγειρομένη” (Ο άγνωστος Ύμνος της Κρήτης)», εφημ. Κρητική Επιθεώρηση, Ρέθυμνο 25/4/1996].

[13] Όμορφο σύνθετο. στρατιώτες, δηλαδή, που μάχονται τους Τούρκους.

[14] Πιθανόν να εννοεί τον Σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου, που τον καιρό εκείνο συνεργάζονταν επιχειρησιακά.

[15] Ο ποιητής εδώ παρομοιάζει, με θαυμάσιο τρόπο, την Κρήτη με δεύτερο, θαλασσινό, τη φορά αυτή, Σούλι.

[16] Ο στίχος αυτός, που από πολλούς έχει παρεξηγηθεί, εννοεί τη γυναίκα ως «ασθενές φύλο», γιατί είναι γεγονός ότι στην περίπτωση της Κρήτης – μα και της Ελλάδας γενικότερα- κανείς δεν μπορεί να εξισώσει τις γυναίκες με τους δούλους ή να αμφισβητήσει τη δυναμική συμμετοχή τους σε όλους, γενικά, τους απελευθερωτικούς αγώνες του Έθνους. Η παρεξήγηση αυτή οφειλόταν στη λανθασμένη απόδοση του στίχου με τη μορφή: «ζούν γυναίκες ως δούλοι» (ως κατηγορούμενο, δηλαδή. οι γυναίκες είναι δούλοι)

[17] Ένα άλλο παρεξηγημένο σημείο του «Ύμνου της Κρήτης» είναι η στροφή αυτή, που αναφέρεται μόνο στους κατοίκους του διαμερίσματος των Χανίων (Σελινιωτών, Λακκιωτών και Σφακιανών) στους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης. Όμως, η παρεξήγηση αυτή δημιουργείται για ορισμένους μελετητές μόνο, γιατί, από άγνοια, θεωρούν τον Ύμνο αυτόν της Κρήτης ως αυτοτελές δημιούργημα του Γ. Παράσχου, που τον έγραψε, δηλαδή, εξαρχής, προκειμένου να χρησιμεύσει ως «Ύμνος της Κρήτης».

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι εδώ ο Γ. Παράσχος δεν αναφέρεται στον ξεσηκωμό ολόκληρου του νησιού, αλλά μόνον του διαμερίσματος των Χανίων και, μάλιστα, στη συγκεκριμένη «Μάχη των Κεραμειών», στα Χανιά. Γι’ αυτό και δικαιολογημένα κάνει λόγο για το απελευθερωτικό ξεσήκωμα μόνο στον νομό Χανίων. Εξάλλου, όπως ήδη, τονίσαμε ο Ποιητής δεν είχε πρόθεση, τη στιγμή εκείνη, να γράψει «Ύμνο της Κρήτης», κάτι που έγινε πολύ αργότερα από τον ίδιο τον λαό της Κρήτης, που βρήκε το τραγούδι αυτό να τον εκφράζει απόλυτα σε όλα και, κυρίως, σε ό,τι αφορά στον ενθουσιασμό και στην ορμή των ημερών εκείνων.

Την παράλειψη, λοιπόν, αυτήν του ποιητή ο λαός της Κρήτης τη διόρθωσε, συμπληρώνοντας  το επίμαχο σημείο ως εξής:

 

 «Απ’ εδώ Ρεθυμνιώτες, Χανιώτες,

                                     Απ’ εκεί στη φωτιά οι Καστρινοί....»

 

                                     ή ακόμα καλύτερα:

 

                                     «Απ’ εδώ Ρεθυμνιώτες, Χανιώτες,

                                     Απ’ εκεί Λασιθιώτες, Καστρινοί…»

 

Ο Στ. Γ. Σπανάκης (Κρήτη, τ. Β΄, Ηράκλειο χ.χ. 206- 207) δημοσιεύει κάποιο ποίημα της Μαρίκας Πίπιζα, που, όπως σημειώνει, είναι, λέγει, ο εθνικός (sic) ύμνος της Κρήτης. ¨Όμως το ποίημα αυτό είναι εντελώς άγνωστο στους πολλούς και δεν πρέπει να είναι καν μελοποιημένο, απ’ όσον, τουλάχιστον, γνωρίζω. Κοντά σ’ αυτά, υστερεί απεριόριστα σε δύναμη και ορμή, στοιχεία που εξέφραζαν την αγωνιζόμενη Κρήτη των χρόνων εκείνων και που, όμως, τα διαθέτει στον ύψιστο βαθμό το παρόν ποίημα που αναλύουμε του Κρητολάτρη ποιητή Γ. Παράσχου (πβ. και Α. Σ. Σταυρουλάκη, Επιλογές, Αθήνα 1987, 307 εξ.).

Αξίζει, λοιπόν, μετά την παραπάνω τροποποίηση, που περιλαμβάνει πια όλους τους Κρήτες, το τραγούδι αυτό να ξαναμπεί στο στόμα των Κρητικών ως ένα από τα μεγαλόπνοα και αγαπημένα τραγούδια που αναφέρονται στην Κρήτη και στους αγώνες της και όχι, φυσικά, ως ο «Εθνικός Ύμνος της Κρήτης», όπως παραπάνω αποκαλεί ο Στ. Σπανάκης το ποίημα της Μαρ. Πίπιζα, αλλά ως ένα τραγούδι της Κρήτης. Ο «Εθνικός Ύμνος» επιβάλλεται να είναι ένας και μοναδικός που θα συνενώνει ολόκληρο το έθνος στην ιδέα και στο όραμα της αληθινής Ελευθερίας.

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ