Το άρθρο αυτό αποτελεί εισήγηση στο διήμερο Συνέδριο που διοργανώθηκε στις 14-15 Ιουνίου 2014, από το 13ο Δημοτικό Σχολείο και την ΙΛΕΡ με θέμα «Ο Μασταμπάς από το τότε μέχρι το σήμερα».
Οικογένεια Σταματίου Ρολόγη.
Ο χειρούργος ιατρός Σταμάτης Ρολόγης γεννήθηκε το 1874 στο Νευς Αμάρι κα πέθανε το 1946. Διετέλεσε Διευθυντής της χειρουργικής κλινικής του Δημοτικού (Ρώσικου) Νοσοκομείου, καθώς και Δημοτικός Σύμβουλος και Δημαρχεύων του Ρεθύμνου. Η παρέμβασή του ήταν καθοριστική στην απαλλοτρίωση των τούρκικων νεκροταφείων προκειμένου να δημιουργηθεί ο υφιστάμενος Δημοτικός Κήπος. Επίσης, διετέλεσε Σύμβουλος του Γυμναστικού Συλλόγου Ρεθύμνης.
Παντρεύτηκε την Ελένη Σκανδαλάκη από την Καρέ και απέκτησαν τρία παιδιά: Το Γεώργιο, ο οποίος ήταν από τους πρώτους πιλότους της πολεμικής αεροπορίας και ο οποίος δεν παντρεύτηκε ποτέ. Το Μανώλη, ο οποίος ήταν υπάλληλος του ΟΤΕ στο Ρέθυμνο και ο οποίος δεν απέκτησε παιδιά. Τέλος, τη Μαρία, η οποία πέθανε σε ηλικία 11 ετών, στις 14 Απριλίου από μηνιγγίτιδα, όπως βεβαίωσε ο ιατρός Γρηγόριος Δάνδολος, γεγονός το οποίο συγκλόνισε την οικογένεια.
Ο Σταμάτης Ρολόγης ήταν μπατζανάκια (είχαν παντρευτεί δύο αδελφές) με το μεγαλέμπορο της Αρκαδίου Τίτο Ζακάκη. Ο Τίτος Ζακάκης, που δεν είχε παιδιά, είχε στο εξοχικό του δύο υπηρέτριες. Μια για τις εξωτερικές-αγροτικές εργασίες και μια για τις δουλειές του σπιτιού, τις οποίες απασχολούσε όλο το χρόνο. Ο Ζακάκης είχε ένα γαϊδουράκι για να μπορεί να μετακινείται από το Μασταμπά μέχρι το κατάστημά του στην Αρκαδίου. Το πρωί τον συνόδευε η μια υπηρέτρια μέχρι το κατάστημά του, έπαιρνε πίσω το γαϊδουράκι στο Μασταμπά και το μεσημέρι επέστρεφε με το ζωντανό για να πάρει πάλι τον κύριό της στη θερινή του κατοικία. Στο Μασταμπά βρίσκονταν οι εξοχικές κατοικίες των δύο οικογενειών, όπου διέμεναν τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι οικίες τους βρίσκονταν εκεί που σήμερα βρίσκεται το 13ο Δημοτικό Σχολείο και καταλάμβαναν μια μεγάλη έκταση. Η είσοδος ων κατοικιών ήταν από τη σημερινή οδό Κνωσσού, αφού η οδός Γερασίμου Βλάχου δεν ήταν διανοιγμένη, αλλά αποτελούσε μέρος της ιδιοκτησία των δύο οικογενειών. Οι εξοχικές κατοικίες ήταν πολυτελείς, με πολλά πεύκα και ελιές που δημιουργούσαν δάσος στις αυλές τους, μαρμάρινα τραπεζάκια και καθιστικά. Η μόνιμη κατοικία του Σταμάτη Ρολόγη βρισκόταν στην Προκυμαία, ανατολικά του ρέματος Καμαράκι και είχε είσοδο, τόσο από την οδό Αρκαδίου όσο και από την Παραλία.
Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Στις 15 Αυγούστου 1934, ο Σταμάτης Ρολόγης και η σύζυγός του Ελένη ανέγειραν μονόχωρο, ιδιωτικό ναό διαστάσεων 7Χ4 περίπου, στη μνήμη της κόρης του Μαρίας, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο ναός χτίστηκε στο μέρος που σήμερα βρίσκεται ο νεότερος ναός του Μασταμπά. Ήταν χτισμένος μέσα σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον γεμάτο πεύκα, ενώ η αυλή του ήταν γεμάτη λουλούδια και μια αναρριχόμενη τριανταφυλλιά έδινε τη μοσχοβολιά της στο χώρο. Περιμετρικά του ναού υπήρχαν αρκετά παγκάκια για να κάθονται οι πιστοί. Πίσω και κάτω από την Αγία Τράπεζα, μέσα σε κασελάκι, ήταν τοποθετημένα τα οστά της μικρής Μαρίας Ρολόγη. Η εκκλησία λειτουργούσε κάθε Δεκαπενταύγουστο, ή όποτε υπήρχαν ιδιωτικές λειτουργίες, πάντα μετά από άδεια της οικογένειας Ρολόγη, με ιερέα που ερχόταν είτε από το Μητροπολιτικό ναό, αρχικά, είτε από το ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων στη συνέχεια και πάντα, σε κάθε λειτουργία, μνημονευόταν το όνομα της μικρής Μαρίας Ρολόγη. Για να μπορούν, μάλιστα, να προσεγγίζουν οι πιστοί το ναό, η οικογένεια είχε δημιουργήσει ιδιωτικό δρόμο πλάτους 2 μ. εκεί που σήμερα βρίσκεται η οδός Γερασίμου Βλάχου.
Από το 1960-1970 τις ιδιωτικές, αυτές, λειτουργίες τις τελούσε ο Π. Σταύρος Τζαγκαράκης που ήταν ο νεότερος ιερέας των Τεσσάρων Μαρτύρων, μιας και η εκκλησία του Μασταμπά ανήκε στην ενορία των Τεσσάρων Μαρτύρων. Είναι χρήσιμο εδώ να αναφέρουμε ότι μέχρι τη δεκαετία του 1950 υπήρχε μόνο μια ενορία στο Ρέθυμνο, αυτή του Μητροπολιτικού ναού, με ιερείς τους π. Πέτρο Χαλκιαδάκη, π. Χρύσανθο Βιζιγκουνάκη, π. Ιωάννη Σκατζιδάκη και π. Μιχάλη Σταυριανάκη. Το 1955, όταν ήταν Δεσπότης ο Αθανάσιος Αποστολάκης, δημιουργήθηκαν τέσσερις ενορίες: Η Μεγάλη Παναγία, η Μικρή Παναγία, οι Τέσσερις Μάρτυρες και ο Άγιος Κωνσταντίνος.
και οι απόγονοί των την εις Μασταμπά εκκλησούλα μας, ως κειμήλιον ιερόν και σύνδεσμον παν΄σχυρον της οικογενειακής των αλύσεως…
…Ιδιαιτέρα μου επιθυμία την οποία παρακαλώ τα παιδιά μου να σεβασθούν, όταν η ώρα επιστή να ταφώ και εγώ και η αγαπημένη μου σύζυγος Ελένη εις την βόρειαν πλευράν της αυλής της εκκλησούλας πλησίον του ιερού χώρου ένθα και τα οστά της αλησμονήτου μας θυγατρός είναι τοποθετημένα». Προφανώς η επιθυμία του Σταμάτη Ρολόγη δεν ικανοποιήθηκε, αφού η Διαθήκη του ανοίχθηκε μετά το θάνατο και την ταφή του. Ο Σταμάτης Ρολόγης και η σύζυγός του Ελένη, τάφηκαν στο Κοιμητήριο της Πόλης, στον Άγιο Κωνσταντίνο.
Η εκκλησία παραχωρείται στην ενορία Μασταμπά.
Μετά το θάνατο της Ελένης Ρολόγη το 1970, ήταν θέμα χρόνου η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου να παραχωρηθεί στο Μητροπολιτικό ναό της πόλης. Τα παιδιά της, όπως είδαμε, είχαν άτυπα παραχωρήσει το ναό για τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, ενώ, το 1985 είχε ολοκληρωθεί από τον Εμμανουήλ και Γεώργιο Ρολόγη η πώληση της οικίας και της αμπέλου, οπότε, βάση της διαθήκης του Σταμάτη Ρολόγη, η εκκλησία περιερχόταν αυτοδίκαια στην ενοριακή επιτροπή του Μητροπολιτικού ναού του Ρεθύμνου.
Το ευτράπελο της κατάστασης είναι ότι κανείς δεν γνώριζε, ούτε ενδιαφέρθηκε να μάθει για τη διαθήκη του Σταμάτη Ρολόγη και το τι ακριβώς προέβλεπε. Έτσι, οι κάτοικοι του Μασταμπά αναζητούσαν άλλο οικόπεδο για να χτίσουν καινούργια εκκλησία. Μάλιστα, αποτάθηκαν στο Δήμο Ρεθύμνου και ζητούσαν δημοτικό οικόπεδο πλησίον της Δεξαμενής του Μασταμπά, αίτημα που απορρίφθηκε από το Δήμο.
Τον Ιανουάριο του 1992 τοποθετείται εφημέριος στην ενορία του Μασταμπά ο πατέρας Νικόλαος Πολάκης, που θέτει ως στόχο και σκοπό του, το νομικό ξεκαθάρισμα της εκκλησίας και την ανέγερση νέου, μεγαλύτερου ναού, στο χώρο που βρίσκεται η εκκλησία της Ρολόαινας, η οποία προ πολλού δεν ικανοποιεί τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής.
Τον Ιούλιο του 1992 συντάσσονται δύο συμβόλαια. Με το πρώτο, παραχωρείται η εκκλησία της Ρολόαινας στο Μητροπολιτικό Ναό του Ρεθύμνου, σύμφωνα με τη διαθήκη του Σταμάτη Ρολόγη. Με το δεύτερο συμβόλαιο, που έγινε την ίδια μέρα, ο Μητροπολιτικός ναός παραχωρεί το οικόπεδο με τη μικρή εκκλησία στην ενορία του Μασταμπά.
Έτσι, μετά από αρκετά χρόνια η ενορία του Μασταμπά αποκτούσε ιδιόκτητο ναό και άνοιγε ο δρόμος για την ανέγερση νέου, μεγαλύτερου ναού, στον ίδιο χώρο με τον προηγούμενο.
- Δερεδάκης Νίκος. (2013). Τα Νοσοκομεία του Ρεθύμνου. Ρέθυμνο. Ιατρικός Σύλλογος Ρεθύμνου.
- Γαραντωνάκης Τίτος. 21/4/2014. Απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη.
- Ληξιαρχική πράξη θανάτου Μαρίας Ρολόγη.
- Τζαγκαράκης Σταύρος. 24/4/2014. Απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη.
- Διαθήκη Σταμάτη Ρολόγη.
- Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. 3/10/1974. Π.Δ. Ιδρύσεως Ενοριών.
- Πρακτικό εμφανίσεως εφημέριου. 1/10/1974.
- Πρακτικό εμφανίσεως εφημέριου. 1/2/1992.
- Χουρδάκης Γεώργιος. 5/2/1975. Επιστολή προς Γεώργιο Ρολόγη.
- Πρακτικό παραλαβής αντικειμένων Ιερού ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Μασταμπά. 25/3/1975.
- Απόστολος Ρήγας, Συμβολαιογράφος. Συμβόλαιο 3212/3-7-1992
- Απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Ρεθύμνου. 263/1986.
- Απόστολος Ρήγας, Συμβολαιογράφος. Συμβόλαιο 3213/3-7-1992.
