Επιμέλεια Θ. Ι. Ρηγινιώτης
Το παρακάτω άρθρο βασίζεται σε ένα κείμενο τους μητροπολίτη Ναυπάκτου π. Ιερόθεου Βλάχου, που δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο. Χρησιμοποιούμε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κειμένου και δίνουμε [μέσα σε αγκύλες] επεξηγήσεις για μερικά πράγματα, ώστε να καταλάβει ο αναγνώστης κάποια ιστορικά και θεολογικά θέματα.
Να διευκρινίσουμε εδώ ότι ο διαχωρισμός της δυτικής Εκκλησίας από την ανατολική (ορθόδοξη), για μας είναι καθαρά πνευματικό θέμα και όχι πολιτικό.
Επίσης, όταν το άρθρο μιλάει για Φράγκους εννοεί βασικά την αυτοκρατορία του Καρλομάγνου και τους διαδόχους του (από τους οποίους με τον καιρό προέκυψαν τα μεσαιωνικά βασίλεια της δυτικής Ευρώπης), όπου πρώτη φορά δημιουργήθηκε μια διαφορετική εκδοχή του χριστιανισμού, με σκοπό την πολιτική κόντρα εναντίον του Βυζαντίου. Ο Καρλομάγνος αυτό το θεωρούσε απαραίτητο, για να εμφανιστεί ως διάδοχος των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, ενώ ιστορικά Ρωμαίοι ονομάζονταν οι Βυζαντινοί. Αυτός είναι και ο λόγος που οι δυτικοί ιστορικοί, από το μεσαίωνα, μετονόμασαν τη χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε «Βυζαντινή», όπως την ξέρουμε και σήμερα. Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί το κράτος τους το ονόμαζαν «Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» και, στους τελευταίους αιώνες, Ρωμανία. Από εκεί βγαίνει και η ονομασία «Ρωμιός» (Ρωμαίος).
Να αναφέρουμε επίσης ότι «Καθολική Εκκλησία» (=παγκόσμια) ονομαζόταν ολόκληρη η ενιαία Εκκλησία των πρώτων χιλίων χρόνων του χριστιανισμού. Όταν όμως ο πάπας κράτησε για τη δική του πλευρά το όνομα αυτό, η ανατολική Εκκλησία ονομάστηκε «Ορθόδοξη» (δηλ. με σωστή «δόξα», που σημαίνει «άποψη»).
Πάμε λοιπόν:
1. Οι Επίσκοποι της Παλαιάς Ρώμης, παρά τις μικρές και μη ουσιαστικές διαφορές, είχαν πάντοτε κοινωνία με τους Επισκόπους της Νέας Ρώμης και τους Επισκόπους της Ανατολής μέχρι το 1009-1014, όταν για πρώτη φορά κατέλαβαν τον θρόνο της Παλαιάς Ρώμης οι Φράγκοι Επίσκοποι. Μέχρι το 1009 οι Πάπες της Ρώμης και οι Πατριάρχες της Κωνσταντινουπόλεως ήσαν ενωμένοι στον κοινό αγώνα εναντίον των Φράγκων Ηγεμόνων και Επισκόπων, αλλά και των κατά καιρούς αιρετικών. [Εξηγήσεις: Παλ. Ρώμη = η γνωστή Ρώμη της Ιταλίας. Νέα Ρώμη = η Κωνσταντινούπολη (αυτό είναι το επίσημο όνομά της). κοινωνία = μας μεταλάβαιναν στους ναούς τους και μεταλάβαιναν κι αυτοί από εμάς (πράγμα που σημαίνει ότι είμαστε η ίδια Εκκλησία). Οι Φράγκοι επίσκοποι προέρχονταν από τις οικογένειες των φεουδαρχών. Συχνά είχαν σπαθί και ήταν άνθρωποι των ηγεμόνων. Αυτά τα καταγγέλλει έκπληκτος ο ορθόδοξος άγιος Βονιφάτιος της Γερμανίας με επιστολή του στον τότε ορθόδοξο πάπα της Ρώμης. Ο ηρωικός άγιος Βονιφάτιος δολοφονήθηκε από ειδωλολάτρες Γερμανούς, αρνούμενος να πολεμήσει για να υπερασπιστεί τη ζωή του, στα δάση όπου ταξίδευε για να κηρύξει το ευαγγέλιο, γύρω στο 750 μ.Χ.].
2. Οι Φράγκοι στην Σύνοδο της Φραγκφούρτης το 794 καταδίκασαν τις αποφάσεις της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου και την τιμητική προσκύνηση των ιερών εικόνων. Επίσης το 809 οι Φράγκοι εισήγαγαν στο Σύμβολο της Πίστεως [στο «Πιστεύω»] το Filioque, την διδασκαλία δηλαδή περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος εκ του Πατρός και εκ του Υιού [θα πούμε γι’ αυτό παρακάτω].
Αυτήν την εισαγωγή καταδίκασε τότε και ο ορθόδοξος Πάπας της Ρώμης. Στην Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως επί Μεγάλου Φωτίου, στην οποία συμμετείχαν και εκπρόσωποι του ορθοδόξου Πάπα της Ρώμης, καταδίκασαν [δηλ. χαρακτήρισαν «αιρετικούς»] όσους είχαν καταδικάσει τις αποφάσεις της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου και όσους προσέθεσαν στο Σύμβολο της Πίστεως το Filioque.
[Μέχρι το 10ο αιώνα οι Πάπες της Ρώμης ήταν ορθόδοξοι και πολλοί απ' αυτούς είναι και άγιοι. Ένας απ’ αυτούς είναι ο άγ. Γρηγόριος ο Μέγας (ή "Διάλογος"), ορθόδοξος Πάπας του 6ου αι. Λόγω της μεγάλης καλοσύνης του, ο λαός της Ρώμης είχε απαιτήσει να γίνει Πάπας, χωρίς ο ίδιος να το θέλει].
Όμως για πρώτη φορά ο Φράγκος Πάπας Σέργιος Δ' το 1009 μ.Χ., στην ενθρονιστήρια επιστολή του, προσέθεσε στο Σύμβολο της Πίστεως το Filioque και ο Πάπας Βενέδικτος Η΄ εισήγαγε το Πιστεύω με το Filioque στην λατρεία της δυτικής Εκκλησίας, οπότε ο Πάπας διεγράφη από τα δίπτυχα της Ορθοδόξου Εκκλησίας [δηλ. οι ορθόδοξοι πατριάρχες τον διέγραψαν από τον κατάλογο των ορθοδόξων επισκόπων και πατριαρχών].
3. Η βασική διαφορά μεταξύ της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του Παπισμού ["Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας"] βρίσκεται στην διδασκαλία περί της ακτίστου ουσίας και ακτίστου ενεργείας του Θεού. Ενώ οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε ότι ο Θεός έχει άκτιστη ουσία και άκτιστη ενέργεια και ότι ο Θεός έρχεται σε κοινωνία [=ενότητα] με την κτίση και τον άνθρωπο με την άκτιστη ενέργειά Του, εν τούτοις οι Παπικοί πιστεύουν ότι στον Θεό η άκτιστη ουσία ταυτίζεται με την άκτιστη ενέργειά Του (actus purus) και ότι ο Θεός επικοινωνεί με την κτίση και τον άνθρωπο δια των κτιστών ενεργειών Του, δηλαδή ισχυρίζονται ότι στον Θεό υπάρχουν και κτιστές ενέργειες. Οπότε η Χάρη του Θεού δια της οποίας αγιάζεται ο άνθρωπος θεωρείται ως κτιστή ενέργεια. Αλλά έτσι δεν μπορεί να αγιαστεί.
[Εξήγηση: αν η ενέργεια του Θεού, που έρχεται στον άνθρωπο (θεία χάρη), είναι άκτιστη (αδημιούργητη, προέρχεται κατ' ευθείαν από το Θεό), τότε ο άνθρωπος γίνεται ένα με τον ίδιο το Θεό! Αν αυτή η ενέργεια είναι κτιστή (απλά δημιούργημα του Θεού, όπως π.χ. η ενέργεια του ήλιου), τότε ο άνθρωπος δεν έρχεται ποτέ σε άμεση επαφή με το Θεό, άρα δεν υπάρχει «θέωση», δηλ. ένωση ανθρώπου και Θεού].
Από αυτήν την βασική διδασκαλία προέρχεται η διδασκαλία περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος εκ του Πατρός και εκ του Υιού, το πρωτείο του Πάπα, το καθαρτήριο πύρ [ένας μυθικός χώροςμεταξύ κόλασης και παραδείσου, όπου πηγαίνουν οι ψυχές που δεν είναι τόσο αμαρτωλές, ώστε να πάνε στην κόλαση, ούτε τόσο ενάρετες, ώστε να πάνε στον παράδεισο. Εκεί "καθαρίζονται" σε φωτιές, μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία - τότε όμως, και για όλη την αιωνιότητα, θα πάνε στον παράδεισο. Η ιδέα αυτή θεωρεί την κόλαση ως χώρο τιμωρίας των ανθρώπων και είναι αντίθετη στην Ορθοδοξία. Η ορθόδοξη ιδέα περί κόλασης είναι ότι πρόκειται για την αδυναμία (ή άρνηση) του εγωιστή και σκληρόκαρδου ανθρώπου να αντικρύσει το Φως του Θεού, γι’ αυτό το βλέπει σαν φωτιά] κλπ.
ΑΛΛΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ
4. Εκτός από την θεμελιώδη διαφορά μεταξύ της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του Παπισμού στο θέμα της ουσίας και ενεργείας στον Θεό, υπάρχουν άλλες μεγάλες διαφορές, που έγιναν κατά καιρούς αντικείμενα θεολογικών διαλόγων, ήτοι:
– το Filioque [λατινική λέξη που σημαίνει «και από τον Υιό»], δηλ. ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται [παίρνει ζωή, «γεννιέται»] και από τον Πατέρα και τον Υιό.
Αυτό έχει αποτέλεσμα να μειώνεται η μοναρχία του Πατρός [μοναρχία του Πατρός = ο Θεός Πατέρας είναι η μοναδική πηγή Ζωής, που δίνει την ύπαρξη στα άλλα δύο Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας (ο όρος δεν έχει σχέση με το πολίτευμα της "μοναρχίας")], να καταργείται η τέλεια ισότητα των προσώπων της Αγίας Τριάδος, να υποτιμάται το Άγιον Πνεύμα ως μη ισοδύναμο και ομόδοξο με τα άλλα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, αφού παρουσιάζεται ωσεί “πρόσωπο στείρο”,
– η χρησιμοποίηση άζυμου άρτου στην θεία Ευχαριστία, που παραβαίνει τον τρόπο με τον οποίο ο Χριστός ετέλεσε το μυστικό δείπνο [άζυμος άρτος = ψωμί χωρίς προζύμι. Η αρχαία Εκκλησία, και η Ορθόδοξη, κάνουμε τη θεία Μετάληψη με κανονικό ψωμί, ένζυμο (=με προζύμι). Αυτό έχει σημασία, όχι μόνο γιατί ο Χριστός φαίνεται πως αυτό έκανε στο μυστικό δείπνο, αλλά κυρίως γιατί συμβολίζει το "ζύμωμα" της ανθρώπινης φύσης Του με τη θεϊκή φύση. Η χρήση άζυμου άρτου από τους παπικούς θεωρήθηκε μονοφυσιτισμός (ότι ο Χριστός δεν έχει ανθρώπινη φύση, μόνο θεϊκή - άρα δε μπορεί ο άνθρωπος να ενωθεί με Αυτόν). Τους αγίους μάρτυρες της Καντάρας (Κύπρου) τους σκότωσαν οι καθολικοί το 1231, επειδή απέρριπταν τη θεία μετάληψη με άζυμο άρτο!],
– Μια πολύ σοβαρή διαφορά: η θεωρία ότι η σταυρική θυσία του Χριστού «εξιλέωσε την θεία δικαιοσύνη», που παρουσιάζει τον Θεό Πατέρα ως σκληρό τιμωρό [δηλ. οι καθολικοί διδάσκουν ότι ο Θεός απαιτούσε να τιμωρηθεί κάποιος για το προπατορικό αμάρτημα, και, για να μη ...σκοτώσει όλους τους ανθρώπους, έστειλε τον Υιό Του, να τιμωρηθεί Αυτός!! Αντίθετα, κατά τους Ορθόδοξους, ο Χριστός ήρθε να θεραπεύσει τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος, που είναι η διάσπαση του ανθρώπου από το Θεό, το συνάνθρωπο, τα άλλα πλάσματα και τον εαυτό του],
– η θεωρία περί της “περισσευούσης αξιομισθίας” του Χριστού και των αγίων που την διαχειρίζεται ο Πάπας.
[δηλ. ότι ο Χριστός & οι άγιοι έχουν κάνει πιο πολλές καλές πράξεις απ' όσες "χρειάζονταν", οπότε οι περίσσιες μπαίνουν σε ένα νοερό "ταμείο" και η Εκκλησία (= ο Πάπας) μπορεί να πάρει και να δώσει σε όποιον θέλει, ώστε με αυτές τις ξένες καλές πράξεις να πάει στον παράδεισο ή, έστω, στο καθαρτήριο!! (σε αυτή την παράλογη ιδέα βασίστηκαν τα συγχωροχάρτια)],
– η διδασκαλία περί της κληρονομήσεως της ενοχής του προπατορικού αμαρτήματος [ενώ κατά τους αγίους Πατέρες και την Ορθοδοξία, κληρονομούμε μόνο τη συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος, δηλ. το τείχος που μας χωρίζει από το Θεό, το συνάνθρωπο κ.τ.λ., και που αγωνιζόμαστε να το γκρεμίσουμε. Η ανθρώπινη φύση, με το προπατορικό αμάρτημα, απόχτησε "τάση προς το κακό", αλλά ο άνθρωπος δεν είναι "ένοχος" γι' αυτό - γίνεται ένοχος όταν υποδουλώνεται στα πάθη του και αυτή την τάση την κάνει πράξη].
– η μη μετάληψη των λαϊκών από το “Αίμα” του Χριστού [στους καθολικούς οι λαϊκοί (=μη ιερείς) κοινωνούν μόνο ψωμί (την όστια) και όχι κρασί],
– το πρωτείο του Πάπα, κατά το οποίο ο Πάπας είναι “ο επίσκοπος των επισκόπων και η πηγή της ιερατικής και της εκκλησιαστικής εξουσίας, είναι η αλάθητος κεφαλή και ο Ηγεμόνας της Εκκλησίας, κυβερνών αυτήν μοναρχικώς ως τοποτηρητής του Χριστού επί της γης” (Ι. Καρμίρης). Με αυτήν την έννοια ο Πάπας θεωρεί τον εαυτό του διάδοχο του Αποστόλου Πέτρου, στον οποίον [κατά τους ισχυρισμούς της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας] υποτάσσονται οι άλλοι Απόστολοι, ακόμη και ο Απόστολος Παύλος,
– το αλάθητο του Πάπα,
– το δόγμα της ασπίλου συλλήψεως της Θεοτόκου [δηλ. ότι η Παναγία από τη φύση της δεν είχε ούτε τη συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος (όπως ο Χριστός), άρα δεν ήταν κανονικός άνθρωπος, σαν εμάς, αλλά «υπερφυσικό ον»] και γενικά η «Μαριολατρία» [λατρεία της Παναγίας], κατά την οποία η Παναγία ανυψώνεται στην Τριαδική θεότητα [σαν να είναι Θεά] και μάλιστα γίνεται λόγος και για Αγία Τετράδα,
– η συνεχής πρόοδος της Εκκλησίας στην ανακάλυψη των πτυχών της αποκαλυπτικής αλήθειας [δηλ. ότι ο Θεός μπορεί να "αποκαλύψει στην Εκκλησία" μια "νέα αλήθεια", που οι μέχρι τώρα άγιοι, ακόμη και οι απόστολοι, την αγνοούσαν, όπως π.χ. το filioque. Για μας αυτό δεν στέκει, γιατί ο Θεός αποκαλύπτεται σε κάθε άνθρωπο προσωπικά, όχι γενικά "στην Εκκλησία", άρα ένας μεγάλος άγιος γνωρίζει ό,τι είναι δυνατόν να γνωρίσει για το Θεό ένας άνθρωπος (επομένως, αν κάποιος πει ότι ο Θεός τού "αποκάλυψε" κάτι αντίθετο με ό,τι λένε οι μέχρι τώρα άγιοι, κάτι δεν πάει καλά!)],
5. Συνέπεια όλων των ανωτέρω είναι ότι στον Παπισμό έχουμε απόκλιση από την ορθόδοξη Εκκλησιολογία. Ενώ στην Ορθόδοξη Εκκλησία δίνεται μεγάλη σημασία στην θέωση [αγιότητα], που δίνει κύρος και στις ίδιες τις Οικουμενικές Συνόδους [σε όλες τις Οικουμενικές Συνόδους συμμετείχαν άγιοι], στον Παπισμό δίνεται μεγάλη σημασία στον θεσμό του Πάπα, ο οποίος Πάπας υπέρκειται ακόμη και από αυτές τις Οικουμενικές Συνόδους.
Σύμφωνα με την λατινική θεολογία “η αυθεντία της Εκκλησίας υπάρχει τότε μόνον όταν στηρίζεται και εναρμονίζεται με την θέληση του Πάπα. Σε αντίθετη περίπτωση εκμηδενίζεται”. Αρκεί να βγει ο Πάπας από την αίθουσα της Οικουμενικής Συνόδου, οπότε αυτή παύει να έχει κύρος.
7. Το Βατικανό είναι κράτος και ο εκάστοτε Πάπας είναι ο ηγέτης του Κράτους του Βατικανού. Ιδρύθηκε το 755 από τον Πιπίνο τον Βραχύ, πατέρα του Καρλομάγνου, και στην εποχή μας αναγνωρίσθηκε το 1929 από το Μουσολίνι. Είναι σημαντική η αιτιολογία της ανακηρύξεως του Παπικού Κράτους, όπως το υποστήριξε ο Πάπας Πίος 11ος: “ο επί της γης αντιπρόσωπος του Θεού δεν δύναται να είναι υπήκοος επιγείου κράτους”. Δηλαδή ο Χριστός ήταν υπήκοος επιγείου κράτους, ενώ ο Πάπας δεν μπορεί να είναι!
Κλείνουμε με δύο σχόλια. Η τραγωδία του Μεσαίωνα έχει άμεση σχέση με τις παραπάνω διαφορές του καθολικισμού από την ορθοδοξία. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δε μπόρεσε να καταλάβει ποιος είναι ο ρόλος του χριστιανισμού. Και στην Ορθοδοξία υπήρξαν ανάξιοι ηγέτες, αλλά ποτέ δεν θεσμοθετήθηκε ως επίσημος εκκλησιαστικός θεσμός η βία, ο πόλεμος και η καταπίεση προς τους ανθρώπους, όπως έγινε με την καθολική Εκκλησία το Μεσαίωνα (με την Ιερά Εξέταση κ.τ.λ. – που δεν αφορά τους ορθοδόξους).
Το 17ο αιώνα ιδρύθηκε η «Ουνία», μια μορφή της Καθολικής Εκκλησίας που έχει ιερείς, ναούς και λειτουργίες ίδιες με των ορθοδόξων! Η Ουνία επιβλήθηκε σε χώρες όπως η Πολωνία, η Λιθουανία κ.ά., με τη βοήθεια των ηγεμόνων τους, και παρέσυρε ορθόδοξους πληθυσμούς (χωρίς να το καταλάβουν) στον καθολικισμό! Ουνίτες («ελληνόρυθμοι καθολικοί» ή «ελληνοκαθολικοί») υπάρχουν και στην Ελλάδα. Έχουμε αγίους του 17ου και 18ου αιώνα, που θανατώθηκαν επειδή αντιστάθηκαν στους Ουνίτες.
Στα χρόνια μας υπάρχουν σημαντικές προσωπικότητες της Καθολικής Εκκλησίας που γίνονται ορθόδοξοι, επειδή ανακαλύπτουν ότι ο παπισμός απομακρύνθηκε από τις ρίζες του χριστιανισμού. Τέτοιες προσωπικότητες (μεταξύ πολλών άλλων) είναι ο Γάλλος μοναχός π. Πλακίδας Deseille, ο επίσκοπος Παύλος ντε Μπαγεστέρ (έγινε ορθόδοξος γύρω στο 1950 και δολοφονήθηκε στο Μεξικό το 1984), ο διάσημος Ελβετός θεολόγος και μοναχός π. Γαβριήλ (Bunge) κ.π.ά.
Ο καθολικισμός («παπισμός») είναι η αιρετική αιχμαλωσία της δυτικής Ευρώπης. Οι ρίζες της χριστιανικής δυτικής Ευρώπης ήταν κάποτε ορθόδοξες. Εύχομαι οι αδελφοί μας δυτικοευρωπαίοι να ψάξουν τις ρίζες τους, που θα τους βοηθήσουν να καταλάβουν πως η Εκκλησία δεν είναι ο συντηρητικός θεσμός εξουσίας που νομίζουν (και που νομίζουμε κι εμείς, επηρεασμένοι από τους δυτικούς) αλλά ο δρόμος για τη βασιλεία των ουρανών.
