Επιμέλεια: Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ
2. Αρχαίοι αόρατοι ασκητές στην αιγυπτιακή Θηβαΐδα
Κάποτε ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος (4ος αιώνας μ.Χ.) ήρθε από τη Σκήτη στο όρος της Νιτρίας, στον αββά Παμβώ (Αίγυπτος). Και οι γέροντες του λένε: «Πες ένα λόγο στους αδελφούς, πάτερ». Και εκείνος είπε: «Εγώ δεν έχω γίνει ακόμη μοναχός, αλλά είδα μοναχούς. Διότι, κάποτε, ενώ καθόμουν στο κελλί μου, με ενόχλησαν οι λογισμοί λέγοντας: “Πήγαινε στην έρημο, να διαπιστώσεις τι θα δεις εκεί”. Έμεινα αντιστεκόμενος στο λογισμό πέντε χρόνια, διστάζοντας μήπως προέρχεται από δαίμονες. Καθώς όμως επέμεινε ο λογισμός, πήγα στην έρημο. Και εκεί βρήκα μια λίμνη και ένα νησί στη μέση της. Και ήρθαν τα ζώα της ερήμου να πιουν νερό, και είδα ανάμεσά τους δύο ανθρώπους γυμνούς. Και δείλιασε το σώμα μου, γιατί νόμισα ότι είναι πνεύματα. Εκείνοι όμως, όταν με είδαν να δειλιάζω, μου είπαν: “Μη φοβάσαι, κι εμείς άνθρωποι είμαστε”.
»Και τους είπα: “Από πού είστε και πώς ήρθατε σ’ αυτή την έρημο;” Και είπαν: “Είμαστε από ένα κοινόβιο. Και κατόπιν κοινής συμφωνίας ήρθαμε εδώ. [Ζούμε εδώ] σαράντα χρόνια και είμαστε ο ένας Αυγύπτιος και ο άλλος Λίβυος”. Και με ρώτησαν και αυτοί: “Σε τι κατάσταση βρίσκεται ο κόσμος; Βρέχει στην ώρα του και έχει ο κόσμος την αφθονία του;” Και τους είπα: “Nαι”. Κι εγώ τους ρώτησα: “Πώς μπορώ να γίνω μοναχός;” Και μου λένε: “Εάν δεν απαρνηθεί κάποιος όλα τα του κόσμου, δε μπορεί να γίνει μοναχός”. Και τους είπα: “Εγώ είμαι αδύναμος και δε μπορώ σαν εσάς”. Και μου είπαν και αυτοί: “Και εάν δε μπορείς σαν εμάς, να κάθεσαι στο κελλί σου και να θρηνείς τις αμαρτίες σου”. Και τους ρώτησα: “Όταν γίνεται χειμώνας, δεν κρυώνετε; Και όταν γίνεται καύσωνας, δεν καίγονται τα σώματά σας;”. Εκείνοι είπαν: “Ο Θεός μας έκανε αυτή τη χάρη, και ούτε το χειμώνα κρυώνουμε, ούτε το καλοκαίρι μας βασανίζει ο καύσωνας”.
»Γι’ αυτό σας είπα δεν έχω γίνει ακόμη μοναχός, αλλά είδα μοναχούς. Συγχωρέστε με, αδελφοί».
(Migne, Patrologia Graeca, τ. 34, 237-240).
3. Νεότερες μαρτυρίες για αόρατους ασκητές σε διάφορους τόπους
Πόντος
Στο βιβλίο Ασκητές μέσα στον κόσμο, Ησυχαστήριο «Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος», Μεταμόρφωση Χαλκιδικής 2008, σελ. 23-24, αναφέρεται το εξής:
[…] Στα γειτονικά βουνά του Πόντου ζούσε κάποιος άγιος ερημίτης που δεν διασώθηκε το όνομά του. Μια νύχτα του παρουσιάστηκε Άγγελος Κυρίου και του είπε: «Ήρθε ο καιρός να αναπαυθής από τους κόπους της ασκήσεώς σου. Ο Κύριος σε καλεί κοντά Του. Την Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ θα έρθεις στον Παράδεισο. Να προετοιμασθής και να κοινωνήσης των Αχράντων Μυστηρίων τρεις Κυριακές συνεχόμενες».
Ο ερημίτης, αφού βεβαιώθηκε ότι πράγματι είναι Άγγελος Κυρίου και όχι δαιμονική πλάνη, έκανε ό,τι του υπέδειξε ο Άγγελος και πήγε στον παπα-Βασίλη, τον εφημέριο του Τσατ. Του διηγήθηκε όσα συνέβησαν και ζήτησε την θεία Κοινωνία. Και πράγματι ο παπα-Βασίλης τον κοινώνησε. Ο ερημίτης είπε ότι θα ξανάρθει την επόμενη Κυριακή να κοινωνήση.
Ο παπα-Βασίλης θέλοντας να δοκιμάση την αγιότητα του ερημίτου, το βράδυ της Κυριακής που τον περίμενε κλείδωσε καλά τις πόρτες βάζοντας τις αμπάρες και άφησε ελεύθερα τα άγρια μαντρόσκυλά του. Μόλις νύχτωσε παρουσιάστηκε ο άγιος ασκητής και αμέσως ανοίχθηκαν μόνες τους μπροστά του οι αμπαρωμένες πόρτες. Τα δε σκυλιά ούτε γαύγισαν ούτε κουνήθηκαν από την θέση τους.
Ο παπα-Βασίλης, που τον περίμενε, τον ρώτησε πώς άνοιξαν οι πόρτες. «Για μας οι κλειδαριές δεν ισχύουν. Πάμε στην εκκλησία να με κοινωνήσης», είπε. Αφού τον κοινώνησε, τον ρώτησε: «Άγιε του Θεού, πες μας πού μένεις, για να έρθουμε να φροντίσουμε για την ταφή σου».
«Δεν χρειάζεται» του απαντά ο ασκητής. «Υπάρχουν τα λιοντάρια του Θεού, που θα έρθουν να μας σκάψουν τον τάφο».
«Τι τρώτε εσείς;» ρωτά ο παπα-Βασίλης. [σσ.: ο πληθυντικός αριθμός φανερώνει ότι υπονοείται ολόκληρη μυστική κοινωνία ασκητών στα βουνά].
«Μάννα εξ ουρανού μας στέλνει ο Θεός και μας τρέφει».
«Την άλλη Κυριακή που θά ’ρθεις, φέρε μας και ένα κομμάτι σαν αντίδωρο, για να έχουμε και εμείς την ευλογία του Θεού, καθώς και ένα από τα βιβλία που διαβάζετε, για να το έχω ενθύμιο σ’ αυτόν τον ψεύτικο κόσμο».
Την άλλη Κυριακή ξανάρχεται ο άγιος ερημίτης. Τον κοινώνησε για τελευταία φορά ο παπα-Βασίλης και πριν αποχωριστούν του δίνει ο ερημίτης το κομμάτι της τροφής του λέγοντας: «Πάρε αυτό το μάννα. Να φας ένα κομμάτι και το άλλο να το βάλης στο αμπάρι των γεννημάτων του σπιτιού σου [σσ.: των σιτηρών], να έχη την ευλογία του Θεού, να είναι πάντα γεμάτο αγαθά και να μην λείψη ποτέ το ψωμί από το σπίτι σου».
Ύστερα βγάζει από τον κόρφο του ένα βιβλίο δερματόδετο και δίνοντάς το στον παπα-Βασίλη του λέει: «Πάρε αυτό το βιβλίο και όσους θα δένεις να είναι δεμένοι και όσους θα λύνεις να είναι λυμένοι». [υποσημείωση: Πρόκειται για το Ευχολόγιο της Εκκλησίας στην καραμανλίδικη γραφή (δηλ. τούρκικη γλώσσα με ελληνικά στοιχεία), που σώζεται μέχρι σήμερα ως κειμήλιο]. Μαζί με αυτό ο ερημίτης του έδωσε την ευχή του και τρόπον τινά τον έκανε κληρονόμο των χαρισμάτων που του είχε δώσει ο Θεός, και από τότε δεν ξαναφάνηκε.
Σημείωση
Ο άγιος ιερέας Βασίλειος Κοντζικλής έζησε στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας το 19ο αιώνα. Ήταν ένας έγγαμος και πολύτεκνος ιερέας, πολύ πιστός, που είχε μαθητεύσει για ένα διάστημα σε κάποιους από τους αγίους ασκητές της Καππαδοκίας. Εκεί υποθέτω ότι θα είχε μάθει όχι μόνο να είναι ταπεινός και εγκρατής, αλλά και την επιστήμη της νοεράς προσευχής στο όνομα του Ιησού, με καθαρή καρδιά και απερίσπαστο νου, πράγμα που σίγουρα θα είχε καθοριστική σημασία για την πνευματική του εξέλιξη.
Σώζεται ένας κρεμαστός σταυρός με το όνομά του και τη χρονολογία 1830, καθώς και το Ευχολόγιο (λειτουργικό βιβλίο) σε καραμανλίδικη γραφή, δώρο του εν λόγω αγίου ασκητή, που ο π. Βασίλειος το χρησιμοποιούσε όταν προσευχόταν για τη θεραπεία κάποιου. Ο Θεός του είχε δώσει το προορατικό και το ιαματικό χάρισμα και είχε τελέσει αμέτρητες θεραπείες, τόσο σε χριστιανούς όσο και σε μουσουλμάνους.
Κρήτη
Α) Οι ασκητές του Αγιοφάραγγου
Στο Αγιοφάραγγο, νότια του νομού Ηρκαλείου Κρήτης (Αστερούσια Όρη) υπάρχουν πολλά παλαιά ερημητήρια σε σπηλιές. Εκεί λένε πως ζουν και σήμερα ακόμη αόρατοι ασκητές, που έχουν το χάρισμα να παραμένουν αθέατοι, αν θέλουν, ακόμη κι αν κάποιος περάσει δίπλα τους.
Σύμφωνα με παράδοση, που μας είχε αφηγηθεί η γερόντισσα Συγκλητική, μεγαλόσχημη μοναχή στο Ρέθυμνο (ηγουμένη στο μικροσκοπικό μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, στο λόφο του Τιμίου Σταυρού, εντός της πόλης του Ρεθύμνου), οι ασκητές αυτοί είναι υπεραιωνόβιοι, αφού παίρνουν παράταση από το Θεό να ζήσουν όσα χρόνια θέλουν. Η ίδια γερόντισσα μας είπε ότι με μια αόρατη ασκήτρια από το Αγιοφάραγγο είχε επικοινωνία ο άγιος γέροντας Κύριλλος Παναγιωτάκης από τα Ακούμια Ρεθύμνης (κοιμήθηκε 1986), εφημέριος της ίδιας μονής.
Θρύλους γι’ αυτούς αναφέρει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του Μοναστήρια και ερημητήρια της Κρήτης, Ηράκλειο 1994, τόμ. Α΄, σελ. 236. Παραθέτουμε τρεις:
• Στο Γουμενόσπηλιο έρχονταν μια φορά το χρόνο οι ασκητές, από τον Πρέβελη ώς τον Κουδουμά [μοναστήρια, το ένα νότια Ρεθύμνου, το άλλο νότια Ηρακλείου]. Είχε 300 πέτρες γύρω γύρω και καθένας καθόταν στη δική του. Μετρούσανε κεφαλές και, αν έλειπε κανείς, ελέγανε: «Ο Θεός να τόνε συχωρέσει». Μόνο τότε, κάθε Λαμπρή, εθωρούσε ο ένας τον άλλο.
• Σ’ ένα σπήλιο στο Μάρτσαλο εζούσε ένας ασκητής. Πηγαίνανε και του ζητούσαν ευλογία οι ανθρώποι, αλλά αυτός δεν εμφανιζότανε ποτέ. Έβγαζε μόνο το δαχτυλάκι του από μια τρύπα και σταύρωνε. Άνθρωπος δεν είδε ποτέ το πρόσωπό του.
• Στον Άγιο Αντώνιο στο Αγιοφάραγγο μαζώνονται κάθε νύχτα οι ασκητές και λειτουργούνε. Τυχερός όποιος τους δει. Ένας παλιός ηγούμενος της Οδηγήτριας σηκωνότανε τα μεσάνυχτα, πήγαινε και λέγανε πως πολλές φορές έπαιρνε κι αντίδωρο.
Ρουμανία
Στις 2 Δεκεμβρίου 1998 ολοκληρώνει την επίγεια ζωή του ο πνευματικός πατέρας της σύγχρονης Ρουμανίας γέροντας Κλεόπας Ελίε (1912-1998), παιδί φτωχής οικογένειας με δέκα παιδιά, τα πέντε από τα οποία ακολούθησαν το μοναχικό βίο. Ο ίδιος μόνασε με κέντρο τη μονή της Παναγίας της Συχαστρίας, όπου κατέληξε ηγούμενος (ο προκάτοχός του τον όρισε διάδοχο και αρχικά αντιμετώπισε αντιδράσεις, γιατί ήταν απλός βοσκός της μονής), ενώ πολλές φορές αναγκάστηκε να καταφύγει στην «έρημο των δασών» διωκόμενος από το ρουμανικό καθεστώς, από το οποίο επίσης συνελήφθη και φυλακίστηκε θεωρούμενος άδικα ως αντικαθεστωτικός. Απειλούμενος από τους ληστές των δασών, τους οποίους αντιμετώπιζε με συνεχή προσευχή (πράγμα που έχει μείνει ως τάξη στη μονή Συχαστρίας μέχρι και σήμερα), βρέθηκε σε στενή σχέση με τα ζώα και τα πουλιά του δάσους, και καταγράφεται ότι πολλές φορές γνώρισε εμπειρίες που ξεπερνούν τη δική μας καθημερινότητα.
Στο βίο του αναφέρονται δύο περιπτώσεις «αόρατων» ασκητών:
α) Καταγράφεται συνάντησή του με ερημίτη των δασών, που του συστήθηκε ως ιεροδιάκονος Χριστόφορος ο Ησυχαστής. Ζούσε σε μια κρυφή σπηλιά στα δάση της Σύχλας και είχε πάντα μαζί του το κρανίο του οσίου Παύλου, πνευματικού της Αγίας Θεοδώρας της Σύχλας, ο οποίος του είχε αποκαλύψει σε όραμα τη θέση των λειψάνων του. Του είχε ζητήσει να πάρει μαζί του την αγία κάρα, αλλά να αφήσει τα υπόλοιπα λείψανα εκεί όπου βρίσκονταν.
β) Καταγράφεται επίσης η επικοινωνία του με έναν άγνωστο ασκητή από τα Καρπάθια, πρώην επίσκοπο (που «δραπέτευσε» από το επισκοπικό αξίωμα γιατί τον τραβούσε η άσκηση των βουνών), που τον επισκεπτόταν συνοδευόμενος από ζώα του δάσους και έδινε σημεία ζωής μέχρι το 1955 περίπου. Από τότε χάθηκαν τα ίχνη του (προφανώς «εκοιμήθη») και το όνομά του έμεινε άγνωστο σε όλους, εκτός ίσως από τον ίδιο τον π. Κλεόπα.
Πηγές: Βλ. αρχιμ. Ιωαννίκιου Μπαλάν, Η ζωή και οι αγώνες του Γέροντος Κλεόπα, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη χ.χ., καθώς και Κλείτου Ιωαννίδη, Γεροντικό του 20ού αιώνα, εκδ. Παναγόπουλος, Αθήνα 1999, σελ. 504-512.
Ρωσία
Στην κλασική συλλογή εκτενών βιογραφιών μεγάλων αγίων ασκητών του ρωσικού βορρά, που εκδόθηκε από την Αδελφότητα του Αγίου Γερμανού της Αλάσκας με τον τίτλο Η Θηβαΐδα του Βορρά (μετάφραση στα ελληνικά και επιμέλεια έκδοσης Πέτρου Μπότση) αναφέρονται «αόρατοι ασκητές» το 16ο-17ο αιώνα, ιδίως στα νησιά Σολόφκυ. Ιδιαίτερη σχέση με κάποιους από αυτούς είχε ο άγιος Διόδωρος του Γιουριγκόρσκυ (σελ. 226 και εξής). Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα (σελ. 229):
[…] Κάποτε ένας μοναχός του Σολόφκυ περιφερόταν στο νησί για κάποιες υποθέσεις του μοναστηριού. Όταν κουράστηκε, θέλησε να ξεκουραστεί σ’ έναν απότομο λόφο. Θέλοντας να ξαπλώσει στο έδαφος έκανε το σταυρό του και πρόφερε δυνατά την προσευχή του Ιησού («Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλόν»). Ξαφνικά απ’ την κορυφή του λόφου, μέσα από μια σχισμή άκουσε «Αμήν». Μη πιστεύοντας στ’ αυτιά του πρόφερε την προσευχή για δεύτερη και τρίτη φορά και πάλι άκουσε το ίδιο «Αμήν».
-Ποιος είσαι συ, άνθρωπος ή πνεύμα; Ρώτησε ξαφνιασμένος ο μοναχός.
-Είμαι ένας αμαρτωλός, απάντησε η αόρατη φωνή, και κλαίω για τις αμαρτίες μου.
-Ποιο είναι το όνομά σου και πώς ήρθες εδώ;
-Το όνομά μου και πώς ήρθα εδώ, μόνο ο Θεός γνωρίζει.
-Μόνος σου είσαι εδώ;
-Εδώ κοντά μου ζουν άλλοι δυο γέροντες. Υπήρχε κι ένας τρίτος, αλλά αποδήμησε στον Κύριο και τον θάψαμε.
-Και πώς ζεις εδώ;
-Θυμήσου, αδελφέ, τους λόγους του Κυρίου: «Ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος, αλλ’ επί παντί ρήματι εκπορευομενω διά στόματος Θεού» (Ματθ. δ΄ 4). Αυτός εκτρέφει και θερμαίνει τον εσωτερικό άνθρωπο. […] Εάν θέλεις να διαπιστώσεις πώς ο Κύριος τρέφει το φθαρτό σώμα μου, πάρε αυτό.
Και μ’ αυτά τα λόγια πέταξε έξω ένα κομμάτι που ο μοναχός το πήρε και το έφαγε. Ήταν από ξεραμένα βρύα και κούμαρα […].
Αντί επιλόγου
Αόρατοι ασκητές, καθώς φαίνεται, υπάρχουν πάντα και πιθανόν σε όλους τους τόπους, όπου ζουν ορθόδοξοι χριστιανοί. Ίσως και δίπλα μας. Ποτέ δεν ξέρεις πού μπορεί να αγωνίζεται ένας ασκητής. Εκτός από το ενδεχόμενο να ζει δίπλα μας ένας ασκητής εντελώς αθέατος και άγνωστος, αναλογίσου ότι ο γείτονάς σου ή ο συνεργάτης σου στη δουλειά ή ο υπάλληλός σου ή ένας «τρελός» ρακένδυτος ζητιάνος, που σε ενοχλεί με τη δυσωδία του, μπορεί να είναι ένας κρυφός άγιος. Ας μην είμαστε εύπιστοι, αλλά ούτε και κακόπιστοι. Οι μαρτυρίες για αφανείς και άγνωστους αγίους ασκητές «δίπλα μας» μπορεί να αμφισβητηθούν, όμως, αν μη τι άλλο, δεν επιτρέπεται να αγνοηθούν. Ας έχουμε την ευχή τους.
