Ανάλυση των δεδομένων με τον καθηγητή διεθνών σχέσεων Κώστα Υφαντή
Σε ακόμα πιο δυσμενή επίπεδα έχουν περιέλθει οι σχέσεις Ελλάδος – Τουρκίας μετά την απόφαση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μετατραπεί σε τέμενος η Αγιά Σοφιά. Στην μέχρι σήμερα διαμάχη για διαφορές σε επίπεδο χωρικών υδάτων και υφαλοκρηπίδας, τις διενέξεις για το προσφυγικό και βέβαια το μεγάλο ζήτημα των γεωστρατηγικών συμφωνιών νότια της Κρήτης αλλά και στην ανατολική Μεσόγειο, έρχεται να προστεθεί και να κυριαρχήσει το θέμα της Αγιάς Σοφιάς, το οποίο τυπικά δεν είναι διμερές, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι ένα μείζων ιδεολογικό, θρησκευτικό, σε κάθε περίπτωση συναισθηματικό ζήτημα για τον Ελληνισμό όπου γης.
Έτσι, φαίνεται να ανοίγει ένας νέος κύκλος αντιπαράθεσης, με την Ελλάδα να παρακολουθεί την σταδιακή μετάλλαξη της Γείτονος από το κοσμικό κράτος του Κεμάλ στο νεοθωμανικό του Ερντογάν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι αναλύσεις περί «κινήσεων εσωτερικής κατανάλωσης» έχουν πια καταρρεύσει. Κανένας δεν πείθεται. Η Ελλάδα έχει απέναντι της μια νέα επικίνδυνη κατάσταση που προφανώς αφορά ολόκληρη την Ευρώπη, η οποία μέχρι στιγμής αντιδρά χλιαρά, υποτονικά έως και αδιάφορα. Και δεν είναι πρώτη φορά στην ιστορία που συμβαίνει κάτι τέτοιο με τους ευρωπαίους. Και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό από όλα.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Τα νέα δεδομένα επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε σε επιστημονικό επίπεδο, συζητώντας με τον Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ. Κωνσταντίνο Υφαντή.
Ο διαπρεπής επιστήμονας το πρώτο που θέλησε να αναδείξει είναι το μη διμερές του ζητήματος της Αγιάς Σοφιάς, καθώς όπως πιστεύει, ο Ερντογάν επιδιώκει να οδηγήσει το όλο ζήτημα προς αυτή την κατεύθυνση, αποσκοπώντας να φέρει την όλη κατάσταση στα δικά του μέτρα. Συγκεκριμένα, δήλωσε στην εφημερίδα μας, ότι «Αυτό το ζήτημα δεν είναι διμερές ελληνοτουρκικό και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνει. Είναι ένα ζήτημα που αφορά τον σεβασμό της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς από μία χώρα που θέλει να λέγεται σύγχρονη και ένα πολιτικό σύστημα και μία κοινωνία, η οποία έχει τις σχετικές ευαισθησίες που συγκροτούν μία δημοκρατική πολιτεία.»
Ο ίδιος διευκρίνισε πως δεν πρέπει να γίνει διμερές ζήτημα, διότι τότε «δίνουμε τη δυνατότητα στην Τουρκία να φορτώσει με μία σειρά από άλλα θέματα την ατζέντα, δηλαδή, να βάλει το ζήτημα της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης, το ζήτημα του τζαμιού στην Αθήνα, θέματα προστασίας μουσουλμάνων στην Ελλάδα, που δεν την αφορούν γιατί είναι δικά μας ζητήματα πολιτικής και δεν πρέπει να έχει κανένα λόγο η Τουρκία. Δεύτερον, αν «ελληνοποιήσουμε» το ζήτημα της Αγιάς Σοφιάς, θα δώσουμε την δυνατότητα στην Τουρκία να μετατρέψει ένα θέμα ελληνικής ιστορικής και θρησκευτικής ευαισθησίας σε ζήτημα σύγκρουσης και ανταγωνισμού πολιτισμών, δηλαδή το Ισλάμ από την μία πλευρά, και ο χριστιανισμός, η χριστιανοσύνη από την άλλη. Και αυτό είναι κάτι που πολύ θα το ήθελε η τουρκική ηγεσία, δηλαδή πολύ θα ήθελε ο Ερντογάν, προκειμένου περαιτέρω να συσπειρώσει τον μέσο μουσουλμάνο, όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και στις άλλες μουσουλμανικές χώρες και να θέτει όλα τα ζητήματα σε αυτό το δίπολο.»
Σύμφωνα με τον κ. Υφαντή πάνω σε αυτά τα λεπτά και κρίσιμα ζητήματα, ουσιαστικά δεν υπάρχει αντιπολιτευτική τακτική εντός Τουρκίας ενώ είναι ξεκάθαρο, πως η όλη εξέλιξη εξυπηρετεί τα σχέδια του Ερντογάν, ο οποίος μέσα σε μια τρομερά δύσκολη οικονομική συγκυρία για την χώρα του, καθοδηγεί τα εσωτερικά του με συγκριμένο στόχο. «Είναι γεγονός, ότι όλα τα κομμάτια του πάζλ, σιγά - σιγά συμπληρώνονται.» λέει ο κ. Υφαντής και επισημαίνει: «Ο Ερντογάν θέλει να κάνει την Τουρκία πολύ πιο συντηρητική. Θέλει οι αξίες του λαού του να μην είναι κοσμικές, να μην έχουν Δυτικές αναφορές αλλά να προσδιορίζονται από μια θρησκευτική καθημερινότητα κατά τα πρότυπα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.»
Το ζήτημα της Αγιάς Σοφιάς, βεβαίως, επηρεάζει πλέον τις σχέσεις των δύο κρατών προς το χειρότερο με αυτή τη φορά να παίρνει ιδιαίτερο συμβολισμό λόγω του μοναδικού για τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία μνημείο. «Η Αγιά Σοφιά είναι πυλώνας στο πως διαβάζουμε την ιστορία μας ως έθνος μέσα στον χρόνο, είναι οργανικό στοιχείο, της τεχνικής μας ιδιοσυγκρασίας, του πως αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας. Για αυτό μας πονάει περισσότερο» λέει ο κ. Υφαντής και συμπληρώνει τα εξής: «η ελληνοτουρκική διαμάχη έχει αλλάξει πια επίπεδο. Έχει ιδεολογηθεί. Έχει αποκτήσει ένα πολύ έντονο αξιακό υπόβαθρο και αυτές οι συγκρούσεις είναι πολύ δύσκολο να επιλυθούν. Αν φτάσουμε σε επίπεδο κρίσης, θα είναι πολύ πιο βίαιες οι καταστάσεις, γιατί επαναλαμβάνω δεν είναι απλώς ζήτημα ασφάλειας και κυριαρχίας αλλά καθίσταται ζήτημα αξιών και αυτές οι συγκρούσεις δεν επιλύονται εύκολα.»
Ο διαπρεπής καθηγητής συμφωνεί στην άποψη πως το κλίμα μεταξύ των δύο χωρών είναι πλέον ιδιαίτερα βεβαρυμμένο και αυτό θα πρέπει να κάνει την Ελλάδα ιδιαίτερα προσεκτική στις κινήσεις της. «Το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος ήταν πάντοτε πιθανό. Θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να ξεσπάσει μια κρίση στα ελληνοτουρκικά, ως ατύχημα και όχι μόνο ως ατύχημα. Τώρα πολύ περισσότερο» δήλωσε ο κ. Υφαντής στην εφημερίδα μας για να συμπληρώσει «Πολύ περισσότερο τώρα, γιατί η Τουρκία πια έχει αναβαθμίσει τις προκλήσεις της. Δεν λέει έχω αντίρρηση στην οριοθέτηση του Αιγαίου. Λέει μέχρι εκεί είναι δικό μου. Παλαιότερα έλεγε ελάτε να δούμε, να οριοθετήσουμε την βάση της μέσης γραμμής, να οριοθετήσουμε το μισό Αιγαίο. Τώρα δεν λέει αυτό, λέει παραδείγματος χάρη, ότι έξω από τα 6 ναυτικά μίλια πέρα από τα ελληνικά χωρικά ύδατα, όλα είναι τουρκικά. Δεν θέτει ζήτημα αμφισβητούμενης κυριαρχίας, λέει ότι αυτά είναι δικά μου. Θέλει να μας βάλει σε μια συζήτηση για όλα όσα μέχρι σήμερα δεν δεχόμασταν να συζητήσουμε. Και όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Εάν καθίσουμε με αυτούς τους όρους στο τραπέζι, θα ξεκινήσουμε να συζητάμε για αυτά που θεωρούσαμε μέχρι τώρα δικά μας, δεν θα αρχίσουμε να συζητάμε για το αν πρέπει να οριοθετήσουμε την μέση γραμμή ή αν θα πρέπει τα νησιά να έχουν υφαλοκρηπίδα και πια είναι. Άρα ναι, τα πράγματα είναι πιο επίφοβα γιατί οι τουρκικές θέσεις δεν αφήνουν περιθώριο παρερμηνείας. Και επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση, νομίζω, ότι η Τουρκία τα τελευταία χρόνια λόγω της δημοσιονομικής κρίσης που ταλάνισε και ταλανίζει την χώρα μας, λόγω του γεγονότος, ότι δεν είχαμε την δυνατότητα να κάνουμε έστω και τις ελάχιστες επενδύσεις που θα διατηρούσαν την αμυντική μας ικανότητα στα υψηλά επίπεδα του παρελθόντος, στην αντίληψη της Τουρκίας έχουν αλλάξει πολύ οι ισορροπίες υπέρ της. Δηλαδή, οι Τούρκοι, έχουν την αντίληψη, ότι η αμυντική ικανότητα της Ελλάδας είναι πια σε τόσο χαμηλά επίπεδα, που η Ελλάδα δεν θα τολμήσει να αντισταθεί. Αυτό είναι συνταγή για κρίση. Έχει καταρρεύσει, δηλαδή, όχι η αμυντική μας ικανότητα, το πόσο είμαστε ικανοί, αλλά στο μυαλό της άλλης πλευράς θεωρούμαστε απολύτως ανίκανοι».
