Η διαδρομή μου στην εκπαίδευση ξεκίνησε το 1971, σε μια εποχή γεμάτη δυσκολίες στην Ελλάδα της εποχής εκείνης. Αφού ολοκλήρωσα τη 26μηνη στρατιωτική μου θητεία ως έφεδρος αξιωματικός, άνοιξε για μένα ο δρόμος γι’ αυτό που ονειρευόμουν, να σταθώ στην τάξη ως δάσκαλος. Από την πρώτη μέρα και για 36 χρόνια, υπηρέτησα με συνέπεια και αγάπη τη δημόσια εκπαίδευση. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια προσωπική καταγραφή αυτής της πορείας και βιωμάτων που με σημάδεψαν.
Η αρχή
Η επαγγελματική μου πορεία ως δασκάλου ξεκίνησε στις 13 Νοεμβρίου 1971, σε ηλικία 25 ετών και ολοκληρώθηκε με τη συνταξιοδότησή μου στις 21 Ιουνίου 2007.
Υπηρέτησα συνολικά σε 12 σχολεία, εκ των οποίων τα 11 ήταν μονοθέσια, ενώ τα 28 από τα 36 χρόνια της διαδρομής μου τα πέρασα διδάσκοντας σε χωριά.
Πρώτος μου διορισμός ήταν στο Αρολίθι Ρεθύμνου, ως νομαρχιακός δάσκαλος. Ήμουν ο μοναδικός στο νομό εκείνη τη χρονιά, καθώς είχα ήδη αποκτήσει παιδί. Το σχολείο αριθμούσε 20 μαθητές. Εκείνη την περίοδο, σε όλο τον νομό Ρεθύμνου λειτουργούσαν περίπου 200 σχολεία με συνολικά 350 δασκάλους.
Ήταν μια εποχή, στην οποία ίσχυε ακόμα το πρωινό και απογευματινό ωράριο, το σχολικό πρόγραμμα ήταν εξαήμερο, τα μαθήματα γίνονταν στην καθαρεύουσα και με πολυτονικό σύστημα ενώ τα σχολικά συσσίτια είχαν πλέον καταργηθεί.
Η διαμονή μου στο χωριό ήταν δύσκολη. Η κατοικία του δασκάλου κρίθηκε ακατάλληλη κι έτσι αναγκάστηκα να καταφύγω στον διάδρομο του σχολείου. Ωστόσο, η υγρασία του χώρου με υποχρέωνε να μεταφέρω το κρεβάτι μου μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, σε μια γωνιά πίσω από τη βιβλιοθήκη, ώστε να μπορώ να ξεκουράζομαι. Ο πρώτος μου μισθός ήταν 3.200 δραχμές. Κάθε βράδυ με καλούσαν σε σπίτι για φαγητό και κάθε σαββ/κο επέστρεφα στο Ρέθυμνο.
Ο μόνιμος διορισμός μου ήρθε στις 27 Σεπτεμβρίου 1972 στον Νομό Χανίων. Η πρώτη μου τοποθέτηση έγινε στις 10 Οκτωβρίου στο μονοθέσιο σχολείο του Κάδρους Σελίνου, σε μια ορεινή περιοχή με οκτώ διάσπαρτους οικισμούς.
Το σχολείο είχε παραμείνει κλειστό για αρκετά χρόνια και θα άνοιγε και πάλι με 17 μαθητές. Θα διέμενα στην αίθουσα του δασκάλου, που βρισκόταν απομονωμένη, χωρίς ρεύμα και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το πλησιέστερο σπίτι. Οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες, για να ζήσει εκεί η οικογένειά μου καθώς το μωρό μου δεν ήταν λίγων μηνών. Έτσι, έψαξα σπίτι σε άλλο οικισμό 2χλμ μακριά από το σχολείο και μείναμε εκεί.
Ο επιθεωρητής επισκέφθηκε το σχολείο περίπου έναν μήνα μετά την τοποθέτησή μου. Παρόλο που ήμουν νεοδιόριστος, μου έβαλε βαθμολογία 39 με άριστα το 50. Η βασική του παρατήρηση ήταν πως στην αίθουσα δεν είχα αναρτήσει τις κορνίζες με τις φωτογραφίες του βασιλιά και του πρωθυπουργού, όπως προβλεπόταν τότε από τις υπηρεσιακές οδηγίες. Έτσι, στις διακοπές του Πάσχα, φρόντισα να τις προμηθευτώ και να τις τοποθετήσω. Αργότερα, με τη φυγή του βασιλιά και την πολιτική αλλαγή, λάβαμε εντολή από την υπηρεσία να προχωρήσουμε στη σύνταξη σχετικού πρωτοκόλλου καταστροφής τους.
Πρόεδρος 9 κοινοτήτων
Κατά την περίοδο 1973-1975, υπηρέτησα στο Δημοτικό Σχολείο Κοντόπουλων Κυδωνίας, διδάσκοντας σε μια τάξη με 24 μαθητές τον πρώτο χρόνο και 26 τον δεύτερο. Την πρώτη χρονιά διέμενα στο χωριό, γεγονός που μου επέτρεψε να έρθω πιο κοντά στους κατοίκους. Τη δεύτερη χρονιά, μετακομίσαμε με την οικογένειά μου στα Χανιά, απ’ όπου καθημερινά πηγαινοερχόμουν.
Κατά τη διάρκεια της θητείας μου, φρόντισα να δώσω ζωντάνια στο σχολείο μέσα από πληθώρα δράσεων. Οργάνωσα κινηματογραφικές προβολές, γυμναστικές επιδείξεις, εξετάσεις, καθώς και μια αρκετά πετυχημένη τριήμερη εκπαιδευτική εκδρομή στο Λασίθι. Αξέχαστο θα μου μείνει και το μεγάλο γλέντι προς τιμή του ομογενή-ευεργέτη του σχολείου, Ν. Δελάκη, με οργανοπαίχτρια την Ασπασία Παπαδάκη.
Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, ανέλαβα τα καθήκοντα του Προέδρου της Κοινότητας Κοντοπούλων αλλά και του Προέδρου του Συνδέσμου των 9 κοινοτήτων της περιοχής των Κεραμειών. Παρά τις πολλαπλές ευθύνες, αισθάνομαι ότι ανταποκρίθηκα στο έργο που μου εμπιστεύτηκαν.
Για 4 χρόνια στον Αποκόρωνα
Με την επιθυμία να βρεθώ πιο κοντά στο Ρέθυμνο, υπηρέτησα για 4 χρόνια στο Δημοτικό Σχολείο του Αλίκαμπου Αποκορώνου. Το σχολείο αριθμούσε αυτά τα χρόνια από 22 έως 28 μαθητές. Η καθημερινότητα απαιτούσε συχνά μετακινήσεις. Άλλοτε ταξίδευα από το Ρέθυμνο με το μικρό μου Fiat 600, άλλοτε μοιραζόμουν τη διαδρομή με συναδέλφους κι άλλοτε επέλεγα να διανυκτερεύσω στο σχολείο.
Στις 28 Ιανουαρίου 1976 σημειώθηκε μια σημαντική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, η καθαρεύουσα καταργήθηκε και καθιερώθηκε η δημοτική, γεγονός που βοηθούσε στη χρήση ενός πιο προσιτού λόγου από τα μικρά παιδιά. Το ίδιο έτος ήταν για μένα σημαντικό και σε προσωπικό επίπεδο, γιατί γεννήθηκε το δεύτερο παιδί μου, ο γιος μου. Τον ίδιο χρόνο απέκτησα κι ένα νέο αυτοκίνητο, ένα Fiat 127, το οποίο αγόρασα με 190.000 δραχμές, μια επένδυση που διευκόλυνε σημαντικά τις μετακινήσεις μου.
Κατά την περίοδο 1977-1979, μετατέθηκα ακόμη πιο κοντά, στο μικρό δημοτικό σχολείο της Φυλακής, με μόλις 10 μαθητές. Το 1978, ήρθε η γέννηση και του τρίτου μου παιδιού, της μικρής μου κόρης. Το ίδιο καλοκαίρι, είχα την ευκαιρία να φιλοξενηθώ στην Εθνική Εστία, όπου συμμετείχα σε εκπαιδευτικά προγράμματα επιμόρφωσης. Μαζί με άλλους συναδέλφους πραγματοποιήσαμε επισκέψεις σε μουσεία, επιμορφωτικές διαλέξεις και εκπαιδευτικές εκδρομές σε αρκετά μέρη (Ολυμπία, Μυκήνες, Δελφούς κτλ) που εμπλούτισαν τόσο τις γνώσεις μας όσο και το παιδαγωγικό μας έργο.
To 1980 φιλοξενήθηκα στην ίδια Εστία.
Μετάθεση στον Ν. Ρεθύμνου 1979-80
Ύστερα από 7 χρόνια στον νομό Χανίων, μετατέθηκα στον νομό Ρεθύμνου. Αρχικά τοποθετήθηκα οργανικά στο Δημοτικό Σχολείο του Βάτου, στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, όπου φοιτούσαν μόλις 8 μαθητές, προερχόμενοι από τρία μικρά χωριά: Άρδακτο, Ακτούντα και Βάτο. Οι δυσκολίες της καθημερινής διαδρομής κι ο δύσβατος και απομακρυσμένος δρόμος με ώθησαν μέσα σε έναν μήνα να ζητήσω απόσπαση.
Έτσι, μετακινήθηκα στο Δημοτικό Σχολείο της Αρχοντικής με 26 μαθητές και ευνοϊκότερες συνθήκες. Τον Απρίλιο του 1979, εν μέσω της διεθνούς πετρελαϊκής κρίσης, εφαρμόστηκε το μέτρο των μονών-ζυγών αριθμών κυκλοφορίας, γεγονός που δυσχέρανε τη μετακίνησή μου προς το σχολείο. Ωστόσο, χάρη στη συνεργασία μεταξύ συναδέλφων γειτονικών σχολείων, καταφέραμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες, εξασφαλίζοντας την απρόσκοπτη λειτουργία των σχολείων μας.
Τη διετία 1980-82 αποσπάστηκα εκ νέου, αυτή τη φορά στο σχολείο Γωνιάς με 15 και 19 μαθητές. Τότε ήταν που καθιερώθηκε το πενθήμερο σχολικό πρόγραμμα (1-1-1981), το μονοτονικό σύστημα και στη συνέχεια η κατάργηση της σχολικής ποδιάς (6-2-1982).
Το 1981 πραγματοποιήθηκε και η 10η και τελευταία αξιολόγησή μου από τον επιθεωρητή Στ. Μοτζάκη, σηματοδοτώντας το τέλος εποχής για τον θεσμό της επιθεώρησης. Η αξιολόγηση υπήρξε ιδιαίτερα τιμητική: Παιδαγωγικά 9, Επιστημονική κατάρτιση 8, Ήθος 10, Διοικητικά 10, Ευσυνειδησία 10 ( 47/50).
Την ίδια χρονιά, με απόφαση της Κοινότητας, το παλαιό σχολικό κτήριο κατεδαφίστηκε. Στη θέση του, δημιουργήθηκε μια υπέροχη πλατεία για τους κατοίκους και τα παιδιά του χωριού.
Το 1982 σε μια 11ήμερη εκδρομή του Διδασκαλικού Συλλόγου γνωρίσαμε από κοντά όλη τη Βόρεια Ελλάδα.
Την επόμενη σχολική χρονιά,1982-83, πήρα οργανική θέση στο Δημοτικό Σχολείο Σκουλουφίων, το οποίο μαζί με τους μαθητές από τις Ρούπες συγκέντρωνε συνολικά 14 παιδιά. Το 1983-1984 μετατέθηκα στα Φραντζεσκιανά Μετόχια, σε ένα σχολείο με μαθητικό δυναμικό 23 μαθητές την πρώτη χρονιά και 26 τη δεύτερη. Η περιοχή τότε διέθετε αρκετά ενεργά σχολεία. Έτσι, κάθε πρωί, μαζί με πολλούς συναδέλφους, πηγαινοερχόμασταν οργανωμένα στα σχολεία μας. Η καθιερωμένη μας στάση ήταν στον Πρινέ, όπου, νωρίς το πρωί, πριν πάρει ο καθένας τον δρόμο του για το σχολείο του, πίναμε τον καφέ μας παρέα με τον παπα-Μπεμπή και συζητούσαμε τα διδασκαλικά μας νέα. Εκείνα τα πρωινά είχαν μια ξεχωριστή ζεστασιά.
Την ίδια περίοδο, ως οικογένεια, αφήσαμε το σπίτι μας στην Παλιά Πόλη και μετακομίσαμε στον Μασταμπά, σε μια πιο σύγχρονη κατοικία. Ήταν επίσης η χρονιά που εκδόθηκε το πρώτο μου βιβλίο, με τίτλο «Παντογνώστης – Λίγο απ’ όλα», ένα έργο γραμμένο με μεράκι και μια απόπειρα να συγκεντρωθεί χρήσιμη και ποικίλη γνώση σε ένα βιβλίο, που προμηθεύτηκαν όλα σχεδόν τα σχολεία της Κρήτης.
14 χρόνια στο ΔΣ Σωματά 1985-1999
Στον 11ο χρόνο της υπηρεσίας μου, μετατέθηκα στο μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο του Σωματά. Η τοποθέτηση εκεί είχε για μένα έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς στους Αρμένους, λίγα μόλις χιλιόμετρα πιο πέρα, είχα υπηρετήσει ως έφεδρος αξιωματικός στη 299 ΜΠΠ. Στον Σωματά βρήκα παλιούς γνώριμους από εκείνη την εποχή κι έτσι το χωριό δεν άργησε να γίνει για μένα ένα δεύτερο σπίτι. Ο αριθμός των μαθητών μου κυμαινόταν ανάλογα με τη χρονιά από 5 έως 14.
Κατά την περίοδο αυτή, άρθρα και δημοσιεύσεις μου φιλοξενήθηκαν συχνά στον τοπικό Τύπο ενώ ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου έχει το εκπαιδευτικό έντυπο που δημιουργήσαμε με τους μαθητές μου, μια εργασία αφιερωμένη στο Υστερομινωικό νεκροταφείο και στην ιστορία του Σωματά.
Στο σχολείο ήμασταν σαν μια μεγάλη οικογένεια. Μαθητές/τριες και δάσκαλος μοιραζόμασταν όχι μόνο τη γνώση αλλά και οργανώναμε εκδρομές στη γύρω περιοχή αλλά και πιο μακρινές εξορμήσεις εντός Κρήτης.
Το σχολείο δεν διέθετε οπτικοακουστικά μέσα. Αναζητούσα λοιπόν κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό από άλλες πηγές, για να εμπλουτίζω τη διδασκαλία μου, που, μαζί με τους μαθητές μου, το παρακολουθούσαμε σε σπίτια του χωριού που διέθεταν βίντεο.
Η φήμη του σχολείου μας μεγάλωσε με τα χρόνια. Δεν ήταν λίγοι οι φοιτητές που το προτιμούσαν για την πρακτική τους άσκηση, επιθυμώντας να γνωρίσουν από κοντά τη λειτουργία του δικού μας μονοθέσιου σχολείου.
Κατά το ίδιο διάστημα, κυκλοφόρησαν δύο από τα σημαντικότερα βιβλία μου, ο «Ρεθεμνιώτικος πανδέκτης» κι ο «Κρητικός πανδέκτης», έργα που γεννήθηκαν από τη βαθιά μου αγάπη για την τοπική ιστορία . Το 1994, αυτή η συγγραφική προσπάθεια τιμήθηκε για πρώτη φορά με μια βράβευση στην Αθήνα, γεγονός που με συγκίνησε πολύ. Εκείνη την περίοδο, αγόρασα το τρίτο μου αυτοκίνητο, ένα Opel Corsa.
Η κορυφαία στιγμή εκείνων των χρόνων ήταν το 1995, με τη λήξη της σχολικής χρονιάς. Μαζί με τους 9 μαθητές μου, οργανώσαμε μια ξεχωριστή εκδήλωση, μια 3ωρη γιορτή χαράς που αγκαλιάστηκε θερμά από το χωριό. Η εκδήλωση αυτή έγινε θέμα θετικών σχολίων στις εφημερίδες της εποχής. Το καλοκαίρι εκείνο, με τον Διδασκαλικό Σύλλογο Ηρακλείου, ταξιδέψαμε και γνωρίσαμε από κοντά τα Επτάνησα, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία.
Το Δημοτικό Σχολείο του Σωματά έκλεισε οριστικά το 1999, ακολουθώντας τη μοίρα πολλών μικρών σχολείων της επαρχίας. Από τότε, ο χώρος αξιοποιείται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού, που του έδωσε νέα πνοή, διατηρώντας το ως χώρο πολιτισμού. Μάλιστα, το 2014, ο Σύλλογος με τίμησε σε μια όμορφη εκδήλωση.
Τόση ήταν η αγάπη μου για το χωριό, που απέκτησα εκεί χώρο για την «τελευταία μου κατοικία» που αναγράφει πάνω: «Δίδαξα σε 12 σχολειά μα τέλειωσαν οι χρόνοι σε τούτο το ορθογώνιο ο κύκλος τελειώνει»
Μετά από 28 χρόνια σε μονοθέσια μετάθεση στην πόλη
Το 1999, ύστερα από 28 χρόνια υπηρεσίας σε έντεκα μονοθέσια σχολεία χωριών των Χανίων και του Ρεθύμνου, ήρθε η ώρα τη μετάθεσή μου στο 1ο 12θέσιο Δημοτικό Σχολείο Ρεθύμνου (το σημερινό Πειραματικό). Τα δύο πρώτα χρόνια δίδαξα στη Β΄ τάξη ενώ στη συνέχεια ανέλαβα την Τάξη Υποδοχής (Ζώνη Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας) για αλλοδαπούς μαθητές, με στόχο την ομαλή ένταξή τους στο σχολικό περιβάλλον. Παράλληλα, υπηρέτησα ως υποδιευθυντής και από το 2003 έως το 2007 ως διευθυντής του σχολείου.
Είχα την τιμή να συνεργαστώ με εξαιρετικούς συναδέλφους και να οργανώσουμε μαζί ποικίλες δράσεις, πολιτιστικά προγράμματα κι εκπαιδευτικές εκδρομές Ανάμεσα στις πιο ξεχωριστές στιγμές, ήταν η υποδοχή των Τουρκοκρητικών, το 1999, ένα γεγονός φορτισμένο με συγκίνηση και ιστορική σημασία, που κάλυψαν μεγάλα ειδησεογραφικά κανάλια.
Το 2002, είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε και τον Ολυμπιονίκη Κάχι Καχιασβίλι ενώ το 2006 ο Αγιασμός της νέας σχολικής χρονιάς τελέστηκε παρουσία όλων των τοπικών αρχών, σε μια όμορφη τελετή.
Σε συνεργασία με την τότε διευθύντρια εκπαίδευσης, Σοφία Φραγκούλη, ιδρύσαμε στο σχολείο την «Αίθουσα Ιστορίας της Εκπαίδευσης», στην οποία ανέλαβα εγώ την ξενάγηση μαθητικών ομάδων από όλα τα σχολεία. Εκείνη την περίοδο μετακόμισα ξανά και κατοίκησα πλέον στην οδό Δημακοπούλου.
Παράλληλα, ασχολιόμουν από το 1987 με τη δημοσιογραφία σε τοπικές εφημερίδες με αθλητικά κι άλλα θέματα.
Η αποχώρησή μου από την ενεργό υπηρεσία συνοδεύτηκε από μια συγκινητική εκδήλωση στο 1ο Δημοτικό, στην οποία παρευρέθηκαν 55 αγαπημένοι συνάδελφοι καθώς και ο Σύλλογος Γονέων του σχολείου. Εκείνη τη μέρα, ως αντίο, μου αφιέρωσαν ένα τετράστιχο που θυμάμαι πάντα:
«Πάντα καλός κι εργατικός και τίμιος να μείνεις,
και μην ξεχνάς σαν δάσκαλος μαθήματα να δίνεις.»
Καθώς γυρίζω το βλέμμα πίσω, νιώθω πως στα χρόνια αυτά της πορείας μου έμαθα πολλά όχι μόνο ως δάσκαλος αλλά κι ως άνθρωπος. Κάθε στιγμή, κάθε παιδί, συνάδελφος ή γονιός έγιναν κομμάτι της δικής μου ιστορίας.
