Η πορεία προς την Ανώτερη Εκπαίδευση στα μέσα της δεκαετίας του 1960 υπήρξε για πολλούς νέους της εποχής ένα ταξίδι γεμάτο όνειρα, προσδοκίες και κόπους. Ήταν μια εποχή που οι ευκαιρίες ήταν περιορισμένες και η πρόσβαση στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα απαιτούσε όχι μόνο γνώσεις, αλλά και επιμονή, αυτοθυσία και αγάπη για το διάβασμα.

Με εφόδιο το απολυτήριο του Λυκείου Πόμπιας, το 1965, κι ακολουθώντας το δύσβατο μονοπάτι των πανελληνίων εξετάσεων, ξεκίνησα κι εγώ αυτό το ταξίδι που θα με οδηγούσε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Εκεί, μέσα σε ένα αυστηρό αλλά και ζεστό εκπαιδευτικό περιβάλλον, σφυρηλατήθηκαν οι αρχές, οι αξίες και οι γνώσεις που με συντρόφεψαν σε όλη τη διάρκεια της μακράς και δημιουργικής διαδρομής μου ως δάσκαλος. Τα χρόνια εκείνα, γεμάτα μόχθο αλλά και πλούσια σε εμπειρίες, αποτελούν ένα πολύτιμο κεφάλαιο της ζωής μου, που θυμάμαι πάντα με συγκίνηση και υπερηφάνεια.

Για ένα τρίμηνο εγκαταστάθηκα στο Ηράκλειο, προκειμένου να προετοιμαστώ εντατικά για τις πανελλήνιες εξετάσεις, χωρίς όμως να παρακολουθήσω φροντιστήριο· όλο το διάβασμα ήταν ατομική προσπάθεια. Εκείνη την εποχή, σε ολόκληρη την Κρήτη λειτουργούσαν μόλις δύο εξεταστικά κέντρα, το Ηράκλειο και τα Χανιά, και το Λύκειο Πόμπιας, από το οποίο αποφοίτησα, υπαγόταν στο Ηράκλειο. Στις εξετάσεις συμμετείχαν συνολικά 33.000 υποψήφιοι από όλη την Ελλάδα, εκ των οποίων περίπου 11.000 κατόρθωναν να περάσουν. Υπήρχαν δύο τύποι εξετάσεων: ο Α τύπος (κλασικός) και ο Β τύπος (πρακτικός). Οι υποψήφιοι εξετάζονταν στα ίδια μαθήματα, αλλά οι βαθμοί τους υπολογίζονταν με διαφορετικούς συντελεστές, ανάλογα με τον τύπο. Επειδή στόχος μου ήταν η εισαγωγή στην Παιδαγωγική Ακαδημία, πέρασα από ιατρικές εξετάσεις και συμμετείχα και στη δοκιμασία μουσικών ικανοτήτων, όπου τραγούδησα τη «Μυρτιά».

Την πρώτη μέρα των εξετάσεων, στις 13 Σεπτεμβρίου 1965, εξεταστήκαμε το πρωί στα Αρχαία Ελληνικά και το απόγευμα στην Έκθεση, με θέμα «Οι πεπαιδευμένοι διαφέρουσι των απαίδευτων όσο οι ζώντες των τεθνεώντων». Τη δεύτερη μέρα δώσαμε το πρωί Ιστορία και το απόγευμα Λογοτεχνία, ενώ την τρίτη εξεταστήκαμε σε Φυσική, Χημεία και Ανθρωπολογία. Την τέταρτη μέρα ακολούθησαν τα μαθηματικά μαθήματα: Άλγεβρα, Γεωμετρία και Τριγωνομετρία. Τέλος, όσοι στόχευαν στη Νομική ή τη Φιλολογία εξετάστηκαν την πέμπτη μέρα στα Λατινικά. Μάλιστα, λόγω διαρροής θεμάτων, χρειάστηκε δέκα μέρες μετά τη λήξη των εξετάσεων να ξαναδώσουμε Λατινικά. Την πρώτη φορά είχα αποδώσει εξαιρετικά, αλλά στη δεύτερη προσπάθεια, λόγω ξενυχτιού σε έναν γάμο, η απόδοσή μου δεν ήταν η αναμενόμενη. Έτσι, δεν κατάφερα να περάσω στη Φιλολογία, αλλά στην Παιδαγωγική Ακαδημία, όπου τα Λατινικά δεν υπολογίζονταν στη βαθμολογία. Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησε η πορεία μου ως δάσκαλος, μια πορεία που κράτησε 28 υπέροχα χρόνια σε έντεκα χωριά και ένα πολυθέσιο σχολείο στην πόλη του Ρεθύμνου, όπου σε όλα υπηρέτησα και ως διευθυντής.

Τα αποτελέσματα (Νοέμβρης 1965)

Ανάλογα με τον τύπο της εξέτασης, οι βαθμολογίες υπολογίζονταν με διαφορετικούς συντελεστές. Συγκεκριμένα, τόσο το απολυτήριο όσο και η έκθεση πολλαπλασιάζονταν επί 6 και για τους δύο τύπους εξετάσεων. Στα Αρχαία ο συντελεστής ήταν 6 για τον Α τύπο και 2 για τον Β, στα μαθηματικά και στα φυσικά ο συντελεστής ήταν είτε 2 είτε 6, ανάλογα με τον τύπο, στην Ιστορία 4, στα Λατινικά 3 για τον Α τύπο και στη Βιολογία 6 για τον Β τύπο. Στις 25 Νοεμβρίου ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα: πέρασα στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, καταλαμβάνοντας τη 15η θέση στη σειρά κατάταξης. Οι πρώτοι 12 είχαν το προνόμιο να λάβουν υποτροφία ύψους 12.000 δραχμών τον χρόνο. Η εγγραφή μου στο πρώτο έτος έγινε στις 6 Δεκεμβρίου. Εκείνη τη χρονιά, για πρώτη φορά, η φοίτηση στην Ακαδημία ορίστηκε τριετής (αν και αργότερα επανήλθε στα δύο χρόνια). Από τους επιτυχόντες, 60 ήταν αγόρια και 30 κορίτσια, ενώ περίπου το 10% των εισαχθέντων προέρχονταν από οικογένειες πολυτέκνων, δασκάλων ή αναπήρων θυμάτων πολέμου.

Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου 1934-1984

Το πρώτο Διδασκαλείο ιδρύθηκε το 1834 στο Ναύπλιο, με σκοπό την εκπαίδευση και αποφοίτηση δασκάλων για τις ανάγκες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Στο Ηράκλειο η λειτουργία Διδασκαλείου ξεκίνησε το 1905 και συνεχίστηκε μέχρι το 1934, σε χώρο κοντά στον Άγιο Μηνά, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το 8ο Δημοτικό Σχολείο. Το 1934-35 το Διδασκαλείο μετατράπηκε σε Παιδαγωγική Ακαδημία και παρέμεινε στον ίδιο χώρο μέχρι το 1956. Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής, την περίοδο 1941-1944, η Ακαδημία λειτούργησε στον γυναικωνίτη του Αγίου Μηνά. Όταν ο χώρος πλέον δεν επαρκούσε, ο στρατηγός και υπουργός Γεώργιος Κατεχάκης, με καταγωγή από τη Μεσσαρά, δώρισε το οικόπεδο στο οποίο ανεγέρθηκε νέο κτίριο για την Ακαδημία. Ο ίδιος είχε ήδη προσφέρει την περιουσία του για την ανέγερση του Γυμνασίου Πόμπιας, από το οποίο είχα αποφοιτήσει. Από το 1957 έως το 1980 η Παιδαγωγική Ακαδημία λειτούργησε στον νέο αυτό χώρο, όπου, πέρα από τους σπουδαστές, συστεγάζονταν και δημοτικά σχολεία. Αυτά τα σχολεία αποτέλεσαν τόπο πρακτικής άσκησης των φοιτητών και παρακολούθησης υποδειγματικών διδασκαλιών. Η λεωφόρος μπροστά από την Ακαδημία ονομαζόταν Λεωφόρος Ακαδημίας, αλλά αργότερα, παρά τις αντιδράσεις, μετονομάστηκε σε Λεωφόρο Ανδρέα Παπανδρέου. Το 1980-84 η Ακαδημία μεταφέρθηκε στην περιοχή Εσταυρωμένου και λίγο αργότερα ανωτατοποιήθηκε, μετεξελισσόμενη σε Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, το οποίο πλέον στεγάζεται στο Ρέθυμνο. Ο εξοπλισμός της παλιάς Ακαδημίας φυλάσσεται σήμερα στο «Ξενία» Ρεθύμνου και εκτίθεται στο «Μουσείο Ιστορίας της Εκπαίδευσης».

Μαθήματα και Καθηγητές

Τα 3 χρόνια της φοίτησης μου το πρόγραμμα σπουδών περιλάμβανε 26 μαθήματα από 18 συνολικά καθηγητές:

Παιδαγωγική Αγωγή, Διδακτική (Ζαμπετάκης Εμμ.)

Ψυχολογία, Νομοθεσία, Φιλοσοφία (Ξέκαλος Γ.)

Πρακτικές Ασκήσεις, Προσανατολισμός (Πετρουλάκης Ευθ.)

Πατρολογία, Θρησκειολογία ( πατήρ Ξένος Ν)

Γυμναστική (Δρακωνάκης, Τσακιρίδης Θ.)

Ελληνικά, Ιστορία (Νικολιδάκης Μ)

Γεωπονικά (Κοντογιαννίδης Γ.)

Μουσική (Αντωνακάκης Θ.)

Τεχνικά, Σχέδιο ( Ουσταμπασίδης Π)

Οικοκυρικά (Κοκολάκη)

Γαλλικά (Φερεντζάκης)

Φυσικά (Τυράκης)

Αγωγή Λόγου (Τσικριτζή)

Νομικά (Τσακίρης) και Λαογραφία, Λογοτεχνία, Υγιεινή.

Διευθυντές 1934-1984

Στα 60 χρόνια λειτουργίας της αποφοίτησαν πάνω από 5000 δάσκαλοι. Διευθυντές κατά σειρά ήταν: Μπουρλώτος Σταύρος, Γλύκας Σταμάτης, Ζαμπετάκης Εμμ (Ρούστικα), Ξέκαλος Γεώργιος (Αμάρι), Παπαγεωργίου Γ., Στυλιαρας Ευθ., Κασσώλας Ευθ., Κρασανάκης Γ., Κυριακάκης Μιχ, Κυπριωτάκης Αντ., Σοφουλάκης Αντ.

Φοιτητική ζωή στο Ηράκλειο

Η φοιτητική ζωή στην Παιδαγωγική Ακαδημία θύμιζε σε πολλά σημεία τη μαθητική, καθώς η καθημερινότητα είχε πειθαρχία και τάξη. Υπήρχε κουδούνι για την έναρξη των μαθημάτων, πρωινή προσευχή, έλεγχος εμφάνισης – φροντίζαμε να είμαστε ξυρισμένοι και πάντα με γραβάτα – ενώ κουβαλούσαμε το ακορντεόν μας, που το είχαμε αποκτήσει με δόσεις, πληρώνοντας 3.000 δραχμές. Το συσσίτιο, που λειτουργούσε δίπλα στην Ακαδημία, πρόσφερε απλά και λιτά φαγητά, όπως φακές, πατάτες μπλουμ, κριθαράκι και πλιγούρι. Το κτήριο της Ακαδημίας το θεωρούσαμε σχεδόν δεύτερο σπίτι μας και φροντίζαμε να το διατηρούμε πάντα καθαρό. Τις Κυριακές συχνάζαμε στα λεγόμενα «Γρουσουζάδικα», όπου με 5 δραχμές απολαμβάναμε μια φασολάδα. Τα μηνιαία έξοδά μας κυμαίνονταν γύρω στις 1.000 δραχμές, ποσό σημαντικό για την εποχή, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ημερομίσθιο ήταν περίπου 40 δραχμές. Τόσα έβγαζα κι εγώ όταν δούλευα τα καλοκαίρια στον τρύγο στο Μαλεβύζι ή όταν εργαζόμουν ως διορθωτής στην εφημερίδα «Αλλαγή», με ωράριο από τις 10 το βράδυ ως τις 2 το πρωί, την εποχή που η εκτύπωση γινόταν ακόμη με στοιχεία.

Κάθε Σάββατο πηγαίναμε στα Δημοτικά Λουτρά, πληρώνοντας 3 δραχμές, ενώ για έναν καφέ χρειαζόμασταν 2 δραχμές. Συμμετείχαμε με υπερηφάνεια σε όλες τις εθνικές γιορτές και παρελάσεις· χαρακτηριστικά θυμάμαι τις παρελάσεις του 1966 και του 1967 στο Ρέθυμνο για τα Αρκάδια, καθώς και στο μοναστήρι, παρουσία του Μακαρίου και του βασιλιά. Η εμφάνισή μας ήταν πάντα προσεγμένη: φορούσαμε γραβάτα και το σήμα μας ήταν ένα λυχνάρι στο στήθος, σύμβολο του φωτός της γνώσης που οφείλαμε να μεταδώσουμε στους μαθητές μας. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μας κάναμε πολλές εκδρομές στην Κρήτη, ενώ η διασκέδασή μας περιλάμβανε πάρτυ σε σπίτια, παιχνίδια πρέφας στα καφενεία και συχνές επισκέψεις στους κινηματογράφους της εποχής – Κρόνος, Ντορέ, Απόλλων, Ηλέκτρα, Αστόρια, Ορφεύς, Γαλαξίας. Μάλιστα, κατορθώσαμε να μειώσουμε το εισιτήριο από 10 δραχμές σε 5 και έτσι παρακολουθήσαμε πάνω από 150 ταινίες στα χρόνια των σπουδών μας. Δεν παραλείπαμε να παρακολουθούμε και τους αγώνες του ΟΦΗ και του Εργοτέλη. Στο τελευταίο εξάμηνο, αναλαμβάναμε πλήρως μια τάξη σε σχολείο της πόλης για την πρακτική μας και την πτυχιακή μας εργασία. Στις 27 Μαρτίου 1968 ορκιστήκαμε 106 φοιτητές: 19 από το Ρέθυμνο, 5 από τα Χανιά, 79 από το Ηράκλειο και το Λασίθι, και 3 από περιοχές εκτός Κρήτης. Μέσα στα επόμενα τρία χρόνια διοριστήκαμε όλοι στην εκπαίδευση, με αρχικό μισθό 3.200 δραχμές το 1971.

Τα φοιτητικά μου χρόνια στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου υπήρξαν μια ξεχωριστή και ανεκτίμητη περίοδος της ζωής μου, που σφράγισε την πορεία μου τόσο ως άνθρωπο όσο και ως εκπαιδευτικό. Ήταν χρόνια γεμάτα μόχθο, αφοσίωση και αγώνα, αλλά ταυτόχρονα χρόνια πλούσια σε εμπειρίες, φιλίες και ζωντανές αναμνήσεις που με συντροφεύουν μέχρι σήμερα. Μέσα στη λιτότητα και τις δυσκολίες της εποχής, καλλιεργήσαμε τις επιστημονικές μας γνώσεις και σφυρηλατήσαμε χαρακτήρα, ευθύνη και αγάπη για το λειτούργημά μας.