Ο φίλος Χαράλαμπος Τσιριμονάκης (εικ.1) είναι μια ανεξάντλητη πηγή ιστορικών πληροφοριών, μια πολύτιμη πηγή ιστορικής μνήμης. Οι αναπολήσεις των προσωπικών του εμπειριών φωτίζουν άγνωστες πτυχές της μικροιστορίας του παλιού Ρεθέμνους.
Κατά τη διάρκεια της ανέγερσης του Νοσοκομείου ο Χαράλαμπος, μαθητής της Γ’ Γυμνασίου τότε, είχε προσληφθεί στο γραφείο των εργολάβων και μας δίνει άγνωστες πληροφορίες από την ανέγερση του Νοσοκομείου της πόλης μας.
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Όπως πληροφορούμαστε από την ιστοσελίδα του Νοσοκομείου Ρεθύμνης, στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής το νοσοκομείο στεγάσθηκε σε διάφορες ιδιωτικές κλινικές της πόλης που επιτάχθηκαν από τους Γερμανούς όπως η κλινική Μαρούλη (σήμερα στεγάζει τη δημοτική φιλαρμονική) και η κλινική Φραγκιαδάκη.
Μετά την απελευθέρωση το νοσοκομείο θα μεταφερθεί στο κτίριο του Ορφανοτροφείου (σημερινό Μουσικό Γυμνάσιο) όπου λειτουργούσε κατά την περίοδο της κατοχής το Γερμανικό στρατιωτικό νοσοκομείο, που με την αποχώρηση των Γερμανών, αυτό εγκαταλείφθηκε πλήρως εξοπλισμένο.
Σε αυτό το διάστημα προστέθηκαν ακόμη το Μαιευτικό και Γυναικολογικό τμήμα, επίσης ιδρύθηκε και το αντιφυματικό ιατρείο.
Μετά την καταστροφή (βομβαρδισμός από Γερμανούς) χρειάσθηκε να περάσει μια δεκαετία περιπλάνησης – φιλοξενίας στους παραπάνω χώρους της πόλης του Ρεθύμνου μέχρι το 1951. Τότε η Παγκρήτια Ένωση Αμερικής διέθεσε το ποσό των 50.000 δολαρίων για την ανέγερση νέου νοσοκομείου.
Το 1954 εγκαινιάζεται το νέο νοσοκομείο δυναμικότητας 50 κλινών με πρόνοια για οργανισμό 100 κλινών. Χωροθετήθηκε στη θέση που βρίσκεται το σημερινό νοσοκομείο, νότια του δημοτικού κήπου και μεταξύ των οδών Τρανταλλίδου και Κουμουνδούρου. Καθημερινά νοσήλευε 90 -100 ασθενείς. Αποτελούσε πάλι το νέο στολίδι της πόλης.
Κατά την δεκαετία του 1970 ο πληθυσμός της πόλης του Ρεθύμνου αυξάνει ραγδαία εξαιτίας της λειτουργίας πολλών τμημάτων του Πανεπιστήμιου όπως επίσης και από την γρήγορη τουριστική ανάπτυξη του νομού. Παράλληλα οι νέες εξελίξεις στη ιατρική δημιουργούν την ανάγκη νέων τμημάτων και χώρων για καλύτερη παροχή υγείας στους πολίτες.
Το 1978 αρχίζει αργά η δημιουργία μιας μεγάλης νέας πτέρυγας στο υπάρχοντα χώρο του νοσοκομείου με ταυτόχρονη ανακαίνιση – ανακατασκευή του παλαιού κτιρίου ώστε να δημιουργηθεί μια νέα ολοκληρωμένη νοσηλευτική μονάδα, το νοσοκομείο που έχουμε σήμερα.
Το 1987 εγκαινιάσθηκε και εντάχθηκε στο νεοσύστατο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) το νέο νοσοκομείο με δυναμικότητα 150 κλινών.
Το νοσοκομείο είχε παθολογικό τομέα 70 κλινών με τμήματα: Παθολογικό, Kαρδιολογικό, Παιδιατρικό. Χειρουργικό τομέα 80 κλινών με τμήματα: Αναισθησιολογικό, Χειρουργικό , Ορθοπεδικό ,Ουρολογικό, Μαιευτικό – Γυναικολογικό, Οφθαλμολογικό. Εργαστηριακό τομέα με: Μικροβιολογικό, Βιοχημικό, Αιματολογικό, Ακτινοδιαγνωστικό, Αιμοδοσία, Εξωτερικά Ιατρεία, φαρμακείο και φυσιοθεραπευτήριο.
Σφάλμα της εποχής ήταν που δεν επιλέχθηκε σαν λύση η κατασκευή του νοσοκομείου σε νέο καινούριο χώρο εκτός της πόλης αλλά παρέμεινε στον ίδιο χώρο περιτριγυρισμένο από πολυκατοικίες, χωρίς εύκολη πρόσβαση και χωρίς χώρους για στάθμευση.
Το νοσοκομείο αναπτύχθηκε ραγδαία, σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα θεραπείας για την καλύτερη αντιμετώπιση των ασθενών, με αντικειμενικό σκοπό την σημαντικότατη μείωση των διακομιδών σε νοσοκομεία του Ηρακλείου και των Χανίων. Αυτή είναι η αιτία να δημιουργηθούν νέα τμήματα που δεν υπήρχαν στον οργανισμό του νοσοκομείου. Τα νέα τμήματα ήταν η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας , η Μονάδα Τεχνητού Νεφρού η Πνευμονολογική, η Ψυχιατρική και η ΩΡΛ κλινική, το Δερματολογικό και το οδοντιατρικό Ιατρείο επίσης η αναβάθμιση του Ακτινολογικού και Μικροβιολογικού τμήματος. Τέλος ήταν αναγκαία η λειτουργία του Τμήματος Επειγόντων Περιστατικών.
Σχεδόν όλα τα παραπάνω νέα τμήματα στεγάστηκαν στον υπάρχοντα χώρο του κτιρίου του 1987 και στελεχώθηκαν με ελάχιστο νέο προσωπικό λόγω της μη ύπαρξης των τμημάτων αυτών στο οργανισμό του νοσοκομείου. Το πρόβλημα υποστελέχωσης εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να υφίσταται.
Το νοσοκομείο στα τέλη του 1990 αρχές 2000 βρίσκεται να ασφυκτυά από την σημαντική έλλειψη χώρων. Ο τότε πρόεδρος – διοικητής Γιώργος Αγγελιδάκης ξεκινά την κατασκευή νέας πτέρυγας συνολικής επιφάνειας 4.000 τετραγωνικών μέτρων στη δυτική πλευρά του νοσοκομείου χωρίς την έγκριση του Υπουργείου και χωρίς την έκδοση οικοδομικής άδειας με δωρεά χρημάτων των Ρεθυμνιωτών (Νίκου Δασκαλαντωνάκη και Σήφη Βαρδινογιάννη). Η κατασκευή του κτιρίου φθάνει μέχρι και την τοιχοποιία. Μετά από όλα αυτά έρχεται η βοήθεια της νομαρχίας στη έκδοση οικοδομικής άδειας και τέλος σε επίσκεψη του τότε πρωθυπουργού της χώρας Κώστα Σημίτη στο νοσοκομείο παρέχεται η υπόσχεση ότι θα ολοκληρωθεί η νέα κατασκευή. Αρχίζουν τελικά με αργούς ρυθμούς οι νόμιμες εργασίες της κατασκευής του νέου κτιρίου .
Το 2011, μετά από 11 χρόνια, η νέα πτέρυγα του νοσοκομείου τελικά ολοκληρώνεται, και ευελπιστούμε να δώσει μια νέα ώθηση στις υπηρεσίες υγείας του νομού. Η άμεση στοχοθεσία για την πλήρη αξιοποίηση του νέου κτιρίου, είναι η πρόσληψη νοσηλευτικού κυρίως προσωπικού και ο εξοπλισμός της, μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ.
Ο ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΘΥΜΑΤΑΙ...
Με την ευκαιρία δημοσιευμάτων για ανέγερση νέου Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου στο Ρέθυμνο στην περιοχή των Πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων στου Γάλου, επιτρέψτε μου να αναφερθώ στις προσφερόμενες τότε υπηρεσίες υγείας στα προ και μετά κατοχικά χρόνια στο Ρέθυμνο.
Στα πρώτα χρόνια προ κατοχής οι πρώτοι Ρεθύμνιοι απόφοιτοι της ιατρικής σχολής επέστρεψαν στο Ρέθυμνο και μη υπάρχουσας Νοσοκομειακής υποδομής άνοιξαν ο καθένας ανάλογα με την ειδικότητά του και μια κλινική. Έτσι έχομε τρείς παθολογικές κλινικές και μια γυναικολογική. Παθολογικές η του Δανδόλου Σφηνιά και Φραγκιαδάκη και γυναικολογική του Ν. Λυράκη. Η κλινική Δανδόλου δίπλα στο σημερινό Δημαρχιακό κτίριο οπου σήμερα στο ισόγειο πολυκατοικίας υπάρχει κατάστημα της Εθνικής Τραπέζης, η κλινική Φραγκιαδάκη λίγο πιο πέρα στην Κουντουριώτη η κλινική Ν. Λυράκη υπάρχει ακόμα σαν κτίριο στο τέλος της Κουντουριώτη μετά την αγορά της από την τράπεζα της Ελλάδος και την κατόπιν παραχώρησή της στο Δήμο παραμένει αναξιοποίητη μόνο σαν προσδιοριστικό στοιχείο της περιοχής όπως παλιά και πάρα πέρα η κλινική Σφηνιά.
Στα τέλη του 1951 δημοπρατήθηκε η ανέγερση του Νοσοκομείου Ρεθύμνου, με μελέτη που έγινε στην Αμερική με ανάθεση από την Ε.Π.Π.Α. (Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη Αμερικής) και πλήρη χρηματοδότηση, με προτροπή και ενεργό συμμετοχή της Παγκρητίου Ενώσεως Αμερικής.Το επόμενο έτος θα γίνει η τελετή θεμελίωσης (εικ.2)
Την εργολαβία της ανέγερσης ανέλαβε κατόπιν διαγωνισμού ο Ρεθύμνιος πολιτικός Μηχανικός Ελευθέριος Χατζηδάκης (Υιός του βιβλιοπώλη Αριστόδημου Χατζηδάκη) με τον Ηρακλειώτη εργολάβο οικοδομικών εργασιών Αντώνη Σινάνη. Η επίβλεψη είχε ανατεθεί στον Ηρακλειώτη αρχιτέκτονα Μανόλη Μαρκόπουλο (θείο του μουσικοσυνθέτη).. Ερχόταν από το Ηράκλειο κάθε 10 μέρες περίπου για να παρακολουθήσει την πρόοδο του έργου και να συμπληρώσει τα σχετικά πρωτόκολλά οικοδομικών εργασιών. Στο γραφείο της επιβλέψεως έφερνε και επεξεργαζόταν προσωπικά του αρχιτεκτονικά σχέδια κυρίως εκκλησιών που παρακολουθούσα και θαύμαζα και έπαιξαν ρόλο στην αργότερα επιλογή μου για την Αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ. Μετά από χρόνια βρεθήκαμε απέναντι εγώ σαν μελετητής Αρχιτέκτονας πολυκατοικίας στην πλατεία Βαλιδέ Τζαμί στο Ηράκλειο με κατασκευαστή το άλλοτε αφεντικό μου στο Νοσοκομείο Ρεθύμνου Λευτέρη Χατζηδάκη και εκείνος ως σύμβουλος Αρχιτέκτονας των οικοπεδούχων.
Εργοδηγός επιβλέψεως ο αείμνηστος Γιάννης Αμπατιέλλος από τον οποίο πάρα πολλά έμαθα που μου χρησίμευσαν αργότερα στο επάγγελμα που διάλεξα
Τις μηχανολογικές εργασίες είχε αναλάβει η εταιρία “ Καρούζος” με προϊστάμενο τον Απόστολο Δημητρίου άριστο τεχνικό και μανιώδη ψαρά, ίσως τον θυμούνται παλαιοί Ρεθεμνιώτες γύρω από το λιμάνι μια και είχε φέρει και ένα μικρό σκάφος για το ψάρεμα.
Ο Χατζηδάκης προκειμένου να οργανώσει το γραφείο εργοταξίου ενοικίασε το ισόγειο της οικίας Δριδάκη (Βιβλιοχαρτοπώλη) απέναντι από την είσοδο του Νοσοκομείου, προσέλαβε δε αρχικά σαν γραμματέα του την αδελφή μου Γεωργία εργαζόμενη τότε στην Εταιρεία Δερμιτζάκη (Μάντρα οικοδομικών υλικών δίπλα στην τότε κλινική Δανδόλου, δίπλα στο σημερινό Δημαρχείο).
Στο γραφείο των εργολάβων προσελήφθην να εργασθώ μαθητής της Γ΄τάξεως του Γυμνασίου το έτος 1950.(εικ.3)
Το πρώτο μου ποδήλατο (εικ.4) το αγόρασα μεταχειρισμένο από ένα ποδηλατάδικο του Ρεθύμνου με τον πρώτο μου μισθό (400 δρχ. μηνιαίως), η μητέρα μου τότε γραμματεύς λογιστής στο ΠΙΚΠΑ έπαιρνε 350 δρχ. Γνώριζα γραφομηχανή, κρατούσα τα ημερομίσθια των εργαζομένων για το ΙΚΑ και έτρεχα για όλες τις εξωτερικές δουλειές του γραφείου Τράπεζες ΤΤΤ κλπ. έτσι ονόμαζαν τότε τις τρείς υπηρεσίες επικοινωνίας των πολιτών ναι αυτές που αποδίδονται με το στίχο του Κώστα Βίρβου και μουσική Μαρκόπουλου. (Ερμηνεία : Παύλος Σιδηρόπουλος και Λιζέτα Νικολάου, τίτλος: «το τηλέφωνο»).
«ανάποδα φλυτζάνια στις κολόνες που παν και κουτσιλάν οι χελιδόνες
Σύρμα πάνω σύρμα κάτω και στα Φάρσαλα μαντάτο»
Όλα τα οικοδομικά υλικά και μηχανήματα εκτός από τσιμέντο και καύσιμα είχαν έλθει απευθείας από Αμερική. Αναφέρω όλο το ηλεκτρολογικό υλικό (σωλήνες καλώδια πίνακες ακόμα και μονωτικές ταινίες που πρώτη φορά βλέπαμε, ακόμα φωτιστικά τα φώτα των χειρουργείων αυτά που δεν δημιουργούν σκιά και δυο ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη για εναλλάξ λειτουργία στη συντήρηση που πιστεύω θα υπάρχουν ακόμα σε λειτουργία.
Το πρώτο συνεργείο που ανέβαινε στον ξυλότυπο μετά την ολοκλήρωση του ήταν οι ηλεκτρολόγοι που τοποθετούσαν τα κουτιά διανομής και όλες τις σωληνώσεις για τα καλώδια, δεν υπήρχε καμία επίτοιχη διαδρομή καλωδίων όλες οι διαδρομές γινόταν μέσω οροφής, εμφανής στους τοίχους ήταν μόνον οι χαλκοσωλήνες τροφοδοσίας των κλινών με οξυγόνο.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
Για τις απαιτήσεις παρασκευής του σκυροδέματος από θραυστό υλικό όπως απαιτούσαν οι προδιαγραφές της μελέτης εγκαταστάθηκε νταμάρι στον αγιοβασιλιώτικο δρόμο, ένα χιλιόμετρο περίπου πριν από το σημερινό κέντρο “Κορφή”, τότε η περιοχή ήταν βουνό άκτιστο που μας πήγαιναν και ημερήσιες εκδρομές από το γυμνάσιο. Την εποχή εκείνη όλες οι κατασκευές σκυροδέματος γινόταν με βότσαλο θαλάσσης (τσαίλι) και άμμο θαλάσσης η ανάμιξη του δε γινόταν με φτυάρια στο δρόμο (βρεχτό όπως λέγεται από τους μαστόρους) μπετονιέρα (μηχανή ανάμιξης, όχι τα σημερινά αυτοκίνητα μπετονιέρες) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην ανέγερση του νοσοκομείου.(εικ.5) Η ανάμιξη των αδρανών ήταν ογκομετρική με ξύλινα κιβώτια διαστάσεων 41χ41χ41 εκ. κατόπιν αναβατόριο και διάστρωση με καρότσια –πού οι σημερινές πρέσσες!- .
Όλες οι σωληνώσεις προσαγωγής και επιστροφής νερού για την θέρμανση και το ζεστό νερό χρήσης τοποθετήθηκαν σε ειδικά κτιστά κανάλια στο υπόγειο του κτιρίου με φρεάτια επισκέψεως σε τακτά διαστήματα. Επειδή την εποχή εκείνη το Ρέθυμνο ηλεκτροδοτείτο από τις γεννήτριες συνεχούς ρεύματος της ιδιωτικής εταιρίας “Σκευάκη” για τις απαιτήσεις λειτουργίας του νοσοκομείου τοποθετήθηκαν δυο γεννήτριες εναλλασσόμενου ρεύματος στο ΒΔ άκρο του οικοπέδου, πιστεύω να υπάρχουν και σήμερα που συνδέθηκε και το Ρέθυμνο με το Εθνικό δίκτυο της ΔΕΗ, αλλά να καλύπτουν τις ανάγκες του νοσοκομείου στις συχνές διακοπές ρεύματος της ΔΕΗ.
Στα χειρουργεία έχουν κατασκευαστεί δυσηλεκτραγωγά δάπεδα με καρβουνίδι και πλέγμα χαλκού γειώσεως για την αποφυγή σπινθήρων από στατικό ηλεκτρισμό, ειδικά φωτιστικά πάνω από τα χειρουργικά τραπέζια που δεν δημιουργούν σκιά, δεν γνωρίζω αν τότε υπήρχε τέτοιος φωτισμός στα άλλα νοσοκομεία της χώρας.
Μπροστά από την είσοδο του νοσοκομείου, για τις ανάγκες λειτουργίας των λεβήτων σε πετρέλαιο, τοποθετήθηκαν υπογείως δύο μεγάλες δεξαμενές που συναρμολογήθηκαν επί τόπου, φαντάζομαι να εξακολουθούν να υπάρχουν και να τροφοδοτούνται με πετρέλειο για τις ανάγκες των λεβητοστασίων.(εικ. 6)
Στο μέσον της κατασκευής του έργου οι εργασίες διακόπηκαν λόγω της αλλαγής στο νόμισμα της δραχμής (denomination) τότε που κόπηκαν τα τρία μηδενικά και αντί να έχομε χιλιάδες δραχμές μεταπηδήσαμε στις απλές δραχμές.
Και κάτι από τα ευτράπελα με τους υπεργολάβους των οικοδομικών εργασιών που τους παρακολουθούσα να εργάζονται εκ του σύνεγγυς από τους κτίστες ηλεκτρολόγους, υδραυλικούς και σοβατζήδες μέχρι και τους ελαιοχρωματιστές όπου παρακολουθώντας έναν ελαιοχρωματιστή κάθε τόσο μου έλεγε πρόσεχε το χρώμα είναι φρέσκο, μετά από την τρίτη φορά που μου το είπε διαμαρτυρήθηκα λέγοντας ότι το άκουσα και μου είπε ότι ξάφνου θα ξεχαστείς και θα ακουμπήσεις στο τοίχο λέγοντάς μου συνάμα εδώ λέμε στον άλλον ότι το χρώμα είναι φρέσκο και ακουμπά το δάκτυλο στον τοίχο για να βεβαιωθεί αν του λέω αλήθεια!
Αυτό που θυμούμαι από την διάταξη των θαλάμων η ευρυχωρία των θαλάμων (εξάκλινοι) νομίζω 6 στο Α΄όροφο και 6 στο δεύτερο. Στο ισόγειο ήταν τα διάφορα ιατρεία και η πολυκλινική. Δεν ξέρω σήμερα πως χρησιμοποιούνται. Πριν κάμποσα χρόνια το επισκέφθηκα σε μια επίσκεψή μου στο Ρέθυμνο για θερινές διακοπές το επισκέφθηκα και ως ασθενής με ένα αιφνίδιο κολικό και γνώρισα και το θάλαμο βραχείας νοσηλείας.(εικ.7).
Σε τηλεφωνική επικοινωνία μου με τον αείμνηστο γιατρό του Νοσοκομείου Παντελή Ευαγ. Δρανδάκη με έφερε σε επαφή με μια κυρία που ασχολείτο με το ιστορικό αρχείο του Νοσοκομείου ενδιαφερομένη να μάθει σχετικά με την ιστορία της ανέγερσής του, της είπα τοτε μερικά σχετικά αλλά τηλεφωνικά δεν ήταν δυνατον να την ενημερώσω επαρκώς, ας μεταφέρει λοιπόν σήμερα το παρόν στο αρχείο της.
Χαράλαμπος Εμμ. Τσιριμονάκης
Aρχιτέκτονάς Μηχανικός ΕΜΠ
ΑΜΚΑ 02-09-36 ***57
VIBER 6973371001
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ
Για την ιστορία θα αναφέρουμε τους πρώτους γιατρούς(εικ.8) που εργάστηκαν στο Νέο Νοσοκομείο κατά τα έτη 1953-1956 όπως είχαν καταγραφεί στο μισθολόγιο προσωπικού Γ.Κ.Ν.Ρ.(Τα Νοσοκομεία του Ρεθύμνου, Ν.Δερεδάης , 2013)
Βογιατζής Νικήστρατος, Ιατρός Ακτινολόγος
Κατσαντώνης Αντώνης, Ιατρός Μικροβιολόγος
Προκοπάκης Δημήτριος, Ιατρός Γενικός
Λυράκης Νικόλαος, Ιατρός Μαιευτήρας
Τσουδερός Γεώργιος, Ιατρός Μικροβιολόγος
Παπαδάκης Εμμανουήλ, Ιατρός Παθολόγος
Σταυρουλάκης Ιάκωβος, Ιατρός Γενικός
Λίοτινας Εμμανουήλ,Ιατρός Χειρούργος
Χαλκιαδάκης Ελευθέριος, Ιατρός Παιδίατρος
Μανούσος Νικόλαος, Ιατρός Γενικός
Χριστοδουλάκης Τίτος, Ιατρός
Αγγελιδάκης Γεώργιος, Ιατρός Παθολόγος
Αθανασίου Ανδρέας, Ιατρός Χειρούργος
Βουλγαράκης Γεώργιος, Ιατρός Μαιευτήρας
Κουνάλης Κωνσταντίνος, Ιατρός Γενικός
Φραγκεδάκης Εμμανουήλ, Ιατρός Χειρούργος
ΠΗΓΕΣ
https://www.rethymnohospital.gr/index.php/istoriko-nosokomeiou/
Νίκου Ι.Δερεδάκη, Τα Νοσοκομεία του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2013
Προφορικές μαρτυρίες Χαράλαμπου Εμμ. Τσιριμονάκη