Προσπαθώ να θυμηθώ... Δύσκολο να οδηγήσεις τη σκέψεις σου μισό αιώνα πίσω, αλλά εμείς στο χωριό αυτή τη μέρα, την Καθαρή Δευτέρα, δεν τη γιορτάζαμε ιδιαίτερα. Αν θυμάμαι κάτι, αυτό είναι τα λούπινα ή λουμπίνια και τα αλευρομουτζουρώματα που έκαναν κάποιοι και γελάγαμε… Είχε, δε λέω, το χαβαλέ του, το πράγμα αλλά ποτέ δε με απασχόλησε ιδιαίτερα. Όπως δεν απασχολεί και τους ανθρώπους, σήμερα, ιδιαίτερα. Τους νοιάζει μόνο το γλέντι και η συμμετοχή τους σ’ αυτό το πανηγύρι.
Για τις ανάγκες αυτού του άρθρου το έψαξα λίγο το πράγμα. Και δείτε μερικά πράγματα που βρήκα στη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια:
Η ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, γιορτάζεται έντονα σε όλη την Ελλάδα, με διάφορα έθιμα και αποτελεί επίσημη αργία, αν και αυτό παίζεται για πολλούς κλάδους εργαζομένων. Συνηθίζεται πανελλαδικά να τρώγεται λαγάνα, δηλαδή άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα, ταραμάς, χαλβάς, θαλασσινά, λαχανικά, ελιές και φασολάδα χωρίς λάδι. Όλα αυτά βέβαια στην εποχή μου ήταν μέρος της καθημερινής διατροφής μας, όχι μια μόνο μέρας.
Κύρια έθιμα σε όλη την Ελλάδα είναι το πέταγμα του χαρταετού, αλλά και το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν από τη Μικρά Ασία οι πρόσφυγες. Στα Μεστά και στους Ολύμπους και στο Λιθί της Χίου, αναβιώνει το Έθιμο του Αγά με τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, όπου σε ένα θεατρικό ο Αγάς ως δικαστής, καταδικάζει με χιούμορ τους θεατές.
Άλλο έθιμο με ρίζες στην Τουρκοκρατία είναι εκείνο της μεταμφίεσης κάποιου κατοίκου της Αλεξανδρούπολης σε Μπέη και της περιφοράς του στην πόλη μοιράζοντας ευχές. Οι κάτοικοι του Πόρου καθαρίζουν τα μαγειρικά σκευάσματά τους από τα λίπη των κρεάτων που καταναλώθηκαν τις Απόκριες σε ένα έθιμο που αποκαλείται ξάρτυσμα.
Σε ορισμένα χωριά της Κέρκυρας λαμβάνει μέρος ο Χορός των Παπάδων όπου οι ιερείς στήνουν χορό που ακολουθείται από τους γέροντες. Στην Κάρπαθο οδηγούνται στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων από τους Τζαφιέδες, δηλαδή τους χωροφύλακες, οι κάτοικοι που αντάλλαξαν απρεπείς χειρονομίες, ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη από τους σεβάσμιους της πόλης. Το αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξίδι, όπου οι καρναβαλιστές πασαλείφονται με αλεύρι και χορεύουν κυκλικά.
Στη Μεθώνη Μεσσηνίας γίνεται του Κουτρούλη ο γάμος, αναπαράσταση ενός πραγματικού γάμου του 14ου αιώνα, ενώ στη Νέδουσα οι αγρότες προσκαλούν την ευημερία (!) με το αγροτικό καρναβάλι τους. Στη Βόνιτσα ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνώντας μέσα από το χωριό καταλήγει σε μια φλεγόμενη βάρκα στο έθιμο του Αχυρένιου - Γληγοράκη, ενώ στη Θήβα λαμβάνει μέρος ο Βλάχικος γάμος όπου ξυρίζεται ο γαμπρός για να παντρευτεί κάποιον άντρα συγχωριανό του μεταμφιεσμένο σε νύφη. Τέλος, οι Μουτζούρηδες στο Πολύσιτο Βιστωνίδας, μουτζουρώνουν με κάπνα τους επισκέπτες του χωριού.
Τα έθιμα λοιπόν κυριαρχούν παντού. Τότε, από πού προκύπτει το δέσιμο της ημέρας με τη… θρησκεία; Διότι, διαβάζω, ότι η Καθαρά Δευτέρα είναι κινητή γιορτή, η οποία εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα. Συγκεκριμένα πέφτει κάθε χρόνο στο ξεκίνημα της 7ης εβδομάδας, δηλαδή 48 μέρες πριν το Ορθόδοξο Πάσχα και προφανώς πάντοτε ημέρα Δευτέρα.
Την ημέρα αυτή ξεκινάει η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη Εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημαίνει το τέλος των Αποκριών. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά. Προσπάθησα πολύ να το καταλάβω πώς γίνεται αυτό, άδικος κόπος… Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Ένας αχταρμάς στο μυαλό των ανθρώπων, πασπαλισμένος με ήθη και έθιμα που έρχονται από πολύ μακριά, τα περισσότερα με ειδωλολατρική προέλευση και ούτε που μπορεί να φανταστούμε τις ρίζες τους. Το ζητούμενο είναι να περάσουν οι άνθρωποι καλά, να… νηστεύουν, τρώγοντας τον άμπακο και φυσικά ούτε κατά διάνοια αυτό έχει σχέση με τη νηστεία των σαράντα ημερών του Ιησού. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους. Αν μας ενδιαφέρει στοιχειωδώς η αλήθεια… Μακριά από μας, τέτοια πράγματα…
