Εδώ και πολλά πολλά χρόνια, τόσο προφορικά όσο και γραπτά, αναφέρομαι στα παρακάτω δυο ιστορικά σπίθια του χωριού μας, που είναι αφημένα στην τύχη τους να αφανιστούνε και μαζί τους ολόκληρη η ιστορία τους, αλλά δυστυχώς «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Για άλλη μια φορά λοιπόν υψώνω τη φωνή μου και «ο έχων ώτα ακουέτω», ύστερα και από την φετινή διαπίστωσή μου. Δεν θα αναφερθώ στο ιδιοκτησιακό καθεστώς και των δύο σπιθιών, το οποίο σέβομαι και δεν με αφορά. Με δυο λόγια λοιπόν, πολύ συνοπτικά, θα επαναλάβω :
1.Τα καβροκέλια.
Τα πρώτα σπίτια του χωριού ονομάζοντο «Καβροκέλια» και κατοικούσανε σ’ αυτά όλες οι λιγοστές οικογένειες. Τα λέγανε «Καβροκέλια» παρομοιάζοντάς τα, ως κατασκευή, με του καβρού την τρύπα. Όλα τα δωμάτια επικοινωνούσανε μεταξύ τους, για να μπορούνε οι κάτοικοι να συνεννοούνται συντομότερα στις επιδρομές των Τούρκων. Δεν είχανε παράθυρα και ο φωτισμός και ο αερισμός τους γινότανε από οπές που είχανε ανοίξει οι κάτοικοι στην οροφή, τον ονομαζόμενο «ανηφορά». Δυστυχώς κάθε μέρα και πέτρα πέφτει, όμως ποτέ δεν είναι αργά εφόσον εκδηλωθεί το ανάλογο ενδιαφέρον για τη διάσωσή τους.
2.Σπίτι Παπαδογιάννη.
Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης [2], [3], [4], [5], [6],[7][1]
Γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου Ρεθύμνης το έτος 1889 και απεβίωσε το έτος 1971. Από την πλευρά της μητέρας του πατέρα του, ήτανε δισέγγονος του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ, ενός εκ των τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνης, όπως αναφέρεται σε βιογραφικό του σημείωμα. Στον Ελληνικό Στρατό υπηρέτησε 13 χρόνια, κατά διάφορα χρονικά διαστήματα. Στους απελευθερωτικούς και Βαλκανικούς πολέμους, στη Μάχη της Κρήτης μέχρι αποστρατείας του το έτος 1945. Υπήρξε δάσκαλος-καθοδηγητής, έχοντας την πείρα του Αλβανικού μετώπου, έτοιμος πάντα για νέους αγώνες. Ξεχωριστή και μεγάλη προσωπικότητα του Άϊ Γιάννη αντιλήφθηκε αμέσως την κρισιμότητα της κατάστασης και την ανάγκη οργάνωσης του πληθυσμού. Έθεσε αμέσως τον εαυτό του στη διάθεση του αγώνα, καθοδηγών και καθοδηγούμενος, από τις μυστικές αποστολές του Συμμαχικού Στρατηγείου και της Ελληνικής εξόριστης Κυβέρνησης. Παλιός πολιτικός, μπήκε αμέσως στην πατριωτική παρανομία και στην οργανωμένη Φιλική Εταιρία. Υπήρξε ίσως ο πρώτος πολιτικός σ’ ολόκληρη την Ελλάδα που βγήκε στο κλαδί (βουνό), ενάντια στον εχθρό, αμέσως από τον πόλεμο του 1941. Όλη η περιοχή της Αμπαδιάς και όχι μόνο στάθηκε δίπλα του και προστάτευσε τον ίδιο, τους Εγγλέζους συνεργάτες του και τους συνοδοιπόρους αντάρτες του. Παρά το μεγάλο της ηλικίας του «Παππούς της Αντίστασης», όπως είχε ονοματιστεί, αποδείχτηκε μεγάλος πατριώτης, γιατί άφησε την ησυχία του μα και την οικογένειά του, που βρισκότανε στο Κάϊρο και ήρθε για να μπει στη φωθιά της Κρήτης και να πολεμήσει, δείχνοντας σε κάποιους άλλους βολεμένους πως, πάνω από την ζωή είναι το καθήκον προς την πατρίδα.
Αναφορά της 22/1/1946, στο γραφείο του Πρωθυπουργού της Ελλάδος συνοψίζει:
«Τον Οκτώβριον 1941, εγκατέστησεν επαφήν μετά της Βρεττανικής αποστολής αι δε οδηγίαι του κατά την αρχικήν φάσιν περί της ακολουθητέας πορείας και των προσώπων, υπήρξαν πολύτιμοι. Ακολούθως το χωρίον Άγιος Ιωάννης υπήρξε το στρατηγείον της Βρεττανικής αποστολής φιλοξενών εν τη οικία του Βρεττανούς αξιωματικούς και αγγελιοφόρους……………. ».
Για την αντιστασιακή του δράση οι Γερμανοί συλλάβανε την αδελφή του Καλλιόπη και το σύζυγό της Στέφανο Παραδεισανό, καθώς και την άλλη αδελφή του Ευαγγελία Δανδουλάκη. Τους καταδικάσανε δις εις θάνατο και κατά τη μεταφορά τους, το Νοέμβριο του 1943, για τα κάτεργα και τους φούρνους του Άουσβιτς πνιγήκανε, με τον τορπιλισμό του πλοίου Petrella που τους μετέφερε.
Ο Μανώλης Παπαδογιάννης ανήκει στους πολιτικούς που ποθάνανε στην «ψάθα» και υπηρέτησε το Ρέθεμνος με συνέπεια και εντιμότητα. Δυστυχώς αυτό το Στρατηγείο της Αντίστασης τείνει να καταρρεύσει, αν συνεχίσει αφημένο στη μοίρα του.
[1] . Βιογραφικό Σημείωμα Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννη
[2] . Ασκληπιός Γ. Θεοδωράκης, Η Εθνική Αντίστασις Κρήτης, 1941-1945, σ. 111.
[3] . ΖΑΝ ΦΗΛΝΤΙΝΓΚ, Το Κρυφτό, Η Αντίσταση στην Κρήτη, σ. 45, 123-124.
[4] . Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 68, 78. .
[5] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 161-163.
[6] . Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η
Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 40, 52, 89, 262.
[7] . Κριτόλαος Σ. Ψαρουδάκης, Αγωνίες και αγώνες μιας εποχής, Ηράκλειο 1991, σ. 87, 121.
