Το ηφαίστειο: Εκατόν πενήντα χρόνια από την τέλεση του Αρκαδικού δράματος, επίσημα χείλη ενσπείρουν διχαστικό λόγο, αγνοώντας τον σκηνοθέτη του δράματος, Ηγούμενο Γαβριήλ, του οποίου, είτε ζώντος, είτε νεκρού, εκτελούντο οι εντολές του. Ο επίσκοπος Πέτρας Διονύσιος Μαραγκουδάκης αναφέρει: «Ουδέν άλλο υπελείπετο ο θαρραλέος πυρπολητής να εκτελέσει την υστάτην ιεράν θέλησιν του Γαβριήλ. Τοιούτος παρουσιάσθη ο Κων/νος Γιαμπουδάκης εκπροσωπών τον Ηγούμενο». Στην ουσία ο μόνος που είχε και το χρέος και το δικαίωμα να λυτρώσει τα γυναικόπαιδα ήταν ο Ηγούμενος. Κανείς δεν μπορούσε να τα μαζέψει στην πυριτιδαποθήκη χωρίς την εντολή του και κανείς εντολοδόχος δεν ήταν της εμπιστοσύνης του, όσο ο άφθαστος Γιαμπουδάκης, αγωνιστής και ένθερμος υποστηρικτής του Γαβριήλ και του μοναστηριού.
Νομίζω ότι η λογική άποψη του Νίκου Δερεδάκη, περί ιστορικού κενού, μας βολεύει, αφού όλοι οι πιστολοφόροι ήταν εν δυνάμει πυρπολητές, επομένως η διαμάχη μεταξύ Αδελιανών και Ανωγειανών είναι κενή περιεχομένου. Στην πυριτιδαποθήκη είχα μέχρι σήμερα την εντύπωση ότι έβαλαν τα γυναικόπαιδα, για να τα θυσιάσουν. Δεν ήξερα ότι είχαν καταφύγει εκεί και μαχητές με τις πιστόλες τους, αντί να δίνουν στον περίβολο τον ύστατο αγώνα. Κι αν αυτοί είχαν προαποφασίσει το τέλος τους, τα γυναικόπαιδα μέσα στα κλάουστρα το μάθαιναν την τελευταία ώρα και μόνον ένας άνθρωπος, του ηγουμένου και δικός τους, ο Γιαμπουδάκης είχε τη δικαιοδοσία να τα οδηγήσει στην εθελοθυσία. Κανέναν άλλον δεν θα ακολουθούσαν. Οι περισσότεροι μαχητές είχαν και το θάρρος και την τόλμη, επιλέγοντας το βέλτιστον, να ευθανατίσουν. Κανείς όμως δεν μπορούσε να πάρει στο λαιμό του τα γυναικόπαιδα. Δεν είχε αυτή τη δύναμη. Η θυσία τελείται από πρωταγωνιστή τον Ηγούμενο Γαβριήλ και εν απουσία αυτού από τον συμπρωταγωνιστή Κων/νο Γιαμπουδάκη.
Ο ήρωας είναι ταγμένος σε κάτι ανώτερο από τον εαυτό του
Από τα πανάρχαια χρόνια, οι ήρωες ζουν για κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους. Μπορεί να ζουν για την πατρίδα, την ιστορία, την οικογένεια, τις αρχές τους, τον έρωτα ή το Θεό. Τα κίνητρα ίσως διαφοροποιούνται, αλλά πάντα οι ήρωες λειτουργούν υπερβατικά φέρνοντας νέα ζωή, όχι μόνο στον εαυτό τους, αλλά και στον κόσμο. Σε όλες τις εποχές ενέπνεαν μεγάλο σεβασμό. Αναφερόταν στο άτομο που ήταν πρόθυμο να πεθάνει ή να θυσιάσει κάτι πολύτιμο για την αγάπη, τις αρχές του ή για να βοηθήσει άλλους ανθρώπους.
Όπως συμβαίνει και με όλα τα αρχέτυπα, η έκφραση του ήρωα εξελίσσεται από κάτι πολύ συγκεκριμένο σε κάτι πιο αφηρημένο. Στις πρωτόγονες κοινωνίες οι ανθρωποθυσίες ήταν προσφορά για να κερδηθεί η εύνοια των θεών. Οι πιο προηγμένοι πολιτισμοί τιμούσαν ως ήρωες, αγίους και μάρτυρες που ήταν πρόθυμοι να πεθάνουν για την πατρίδα ή την πίστη τους.
Η θυσία και το μαρτύριο ίσως να μην είναι δημοφιλή, αλλά είναι δύσκολο να βρεθεί έστω και ένα άτομο που να μην πιστεύει καθόλου σε κάποια μορφή τους. Στη βάση τους υπάρχει η συνειδητοποίηση ότι «δεν είμαι ο μοναδικός άνθρωπος στον κόσμο». Ορισμένες φορές επιλέγουμε να κάνουμε κάτι όχι τόσο γιατί το επιθυμούμε, αλλά γιατί πιστεύουμε πως είναι το σωστό. Η θυσία ως ένα βαθμό είναι απαραίτητη αν θέλουμε να αλληλεπιδράσουμε μέσα σε κλίμα αγάπης με άλλους ανθρώπους.
Η ζωή είναι η συμβολή μας στο σύμπαν. Μπορούμε να προσφέρουμε το δώρο αυτό ελεύθερα και με αγάπη ή να διστάζουμε, λες και είναι δυνατόν αρνούμενοι τη ζωή να αποφύγουμε το θάνατο. Όμως, κανείς μας δεν μπορεί. Πόσο χειρότερο είναι να πεθάνουμε χωρίς να έχουμε ζήσει ποτέ! Το τελικό μάθημα του ήρωα είναι να επιλέξουμε να προσφέρουμε το δώρο της ζωής μας για χάρη της ίδιας της προσφοράς, γνωρίζοντας ότι ανταμοιβή μας θα είναι πάλι η ζωή και έχοντας κατά νου ότι όλοι οι μικροί θάνατοι και οι απώλειες πάντα επιφέρουν τη μεταμόρφωση και τη νέα ζωή, και πως ο πραγματικός θάνατος δεν είναι οριστικός, παρά μόνο μια πιο δραματική μετάβαση στο άγνωστο.
Η θυσία μας γεμίζει όταν τροφοδοτείται από αληθινό πάθος. Για παράδειγμα, η λογοτεχνία εξυμνεί τις ταλαιπωρίες του ιππότη, ο οποίος κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να αποδείξει την αγάπη του για τη λατρευτή του. Τελικά, οι προσπάθειες του αποδίδουν και ανταμοιβή του είναι όχι μόνο η εύνοιά της, αλλά και η ανάπτυξη της πειθαρχίας, του θάρρους και της τιμής. Τέτοιοι ιππότες βρίσκουν επίσης την ολοκλήρωση όταν πεθαίνουν, εάν χρειαστεί, για την πατρίδα τους.
Πολλοί άνθρωποι που εργάζονται στην κοινωνική μέριμνα, είναι οι αφανείς ήρωες που καθημερινά κάνουν τον κόσμο μας καλύτερο. Αν και η ανταμοιβή τους δε μεταφράζεται σε υλικό πλούτο ή δύναμη, εφόσον ξέρουν πως βοηθούν πραγματικά τους άλλους, δικαιολογημένα αισθάνονται πως η ζωή τους έχει νόημα και αξία.
Οι ήρωες με τους οποίους ταυτίζονται οι άνθρωποι δεν είναι εξωπραγματικοί. Παλεύουν με τα ίδια συνηθισμένα διλήμματα που όλοι μας καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Ο ήρωας φέρνει ζωή σε ένα πολιτισμό που ψυχορραγεί και φροντίζει για τους άλλους, ενώ συγχρόνως παραμένει ανθρώπινος. Όλοι μας μπορούμε να το κάνουμε ζώντας τη ζωή μας πλήρως.
Η θυσία δεν μπορεί να είναι λυτρωτική όταν γίνεται εξαναγκαστικά. Στην πράξη αυτό σήμαινε πως έπρεπε να θυσιάσουν τη δημιουργική έκφραση και την επιθυμία τους για ατομικά επιτεύγματα, προκειμένου να φροντίζουν τους άλλους.
Όταν οι άνθρωποι εξαναγκάζονται από τις προσδοκίες που γεννά ο ρόλος τους να παραιτηθούν από τη ζωή τους για χάρη κάποιου άλλου, αναπόφευκτα θα απαιτούν αυτό το πρόσωπο να πληρώσει το χρέος.
Η απόφαση να νοιαζόμαστε για τους άλλους ακόμα και με το κόστος της αυτοθυσίας, είναι μια επιλογή υπέρ της ζωής και κατά της απόγνωσης. Είναι επίσης το θεμελιώδες πνευματικό μάθημα που οι άνθρωποι μελετούν εδώ και χιλιάδες χρόνια, και, γνωρίζουμε, αποτελεί την ουσία του χριστιανισμού, της σύγχρονης υπαρξιακής σκέψης, των προοδευτικών πολιτικών ιδεολογιών. Οι ήρωες κάθε εποχής και κάθε τόπου πάντοτε ήταν εκείνοι οι άνθρωποι που έζησαν για κάτι πέρα από τον εαυτό τους.
Πως μπορείς να ξέρεις αν προσφέρεις με το σωστό τρόπο; Όταν συμβαίνει αυτό, αισθάνεσαι ότι η προσφορά είναι συμβατή με την ταυτότητά σου, ότι είναι προέκταση του εαυτού σου. Τελικά, γνωρίζουμε ποιοι είμαστε, όταν ξέρουμε για ποιο πράγμα θα πεθαίναμε.
Ο αυθεντικός ηρωισμός προκύπτει από την αγάπη. Οι πρώτες μεγάλες μας αγάπες είναι οι γονείς μας και αργότερα οι συγγενείς και οι φίλοι. Κάποια στιγμή ίσως αναπτυχθεί μέσα μας ένας έρωτας για κάποιον δάσκαλο ή κάποιον άλλο μεγαλύτερό μας ενήλικα. Αργότερα, καθώς μεγαλώνουμε, βιώνουμε τον έρωτα. Ίσως αποκτήσουμε δικά μας παιδιά. Όταν αγαπάμε πραγματικά τους συνανθρώπους μας, η προσφορά σε αυτούς είναι η αληθινή ευχαρίστηση. Δεν την αισθανόμαστε απαραίτητα σαν θυσία.
Στις φυσικές καταστροφές και στις μεγάλες απειλές, οι άνθρωποι παραμερίζουν την ανταγωνιστικότητά τους και βοηθούν ο ένας τον άλλο, όπως συμβαίνει με τους ανθρώπους σε καιρό πολέμου. Συναισθάνονται το δεσμό που τους συνδέει, την ανάγκη του ενός για τον άλλο και επίσης την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής.
Η πιο αυθεντική έκφραση του ηρωισμού πηγάζει από την αγάπη. Και όταν αγαπάμε πραγματικά ένα πρόσωπο δε νιώθουμε ότι διαφέρουμε και ξεχωρίζουμε.
