Το παράδοξο της κατάστασης που δημιούργησε η ανάπτυξη της τεχνικής των δημοσκοπήσεων είναι ότι ίσως οι παράγοντες του πολιτικού και του δημοσιογραφικού πεδίου δεν είχαν ποτέ δαπανήσει τόσα χρήματα για να μάθουν τι θέλει «ο λαός» και ποτέ επίσης δεν το είχαν μάθει με τόσο λάθος τρόπο. Εύκολα θα αποδεικνύαμε πως αυτή η τεχνική έρευνας, όπως χρησιμοποιείται από τους δημοσκόπους, αποκαλύπτει παρά ένα μακρινό και διαστρεβλωμένο απόηχο των πραγματικών κοινωνικών παραστάσεων.
Είναι σίγουρο ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα βρουν στις δημοσκοπήσεις ένα προνομιακό υλικό γύρω από την εποχή, αν ξέρουν να τις χειριστούν όχι ως προνομιακά εργαλεία κατανόησης της «κοινής γνώμης», όπως μερικοί πιστεύουν σήμερα, αλλά ως κατάλογο με τα ζητήματα που απασχολούν την κυρίαρχη τάξη.
Όσοι μπορούν να «αγοράζουν» τα ερωτήματα και έχουν έτσι την εξουσία να τα θέτουν δημόσια και συνεπώς να τα επιβάλλουν σε όλους ως ερωτήματα, που πρέπει όλοι να θέτουν στον εαυτό τους τουλάχιστον αποκαλύπτουν την κοινωνική τους θεώρηση, την άποψή τους και το δικό τους τρόπο να θέτουν τα κοινωνικά προβλήματα.
Αυτή η ψευδο-επιστήμη δίνει την ψευδαίσθηση της γνώσης επίσης προσφέρει μια ήσυχη πολιτική συνείδηση σε όσους πιστεύουν, χωρίς πραγματικό ρίσκο, ότι συνιστά «τη βάση». Στην πραγματικότητα, μέσω αυτής της τεχνικής, που επίσης αποτελεί μια πραγματική πολιτική θεωρία στην πράξη, το πολιτικό πεδίο έχει την τάση, χωρίς να ανοίγεται στα κοινωνικά προβλήματα, να κρατά σε απόσταση τον πραγματικό λαό προς όφελος του λαού των δημοσκοπήσεων, που είναι εξατομικευμένος και πολιτικά εξουδετερωμένος.
Η γενίκευση της έρευνας γνώμης μέσω τηλεφώνου, που είναι μια πιο γρήγορη και πιο οικονομική τεχνική για τα ινστιτούτα, είναι σχεδόν συμβολική για την εξέλιξη αυτή, καθώς επιτρέπει να συμβουλεύεται κάποιος στο εξής «το λαό» χωρίς τη φυσική παρουσία του, και χωρίς να προσφεύγει σε αυτή την ελάχιστη επιτόπια έρευνα, που κάποτε δίνει σημαντικότερες πληροφορίες από τις απαντήσεις που καταγράφουν τα ερωτηματολόγια.
Το πολιτικό πεδίο τείνει επομένως να τοποθετεί τους πολίτες στη θέση των (τηλε)θεατών. Ζητάει τη γνώμη τους για προβλήματα που δεν τους αφορούν ή που δεν τα γνωρίζουν καθόλου, ή που τα γνωρίζουν όπως τα παρουσιάζουν τα μέσα, που και αυτά ευθυγραμμίζονται με τις μετρήσεις του δείκτη τηλεθέασης των περιοδικών ποικίλης ύλης. Ακόμα περισσότερο, η τεχνική των δημοσκοπήσεων γνώμης ζητάει κατ’ εξακολούθηση από τον κόσμο να μιλήσει για πράγματα που δεν ξέρει ή που τουλάχιστον δεν μπορεί να εκφράσει από μόνος του.
Η δημοσκόπηση γνώμης, και σε αυτό έγκειται η δύναμή της στους δημοσιογράφους, είναι ιδιαίτερα προσαρμοσμένη στα ΜΜΕ, εξαιτίας της ταχύτητάς της και της απλότητας των απαντήσεων που λαμβάνονται (μερικά ψηφία σε απαντήσεις μερικών ερωτήσεων), κι αυτό επιτρέπει την απλότητα των σχολιασμών.
Οι δημοσκοπήσεις γνώμης, αντί να «ανοίγουν» τα μεγάλα μέσα πληροφόρησης στα υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα, τροφοδοτώντας με εξωγενή στοιχεία αυτή τη μικρή κοινότητα που αποτελείται από δημοσιογράφους, πολιτικούς, πολιτικολόγους, συμβούλους επικοινωνίας κτλ. όπου ο καθένας γνωρίζει τον άλλο, τον επιτηρεί, τον ελέγχει και τον προσκαλεί, τείνουν, αντίθετα, να προκαλούν ένα φαινόμενο «κλεισίματος»: η πραγματικότητα τείνει να είναι αυτό που συγκροτείται ως πραγματικότητα από το πολιτικο-δημοσιογραφικό πεδίο, ενώ αυτό που είναι σημαντικό για τα μέσα τείνει να γίνει σημαντικό καθεαυτό, προκειμένου να κατανοήσουμε ό,τι επίσης προσδιορίζεται από τα μέσα ως τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας.
Χωρίς να παραβλέπουμε τα φαινόμενα κατάχρησης που συνεπάγεται σχεδόν αναγκαστικά ο θεσμός τα φαινόμενα της εκπροσώπησης σε οποιοδήποτε επίπεδο, τα πάντα μάς κάνουν ωστόσο να πιστεύουμε ότι είναι μικρότερα από αυτά που προκαλούνται από αυτή καθεαυτή την καθαρή υποκατάσταση κάθε εκπροσώπησης. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ύπαρξη εξειδικευμένων και ενημερωμένων αρχών, που χαίρουν της εμπιστοσύνης των εντολέων τους και που παράγουν, εν μέρει υπό τον έλεγχό τους, γνώμες «μετά λόγου γνώσεως», επιτρέπει μια έκφραση που είναι κατά κάποιον τρόπο περισσότερο προσαρμοσμένη στα ενδιαφέροντα των ομάδων που εκπροσωπούν από ό,τι οι γνώμες που έχουν υπαγορευτεί από άτομα πολιτισμικά μη εξοπλισμένα, στην κατάσταση συνέντευξης μέσω ερωτηματολογίου, που μοιάζει, σύμφωνα με ορισμένους, μάλλον με μια σχολικού τύπου κατάσταση εξετάσεων παρά με μια δημοκρατική συμβουλή. Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ένδειξη μιας κάποιας δημαγωγίας το να μη βλέπουμε ότι η παραγωγή μιας γνώμης, ειδικά στην πολιτική, υποδηλώνει μια ελάχιστη επάρκεια και πληροφόρηση και ότι μια γνώμη πάνω σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα ή κατάσταση είναι κάτι που, όπως άλλωστε λέει ο κοινός νους, κατασκευάζεται (λέμε: «σχηματίζω μια γνώμη»), μετασχηματίζεται και δικαιολογείται. Με εξαίρεση μόνο για τους δημοσκόπους, γνώμη συνήθως δε σημαίνει μια λακωνική απάντηση που «δίνεται» αμέσως και χωρίς εξήγηση, αλλά μια τοποθέτηση που συζητείται.
Δεν υπάρχει δημοσκόπηση γνώμης που να μην υποδηλώνει μια λίγο ή πολύ ρητή πολιτική κριτική των αρχών, οι οποίες είναι κατά τα λοιπά επιφορτισμένες με το να μιλούν στο όνομα του λαού ή κε μέρους της τάδε ιδιαίτερης κοινωνικής κατηγορίας.
