ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Πρωτοπρεσβυτέρου  Γεωργίου Μανουσάκη

Β.) Η ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΤΙΣΗ ΦΑΝΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ

            Για τη χριστιανική πίστη ο Κόσμος, ή ακριβέστερα η Κτίση, ολόκληρη δηλ. η νοητή και αισθητή πραγματικότητα, αποτελεί έργο εν χρόνω της θελήσεως του Τριαδικού Θεού. Αυτή η βεβαιότητα, που έγινε και άρθρο στο Σύμβολο της Πίστεως, ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με την αρχαιοελληνική σκέψη, που θεωρούσε τον κόσμο αιώνιο, αναλλοίωτο, χωρίς κάποια «αρχή»[1].Ο Μ. Βασίλειος αναγνωρίζει δύο πραγματικότητες: «Δύο γαρ λεγομένων πραγμάτων, θεότητός τε και κτίσεως, και δεσποτείας και δουλείας, και αγιαστικής δυνάμεως και αγιαζομένης»[2].

Η δημιουργία του κόσμου δεν είναι ένα «τυχαίο» γεγονός, αλλά εκλαμβάνεται ως μια κυριαρχική και ελεύθερη πράξη του Θεού, που δεν υπακούει σε καμία λογική αναγκαιότητα. Ολόκληρη η δημιουργία περιήλθε στο «είναι» εκ του μη όντος και κρατιέται στο «είναι» από τη χάρη και την ευδοκία του Θεού. Αυτή η σχέση, αυτός ο συνεχής ενεργούμενος διάλογος Θεού και κτίσης φανερώνει ένα προσωπικό, ζωντανό, κοινωνικό και κινητικό Θεό[3]. Δρα, βούλεται, δημιουργεί, αγαπά, ομιλεί και συνομιλεί με το δημιούργημά Του φανερώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο, ότι ο Τριαδικός Θεός δεν περιορίζεται και δεν εγκλωβίζεται στον Εαυτό Του, αλλά ανοίγεται, εκφαίνεται, κοινωνείται και μετέχεται  χωρίς καμία τροπή, φυρμό, ή διαίρεση από την κτίση, δια των ενεργειών Του[4].Η Άκτιστη θεία ουσία είναι και παραμένει αμέθεκτη, ως ετερούσια και εξ ολοκλήρου άσχετη με την κτιστή πραγματικότητα. Η μετοχή της κτίσης στο θείο «Είναι» επιτυγχάνεται μέσω των θείων ενεργειών, των οποίων ισότιμοι φορείς είναι τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος.

Από τη Δημιουργία έως και τη Δευτέρα ένδοξη Παρουσία του Χριστού στα Έσχατα της Ιστορίας, φανερώνεται, αποκαλύπτεται και ενεργεί ο Τριαδικός Θεός. Τα πάντα γίνονται εκ του Πατρός, δια του Υιού, εν Αγίω Πνεύματι με μια συνισταμένη θέληση και βούληση. Οι θεοφάνειες, οι θεοσημείες, οι ενέργειες του Θεού αποτυπώνονται και περιγράφονται μέσα στα κείμενα της Αγίας Γραφής σε μια σταδιακή, εξελικτική φανέρωση και αποκάλυψη. Δεν ανακαλύπτει ο άνθρωπος το Θεό, αλλά ο Θεός αποκαλύπτεται στον άνθρωπο[5].Κεντρικά γεγονότα της Αποκάλυψης και αυτο-φανέρωσης του Θεού προς τον κόσμο και την ιστορία είναι η Ενανθρώπηση του Θεού στο Πρόσωπο του Ιησού Χριστού και η επιδημία εν χρόνω του Αγίου Πνεύματος. Δια του Ιησού Χριστού γνωρίζεται και μετέχεται το Μυστήριο της Αγίας Τριάδος. Ο Υιός θ’ αποκαλύψει το Πρόσωπο του Πατέρα και «παρά του Πατρός διά του Υιού» (Ιω. 15,26) θα σταλεί το Άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία, στους συνηγμένους Αποστόλους στο υπερώο της Ιερουσαλήμ (Πραξ. 2,2-4).

Η παρουσία του Θεού μέσα στον κόσμο και την ιστορία είναι συνεχής. Η «πανταχού παρουσία του Θεού» δια των ενεργειών Του, η οποία πόρρω απέχει από ένα πανθεϊσμό[6], αποτελεί έργο της κοινή θέλησης και βούλησης του Τριαδικού Θεού. Τα πάντα γίνονται για την ανέλιξη του κτιστού στην όντως ζωή, στο αληθινό είναι. Η δημιουργία, η κυβέρνηση και η τελείωση των όντων αποτελεί έργο της κοινής θελήσεως του Τριαδικού Θεού. Κάθε Πρόσωπο, όμως, συντελεί κατά τον ιδιαίτερο δικό του τρόπο στην οικονομική φανέρωση της Αγίας Τριάδος[7]. Η ευδοκία του Πατέρα αποτελεί το προκαταρκτικό αίτιο, η αυτουργία του Υιού συντελεί στην ενεργοποίηση του θείου θελήματος και η συνεργία του Αγίου Πνεύματος οδηγεί στον αγιασμό και την τελείωση των όντων.

Εφόσον ο άνθρωπος κατά τη δημιουργία του αποτελεί εικόνα της Τριαδικής ζωής, καλείται να ζήσει τριαδικά ως πρόσωπο κι ο ίδιος. Αρχή και τέλος (με την έννοια του σκοπού) του ανθρώπου, είναι η συμμετοχή του στην ενδοτριαδική ζωή. Τούτο μπορεί να γίνει κατορθωτό μόνο «κατά χάρη» κι όχι «κατά φύση», εφόσον ο άνθρωπος προσωπικά συναντήσει το Χριστό. Ο Χριστός με τη διπλή Του φύση, θεϊκή κι ανθρώπινη, κατεξοχήν, φανερώνει καθολικά την Αγία Τριάδα και, παράλληλα, αποτελεί το αρχέτυπο του ανθρώπου. Μέσα από την ένωση του ανθρώπου με το Χριστό εν Αγίω Πνεύματι, καθίσταται γεγονός η ένωση του ανθρώπου με τον Τριαδικό Θεό. Η μόνη και μοναδική οδός, που οδηγεί στην ένωση ανθρώπου και Θεού, είναι η Εκκλησία δια των Μυστηρίων της.

Γ.) Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

            Το Τριαδικό δόγμα δεν είναι μία θεωρητική ενασχόληση κι ένας φιλοσοφικός διανοητισμός. Δεν είναι «κενό γράμμα» και «ξηρός τύπος», αλλά έχει καίριες και άμεσες υπαρξιακές-σωτηριολογικές συνέπειες για τη ζωή του ανθρώπου[8].

            Η συμμετοχή στη ζωή της Εκκλησίας αποτελεί βιωματικό γεγονός. «Έρχου και ίδε» (Ιω.1,47) είναι η πρόσκληση κι η πρόκληση που απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο. Η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού και χαρισματική αγιοπνευματική κοινωνία. Ο Χριστός είναι η κεφαλή του Σώματος και το Άγιο Πνεύμα διενεργεί τα χαρίσματα μέσα στο σώμα των πιστών(Α΄ Κορ. 12^ο κεφ.), από τα οποία το μείζον είναι η αγάπη, «η καθ’ υπερβολήν οδός».

            Η κτιστή ανθρώπινη φύση, που παλαίει ανάμεσα σε δύο δυνητικές καταστάσεις[9],της φθοράς και της τελείωσης, δεν είναι δυνατόν αφ’ εαυτής να επιτύχει την ένωση με το όντως Όν. Η  «κατ’ ενέργειαν και χάριν»[10] προσωπική ένωση του ανθρώπου με τη θεωμένη ανθρώπινη φύση του Χριστού, καθιστά γεγονός την ένωσή του με τον Τριαδικό Θεό, χαρίζοντάς του την αφθαρσία και την τελείωση.      Η χάρη και ο αγιασμός που μεταδίδεται παρά του Πατρός, δια του Υιού, εν Αγίω Πνεύματι είναι αλληλένδετα με την Εκκλησία και τα Μυστήριά της[11].

Μέσα απ’ τη λατρεία και τα Μυστήρια της Εκκλησίας επιτυγχάνεται η πραγματική κοινωνία, η υπαρξιακή ένωση με τον Τριαδικό Θεό κι η «κατά χάριν» μετοχή των άκτιστων ενεργειών Του[12]. Με το Βάπτισμα πολιτογραφείτε ο πιστός στην εν Χριστώ κοινωνία, το Σώμα του Χριστού, την Εκκλησία. Πράξη υιοθεσίας συνιστά το Βάπτισμα. Ο πιστός, εφόσον με τη Βάπτισή του συμμετέχει προσωπικά στο Θάνατο, την Ταφή και την Ανάσταση του Χριστού (Ρωμ.6, 3-4),γίνεται υιός «κατά χάρη» του Πατρός εν Αγίω Πνεύματι. Το Άγιο Πνεύμα με τη χρίση του άγιου Μύρου σφραγίζει και τελειοί το Μυστήριο ενεργώντας τις Δωρεές της Αγίας Τριάδος. Το Βάπτισμα, σύμφωνα με το Νικόλαο Καβάσιλα, είναι «γέννηση», αρχή της μέλλουσας ζωής, μια διηνεκή προσωπική κοινωνία του βαπτισθέντος με τον Τριαδικό Θεό. Η εξέλιξη αυτής της σχέσης εναπόκειται στον άνθρωπο. Δεν αίρεται η ελευθερία του ανθρώπου, δεν καταστρέφεται το αυτεξούσιο. Η σχέση του ανθρώπου με το Θεό κυρίως είναι σχέση ελευθερίας , όπως ακριβώς ο Τριαδικός Θεός, εν πλήρη ελευθερία και χωρίς να υπακούει σε καμία εσωτερική ή εξωτερική αναγκαιότητα, δημιούργησε την Κτίση.

Είναι κοινή η πεποίθηση των Πατέρων της Εκκλησίας, ότι η Θεία Ευχαριστία αποτελεί την ολοκλήρωση, το επιστέγασμα, το επισφράγισμα της Μυστηριακής ζωής της[13].Μάλιστα, ο Μάξιμος Ομολογητής, θα συνδέσει άμεσα τη Θεία Ευχαριστία με την Τριαδολογία, γεγονός που  προσδίδει στο Μυστήριο οντολογικές διαστάσεις.

Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας φανερώνει την Εκκλησία ως το «Κυριακό Σώμα» και παράλληλα είναι ο εικονισμός των Εσχάτων[14]. Εκκλησία και Ευχαριστία αποτελούν ταυτόσημες πραγματικότητες, αφού χωρίς Ευχαριστία δεν υπάρχει Εκκλησία. Η Εκκλησία δεν είναι απλά μια προσευχόμενη κοινότητα, όπου παρουσιάζονται αίφνης, ορισμένες χαρισματικές προσωπικότητες. Πολύ περισσότερο δεν είναι ένα ίδρυμα που παρέχει μια ευσεβιστική, ηθική, δικανική διδασκαλία. Η Εκκλησία, πρωτίστως, είναι μία  Ευχαριστιακή Σύναξη. Μέσα από το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, όπου κατά τον Μάξιμο τον Ομολογητή,  μυούμαστε στην «εν τη Τριάδι νοουμένην ενότητα», γίνεται απτή πραγματικότητα η υπαρκτική σχέση του ανθρώπου με τον Τριαδικό Θεό.

            Μέσα στην Εκκλησία υπάρχει ορισμένη δομή, συγκεκριμένοι θεσμοί και ιεράρχηση λειτουργημάτων. Αυτή η διάκριση κι η διαφορετικότητα ως προς την αποστολή και την ευθύνη, οδηγεί στην ετερότητα των προσωπικών σχέσεων. Όλοι εργάζονται «προς οικοδομήν» του Σώματος, αλλά ο καθένας επιτελεί το δικό του έργο. Η Εκκλησία είναι Σύναξη με κέντρο το Πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Ο Χριστός, αφενός, ενσαρκώνει την παρουσία του Τριαδικού Θεού στον κόσμο και αφετέρου, συνάζει και ενσωματώνει στο Πρόσωπό Του τους ανθρώπους, ως η Κεφαλή του Σώματος, καταδεικνύοντας έτσι την ενότητα της Εκκλησίας. Ο πλούτος των χαρισμάτων, που αποτελούν Δωρεά του Αγίου Πνεύματος, προσδίδουν ποικιλία, πολυμορφία, η οποία, όμως, δε διασπά αλλά συγκροτεί την ενότητα του Σώματος. Επίσης, η συμμετοχή στην Εκκλησία και η τέλεση των Μυστηρίων προϋποθέτει την παρουσία όλων, Κλήρου και Λαού, σε μια αρραγή ενότητα.

Η Ευχαριστία, ιδιαιτέρως στη Δύση, προσεγγίζεται μονομερώς μέσα από τη θυσιαστική πράξη του Χριστού. Έτσι, παραθεωρείται, ή ακόμα και παραμερίζεται η παρουσία και το έργο του Αγίου Πνεύματος. Η Θεία Ευχαριστία, όμως, δεν είναι μια απλή επανάληψη του Μυστικού Δείπνου. Είναι η ανακεφαλαίωση της Τριαδικής Οικονομίας. Το Άγιο Πνεύμα δεν κατέρχεται μόνο «επί τα προκείμενα Δώρα ταύτα» (ευχή Αναφοράς Ι. Χρυσοστόμου),ώστε να τα μεταβάλλει σε Σώμα και Αίμα Χριστού, αλλά κι σ’ εμάς, στην Ευχαριστιακή Σύναξη. Η συμμετοχή στο κατεξοχήν Μυστήριο της Αγάπης, στη Θεία Ευχαριστία, δεν είναι απροϋπόθετη. Η Αγάπη προς όλους, ακόμα και προς τους εχθρούς, βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή στη Θεία Ευχαριστία, δεν αποτελεί κατόρθωμα της κτιστής φύσης, αλλά Δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Δεν είναι απλά  ζήτημα ηθικής τάξης, αλλά οντολογικής ανακαίνισης.

 «Εδώ και τώρα» με τη Θεία Ευχαριστία εισερχόμεθα στον «άληκτον και αγήρω αιώνα», κατά την έκφραση του Μ. Βασιλείου. Έτσι επιτυγχάνεται η υπέρβαση της φθοράς και της κτιστότητας, που αποτελεί Δώρο του Τριαδικού Θεού στον άνθρωπο. Μέσα απ’ τη Θεία Ευχαριστία, αλλά και τα υπόλοιπα Μυστήρια της Εκκλησίας, εξαγιάζεται η ύλη, μεταμορφώνεται η κτιστή πραγματικότητα. Ο μόχθος του ανθρώπου (το έλαιον, ο σίτος, ο οίνος, οι καρποί της γης κλπ) αγιάζονται και προσφέρονται στο Δημιουργό: «Τα σα εκ των σων, σοι προσφέρομεν κατά πάντα και δια πάντα».

            Σύμφωνα με την ανάλυση και παρουσίαση του θέματος της παρούσας εργασίας, συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής:

ü  Η πίστη του χριστιανισμού για το Θεό διαφέρει ριζικά από κάθε άλλη θρησκευτική, ή φιλοσοφική αντίληψη.

ü  Η διάκριση μεταξύ της καθ’ Εαυτόν ύπαρξης του Τριαδικού Θεού, από την προς τον κόσμο φανέρωσή Του, είναι σημαντική για την ερμηνεία και την ορθή διατύπωση του Τριαδικού Δόγματος.

ü  Ο Τριαδικός Θεός είναι ταυτόχρονα Μονάδα και Τριάδα. Είναι Μία Ουσία/Φύση  και Τρεις Υποστάσεις/Πρόσωπα.

ü  Η Ενότητα στην Αγία Τριάδα εκφράζεται μέσα από την Υπόσταση του Πατρός, την κοινή θεία Ουσία και τις κοινές θείες Ενέργειες, ενώ η Ετερότητα μέσα από τις τρεις διακεκριμένες Υποστάσεις.

ü  Τα φυσικά ιδιώματα αποτελούν το κοινόν, ενώ τα υποστατικά το ίδιον εντός της ενδοτριαδικής ζωής. Κάθε σύγχυσή τους, επιφέρει αλλοίωση στον Τριαδικό Θεό.

ü  Ο Πατήρ είναι κατά φύση αχρόνως η αιτία της υπαρκτικής προέλευσης των Υποστάσεων του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

ü  Τα τρία Πρόσωπα είναι ομοούσια, ισότιμα, ομοδύναμα, ομόβουλα και μετέχουν καθολικά στη θεϊκή ουσία και τις ενέργειές της.

ü  Η ύπαρξη και ο ρόλος των τριών Προσώπων ενδοτριαδικώς διαφέρει, αλλά και σχετίζεται με την οικονομική τους φανέρωση.

ü  Ο απρόσιτος και αμέθεκτος κατά την Ουσία Του Θεός γίνεται εγγύς και μεθεκτός δια το πλήθος των Άκτιστων Ενεργειών Του.

ü  Σύνολη η Κτιστή πραγματικότητα αποτελεί έργο εν χρόνω της κοινής θελήσεως της Αγίας Τριάδος. Τα πάντα έγιναν εκ του Πατρός, δια του Υιού, εν Αγίω Πνεύματι.

ü   Προορισμός του ανθρώπου είναι η ένωσή του με τον Τριαδικό Θεό. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο κατά χάρη  μέσω των μεθεκτών  Άκτιστων θείων Ενεργειών.

ü  Μέσα από τη Μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας επιτυγχάνεται κατά χάρη η ένωση του ανθρώπου με τον Τριαδικό Θεό.