Γράφει ο Μανώλης Σκαρσούλης
«Κεραυνοβόλος έρωτας». «Φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλο». «Έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Είναι πολύ μεγάλες οι προσδοκίες από τον έρωτα και το γάμο, των περισσότερων ανθρώπων. Ακόμα κι αν δεν τους συμβαίνει για πρώτη φορά, οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν ερωτευτούν, ελπίζουν πως ο έρωτάς τους θα διαρκέσει για πάντα. Η ελπίδα αυτή έχει τη δύναμη να κουκουλώνει ολοφάνερα στους άλλους ελαττώματα, να ατονεί την αίσθηση της κοινής λογικής και να εξαλείφει την προνοητικότητα.
Κι όταν αυτοί οι άνθρωποι έχουν φτιάξει στο μυαλό τους μιαν ιδεατή εικόνα για τον έρωτά τους έρχονται αντιμέτωποι με την σκληρή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, τότε είναι που ξεκινά η φθορά. Είναι το ψυχολογικό τίμημα που πληρώνουν πολλοί, επειδή περιμένουν πάρα πολλά από τις σχέσεις τους, επειδή δίνουν πολύ περισσότερα από όσα παίρνουν ή αυτό πιστεύουν πως κάνουν. Η φθορά δεν είναι παρά το αποτέλεσμα αυτής της πολύ μεγάλης αντίφασης ανάμεσα στις προσδοκίες και την πραγματικότητα. Με τη συσσώρευση της απογοήτευσης και με το άγχος της επιβίωσης να βαραίνει από πάνω, αρχίζει η σταδιακή διάβρωση της επιθυμίας που καταλήγει στη φθορά.
Η συναισθηματική κόπωση που αισθάνονται, η απελπισία για το μέλλον της σχέσης τους και η αδυναμία τους να καλυτερέψουν τα πράγματα, είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της φθοράς, ένας οδυνηρός επίλογος για πολλούς γάμους. Αν και τα συζυγικά προβλήματα είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο θεσμός, η φθορά είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο. Αυτό οφείλεται στη σημασία που έχει αποκτήσει ο έρωτας για τη γενιά μας, αλλά και στο γεγονός ότι πλέον θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό θεμέλιο, όχι μόνο για το γάμο, αλλά και για τις περισσότερες ελεύθερες σχέσεις.
Ληγμένοι έρωτες
Ο έρωτας κυριαρχεί σε όλες τις άλλες μορφές αγάπης προ αμνημονεύτων χρόνων, μόνο τελευταία έχει προαχθεί σε βασικό κριτήριο για την επιλογή του συντρόφου. Οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο θέλουν να πιστεύουν ότι οι συναισθηματικοί δεσμοί του έρωτα αρκούν για να εξασφαλίσουν μια μακροχρόνια σχέση.
Ο έρωτας και ο γάμος θεωρούνται υποθέσεις της καρδιάς και ο έρωτας αντιμετωπίζεται ως εμπειρία που υπερβαίνει τη λογική και που είναι στη φύση του να την υπερβαίνει.
Ο έρωτας θεωρείται πράξη ελευθερίας και αυτοδιάθεσης. Ο αγαπημένος είναι μοναδικός κι αναντικατάστατος. Σε έναν πολιτισμό που θεωρεί την επιδίωξη της ευτυχίας φυσικό δικαίωμα, είναι καθαρή έκφραση αυτής της επιδίωξης, να συνδέεται με την ερωτική σχέση, την οικογένεια και τις ελπίδες για το μέλλον. Είναι ακόμη μια έκφραση ισότητας, αφού πια οι κοινωνικές διαφορές δεν ενδιαφέρουν τους εραστές. Εφόσον εξιδανικεύσουν ο ένας τον άλλο, δημιουργείται μεταξύ τους ένα είδος αμοιβαίας αποδοχής.
Το περίεργο είναι ότι ενώ όλοι βλέπουν γύρω τους ληγμένους έρωτες και οι περισσότεροι έχουν άμεση εμπειρία για το πόσο εύθραυστο θεμέλιο αποτελεί ο έρωτας για μια σχέση, οι περισσότεροι εξακολουθούν να πιστεύουν σε αυτόν, ενδεχομένως γιατί δε βλέπουν κάποια άμεση ή καλύτερη εναλλακτική λύση. Τα υψηλά ποσοστά διαζυγίων δεν αποθαρρύνουν τους ανθρώπους: οι περισσότεροι διαζευγμένοι ανυπομονούν να ξαναπαντρευτούν και να δώσουν άλλη μια ευκαιρία στον έρωτα να μεγαλουργήσει. Πράγματι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι παντρεύονται και συμβιώνουν σήμερα από έρωτα, παρά ποτέ στην ιστορία.
Υπαρξιακή μοναξιά
Οι θεμελιώδεις υπαρξιακές ανησυχίες σχετικά με το νόημα της ζωής συμπεριλαμβάνουν τον τρόμο του αναπόφευκτου θανάτου μας, το δέος εμπρός στο αχανές σύμπαν, την απόλυτη μοναξιά με την οποία ερχόμαστε στη ζωή και με την οποία αποχωρούμε από αυτή, καθώς και την ματαιότητα της θνητής ζωής μας.
Η τρομερή συναίσθηση της μοναξιάς και του φόβου που συνοδεύει αυτές οι ανησυχίες απορρέει από τη μοναδική διπλή υπόσταση του ανθρώπου την ψυχική και την σωματική. Ανέκαθεν οι άνθρωποι προσπαθούσαν να αποφύγουν το αίσθημα της υπαρξιακής μοναξιάς και του φόβου δίνοντας νόημα στη ζωή τους.
Όσοι πιστεύουν στον έρωτα ίσως δυσκολευτούν να παραδεχθούν ότι μέσα από αυτόν αναζητούν μια λύση στο υπαρξιακό δίλημμα. Πρώτο, η παραδοχή αυτή υποδηλώνει ότι χρειάζονται τον άλλο για να δώσει νόημα στη ζωή τους – πράγμα που μπορεί να ερμηνευτεί ως αδυναμία χαρακτήρα. Δεύτερο, η παραδοχή ότι ο έρωτας είναι το όχημα για την ανακάλυψη του αληθινού νοήματος της ζωής, σημαίνει αποδοχή της άποψης ότι η αναζήτηση του έρωτα είναι μια θρησκευτική αναζήτηση. Αυτό είναι προφανώς απαράδεκτο για τους περισσότερους ανθρώπους, εφόσον η αντικατάσταση του Θεού από τον έρωτα θα φαινόταν σίγουρα ιερόσυλη στους πιστούς και αταίριαστη στους υπόλοιπους.
Όταν οι άνθρωποι συναντούν κάποιον που ταιριάζει στη ρομαντική εικόνα τους, ερωτεύονται. Κατόπιν προσδοκούν ότι η σχέση τους με το άτομο αυτό, θα εκπληρώνει όλες τις υποσχέσεις του έρωτα. Όταν το άτομο ή η σχέση τους προδώσει, απογοητεύονται.
Τα ιδανικά των ανθρώπων καθορίζουν τις προσδοκίες και την κατανόηση που θα επιδείξουν στις σχέσεις. Όσοι εξιδανικεύουν άκριτα, περιμένουν από μια σχέση να λύσει τα προβλήματά τους και να δώσει νόημα στη ζωή τους. Όταν οι προσδοκίες αυτές ματαιώνονται, η απογοήτευση τους δεν περιορίζεται στο σύντροφό τους αλλά ολόκληρος ο κόσμος τους χάνει το νόημά του.
Γενική δυσφορία
Η φθορά είναι μια επώδυνη κατάσταση που ταλαιπωρεί όσους περιμένουν ότι ο έρωτας θα δώσει νόημα στη ζωή τους. Αυτό συμβαίνει όταν συνειδητοποιήσουν ότι παρά τις προσπάθειες τους, μόνη η σχέση τους δεν μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο. Ένας γάμος μπορεί να είναι απογοητευτικός και ατυχής χωρίς να φθαρεί. Αν π.χ. ο ένας σύντροφος είναι ακατάστατος ή εγωιστής, ο άλλος μπορεί να αποφασίσει να αποδεχτεί τα ελαττώματά του κι ο γάμος να σωθεί αν και δεν θα είναι και για τους δύο το ίδιο ευχάριστος. Αν όμως κάποιος από το ζευγάρι περιμένει από τη σχέση να δώσει νόημα στη ζωή του, τέτοια ελαττώματα μπορεί να γίνουν αφόρητα.
Η φθορά της ερωτικής σχέσης είναι μια σταδιακή διαδικασία. Η εκδήλωσή της σπάνια είναι ξαφνική. Αντίθετα, υπάρχει μια αργή εξασθένιση της ερωτικής επαφής που συνοδεύεται από μια γενική δυσφορία. Στην ακραία μορφή της η φθορά σηματοδοτεί τη διάλυση μιας σχέσης. Το άτομο που αισθάνεται την κόπωση λέει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο: «Αυτό ήταν! Τέλειωσα με αυτήν την σχέση. Δεν αντέχω άλλο».
Ο τυπικός ορισμός της φθοράς είναι μια κατάσταση φυσικής, συναισθηματικής και πνευματικής κόπωσης, την οποία προκαλεί η χρόνια ρήξη ανάμεσα στις προσδοκίες και την πραγματικότητα.
Φυσική Κόπωση
Η φυσική κόπωση λόγω φθοράς, αντίθετα με την κούραση που αισθανόμαστε όταν έχουμε τρέξει στο μαραθώνιο ή όταν έχουμε εργαστεί σκληρά, εμφανίζεται ως μια χρόνια κόπωση που δεν ανακουφίζεται με τον ύπνο. Τα θύματα της φθοράς ξυπνούν κουρασμένα το πρωί της Δευτέρας μετά από ένα ολόκληρο σαββατοκύριακο στο κρεβάτι. Σέρνουν τα πόδια τους όλη την ημέρα και όταν φτάσει η ώρα του ύπνου, δεν μπορούν να κοιμηθούν. Το στομάχι τους ανακατεύεται καθώς αναλογίζονται τα άσχημα λόγια και τις απερίσκεπτες πράξεις του συντρόφου τους. Κάθε ένα από αυτά τα «εγκλήματα» μεγεθύνεται στο ημίφως του ύπνου. Αισθάνονται οργή. Στριφογυρίζουν ανήσυχα. Όταν τελικά κατορθώσουν να αποκοιμηθούν, καταδιώκονται από εφιάλτες.
Πνευματική Κόπωση
Η πνευματική κόπωση εκδηλώνεται σαφέστερα με μια μειωμένη αυτογνωσία και με μια αρνητική διάθεση απέναντι σε οτιδήποτε αφορά στη σχέση και ιδιαίτερα στο σύντροφό. Στην αρχή της ερωτικής σχέσης τα ζευγάρια δε λατρεύουν απλώς ο ένας τον άλλο, αλλά αισθάνονται επίσης πολύ καλά με τον εαυτό τους. Αυτό στη συνέχεια τους κάνει να αισθάνονται καλά και για την υπόλοιπη ζωή τους. Είναι η μαγεία του έρωτα που αγγίζει τα πάντα. Μέσα από τον ρόδινο καθρέφτη του έρωτα, οι ερωτευμένοι αισθάνονται όμορφοι, γοητευτικοί, αισθησιακοί.
Όταν αρχίζει η φθορά, τα πράγματα παύουν να είναι συναρπαστικά. Και οι δύο σύντροφοι αποκτούν μια οδυνηρή συνείδηση όλων των μικρών πραγμάτων που κάνει ο άλλος και που τους κάνει να βγαίνουν από τα ρούχα τους (ο τρόπος που οδηγεί», «η θέα του πισινού του», «τα αξύριστα πόδια της». Η υπομονή τους σχετικά με αυτές ή και άλλες του συμπεριφορές τους εξαντλείται αμέσως.
Τα αισθήματα απογοήτευσης δεν περιορίζονται στο σύντροφο. Υπάρχει ένα τρομερό αίσθημα προσωπικής αποτυχίας, της αποτυχίας στην πιο σημαντική σχέση της ζωής του ατόμου. Όταν κοιτάζονται στον καθρέφτη τα θύματα της φθοράς βλέπουν ένα πρόσωπο που δεν τους αρέσει.
Υποβόσκουσα οργή
Η φθορά αρχίζει με μια αυξανόμενη συναίσθηση ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο καλά όσο πριν, ότι ο σύντροφος δεν είναι τόσο ενδιαφέρον και συναρπαστικός όσο πριν – υπενθύμιση της πραγματικότητας που τόσο αβασάνιστα αγνοήθηκε στη διάρκεια του ξελογιάσματος. Υπάρχει η ενοχλητική πεποίθηση ότι κάποιος από τους συντρόφους έχει προσφέρει πολύ περισσότερα στη σχέση, ότι οι σημαντικότερες ανάγκες του ενός δεν έχουν καλυφθεί. Αν δε γίνει κάτι για να σταματήσει η διαδικασία σε αυτό το στάδιο, τα πράγματα αναπόφευκτα οδηγούνται από το κακό στο χειρότερο. Οι σποραδικές περίοδοι της δυσφορίας γίνονται όλο και πιο συχνές. Τα ήπια αισθήματα δυσαρέσκειας μεταβάλλονται σε μια υποβόσκουσα οργή. Μετά από κάποιο σημείο κρίσης τα ζευγάρια έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στη συνέχιση μιας νεκρής σχέσης ή στο χωρισμό.
Μπορεί μια φθαρμένη σχέση να ξαναγίνει ζωντανή και ερωτική; Ναι! Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι όλες οι φθαρμένες σχέσεις μπορούν ή πρέπει μα σωθούν, ότι η φλόγα θα πρέπει να ξαναφουντώσει με κάθε κόστος. Υπάρχουν ζευγάρια που ενώ ο έρωτάς τους έχει τελειώσει από καιρό, αυτά παραμένουν γατζωμένα στο γάμο. Από την άλλη, υπάρχουν ζευγάρια που παραιτούνται πολύ γρήγορα. Μόλις υποχωρήσει η πρώτη έξαψη του έρωτα, μόλις παρουσιαστούν κάποια προβλήματα, χωρίζουν, ακόμη κι αν εξακολουθεί να υπάρχει μεταξύ τους αρκετή στοργή και ενδιαφέρον.
Γενικά, όταν η φλόγα έχει σβήσει εντελώς και για τους δυο, είναι καλύτερα να χωρίζουν φιλικά και να δίνουν στον εαυτό τους την ευκαιρία να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή με κάποιο άλλο πρόσωπο. Η φθορά μπορεί να αποβεί θετικό ορόσημο αλλαγής, όχι μόνο όταν αντιμετωπιστεί, αλλά και ως ένδειξη ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε μια ήδη νεκρή σχέση και να αναζητήσουμε μια άλλη, νέα και ίσως πολύ διαφορετική.
Πηγή: «Η φθορά στην ερωτική σχέση»,
Ayla Malach Pines, εκδόσεις Περίπλους.
