Η γενίκευση αποτελεί τον κοινό τόπο του παραγωγικού και του επαγωγικού συλλογισμού
Του Γιώργου Φρυγανάκη
ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΑΙΡΙΚΑ
Η γενίκευση αποτελεί τον κοινό τόπο του παραγωγικού και του επαγωγικού συλλογισμού, με τη διαφορά ότι στην πρώτη περίπτωση προηγείται ως αποδεικτέα θέση, ενώ στη δεύτερη αποτελεί την κατάληξη των αποδεικτικών στοιχείων που προηγήθηκαν. Και στις δύο όμως περιπτώσεις η γενίκευση πρέπει να τεκμηριώνεται τέλεια και όχι ελλειπτικά ή βεβιασμένα, διότι τότε έχουμε να κάνουμε με ακούσιο παραλογισμό ή εσκεμμένο σόφισμα…
Η γενίκευση είναι η γόνιμη μητέρα των ρατσιστικών προκαταλήψεων και της φασίζουσας νοοτροπίας. Ο καθένας μπορεί εύκολα να φτάσει στη γενίκευση με επιχειρήματα που εδράζονται στην υποκειμενική οπτική γωνία του «εγώ» ή του ψευδο-«εμείς» και επικουρούνται από αόριστες «ολιστικές» αντωνυμίες ή επιρρήματα (Όλοι/ες/α, κανείς/μία/ένα, πάντα, οπωσδήποτε κλπ) και από στερεότυπες φράσεις ( «ως γνωστόν», «είναι κοινός τόπος», «είναι αυταπόδεικτο/αυτονόητο» κλπ), που αναγορεύουν τον απαξιωτικό λόγο σε αξίωματικό.
Ατελείωτη η λίστα της απαξίωσης των «άλλων», καθώς οι απόλυτοι δηκτικοί χαρακτηρισμοί δεν αφήνουν στο απυρόβλητό τους καμιά κατηγορία ανθρώπων, από την πολιτική, το συνδικαλισμό, την εκκλησία και τα διάφορα επαγγέλματα (πνευματικά ή χειρωνακτικά) μέχρι τις ηλικίες, τα σωματικά χαρακτηριστικά, τα φύλα, τις φυλές, τις θρησκείες, τα έθνη, τις πόλεις, τα χωριά, τις οικογένειες, τις αθλητικές ομάδες…
Ας προσπεράσουμε το «Πας μη Έλλην εστί βάρβαρος» και το «Πας μη μεθ’ ημών, καθ’ ημών» και ας έρθουμε στις σύγχρονες διατυπώσεις. Ακούμε (ή λέμε) συχνά: «Όλοι τα παίρνουν», «Όλοι οι πολιτικοί είναι κλέφτες», «Όλοι οι συνδικαλιστές είναι πουλημένοι», Όλοι οι αστυνομικοί είναι «γουρούνια δολοφόνοι», «Όλοι οι γιατροί είναι φακελάκηδες». Επίσης τα… παγ-καλικά: «Όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι κοπρίτες», «Όλοι οι αξιωματικοί και οι ιερείς είναι μη παραγωγικοί», «Όλοι μαζί τα φάγαμε», «Οι επαναστάτες του ’21 ήταν ένα μάτσο αγράμματοι και αδαείς χωριάτες», «Οι πολίτες είναι πιο διεφθαρμένοι από τους πολιτικούς»… Ακόμη: Όλοι οι Νεοδημοκράτες (ή Πασοκτσήδες ή Κουκουέδες ή Συριζικοί ή Λαοϊστές ή…) είναι…Ή: «Όλοι οι Εβραίοι είναι τσιγκούνηδες», «Όλοι οι Γερμανοί είναι φασίστες», «Όλοι οι Αλβανοί είναι μαφιόζοι», ή «Όλοι οι «Κρητικοί είναι κατσικοκλέφτες ή χασισοπαραγωγοί», Όλοι οι Πατρινοί… Όλες οι Καλαματιανές…Όλοι οι Πόντιοι είναι…Ή: Όλοι οι άνδρες (ή οι γυναίκες, οι νέοι, οι γέροι, οι ξανθές, οι κοντοί, οι σμιχτοφρύδηδες, οι μελαμψοί …) είναι…
Χρειάζεται πνευματική γενναιότητα για να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να απαλλαγούμε από τη γενικομανία του δογματισμού μας, να αρνηθούμε ως κριτήριο του αξιολογικού μας συστήματος τον εαυτό μας ή τους «δικούς μας», να παραδεχτούμε την απαράδεκτη συμπεριφορά μας, να καταπολεμήσουμε την ισοπεδωτική στάση που δηλητηριάζει τις κοινωνικές σχέσεις και τροφοδοτεί τη ρατσιστική συμπεριφορά σε ευρύτερο και στενότερο πλαίσιο. Να πάψουμε να δαιμονοποιούμε το «διαφορετικό» και να αγιοποιούμε το «οικείο». Να συνειδητοποιήσουμε ότι η αφωνία ή η άκριτη συμφωνία ισοδυναμούν με δολοφονία της Δημοκρατίας. Ότι το «όλοι ένοχοι» ισοδυναμεί με το «κανένας ένοχος». Ότι η αλγεβροποίηση των ανθρώπων οδηγεί αναπόφευκτα σε μπαχαλοποίηση της κοινωνίας….
Τεράστια, φυσικά, η ευθύνη των φορέων διαπαιδαγώγησης και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης∙ ειδικότερα όμως των πολιτικών. Δεν αρκεί οι εκάστοτε κυβερνώντες να βλέπουν οπουδήποτε αλλού υποκινητές εκτός από τους καθρέφτες τους ή να αρκούνται να χαρακτηρίζουν τα κινήματα των εκάστοτε «αγανακτισμένων» ως «μόδα που θα περάσει». Την ισοπεδωτική γενίκευση τροφοδοτούν και οι ίδιοι οι «καθαροί» πολιτικοί με τη σιωπή τους απέναντι στην ακαθαρσία των συναδέλφων τους, γιατί «Δίκαιος δεν είναι αυτός που απλά δεν αδικεί, αλλά αυτός που δεν επιτρέπει και στους άλλους να αδικήσουν» κατά το Σωκράτη, ή δεν τους καλύπτει με την ανοχή του, κατά την κοινή λογική. Τι περίμεναν να γίνουν πρώτα… σάκος του μποξ ή στόχος ζαρζαβατικών και γαλακτοκομικών προϊόντων και παρασήμων ανοιχτής παλάμης για να κάνουν την κριτική και αυτοκριτική τους; Έτσι όμως δεν αναδεικνύουν την… «αποτελεσματικότητα» της ισοπεδωτικής γενίκευσης;
Όλες οι απαξιωτικές γενικεύσεις είναι απαράδεκτες εκτός από μία: αυτή που μόλις διαβάσατε. Και επειδή το θέμα παραπέμπει συνειρμικά και αναπόφευκτα στην επίκαιρη γενίκευση όλων των Ελλήνων ως… συνδαιτυμόνων, θα πρέπει να πούμε στο φορέα της ότι τέτοιοι χαρακτηρισμοί τροφοδοτούν τις γνωστές ρατσιστικές γενικεύσεις περί… «παχυδερμισμού» των ευτραφών. Επίσης σώφρον θα ήταν να είναι περισσότερο ακριβής στην αυτοκριτική δήλωση που έκανε πρόσφατα σε Έλληνες δημοσιογράφους στην 54 Μπιενάλε: "Οι σώφρονες δεν πρέπει να μιλάνε, γιατί κινδυνεύουν να πουν βλακείες. Κι εγώ τον τελευταίο καιρό έχω πει αρκετές και δεν χρειάζεται να προσθέσω κι άλλες».
