Δύο από τα πιο γνωστά και εντυπωσιακά για την ομορφιά τους σπήλαια της Κρήτης «ερίζουν» για την αναγνώριση της γέννησης και ανατροφής του Δία σε ένα από αυτά. Πρόκειται για το Ιδαίο Άντρο στον Ψηλορείτη και το Δικταίο Άντρο στη Δίκτη.
Πηγή της πληροφορίας που ευθέως κατονομάζει τη Μεγαλόνησο ως γενέτειρα του Κρηταγενούς Δία είναι το θεμελιώδες για την ελληνική μυθολογία έργο του Ησιόδου με τίτλο ΘΕΟΓΟΝΙΑ, όπου, ειδικότερα, στους στίχους 477 έως 484 αναγράφονται κατά λέξιν τα εξής:
πέμψαν δ᾽ ἐς Λύκτον, Κρήτης ἐς πίονα δῆμον, 477 Τη στείλανε στη Λύκτο, στην πλούσια της Κρήτης χώρα,
ὁππότ᾽ ἄρ᾽ ὁπλότατον παίδων ἤμελλε τεκέσθαι όταν το τελευταίο απ᾽ τα παιδιά της να γεννήσει έμελλε,
Ζῆνα μέγαν· τὸν μέν οἱ ἐδέξατο Γαῖα πελώρη το Δία το μεγάλο. Κι αυτόν δέχτηκε η πελώρια Γη
Κρήτῃ ἐν εὐρείῃ τρεφέμεν ἀτιταλλέμεναί τε. στην Κρήτη να τον θρέψει την πλατιά και να τον μεγαλώσει.
ἔνθά μιν ἷκτο φέρουσα θοὴν διὰ νύκτα μέλαιναν Και τότε φέρνοντάς τον μέσα απ᾽ τη μαύρη νύχτα τη γοργή ήρθε
πρώτην ἐς Λύκτον· κρύψεν δέ ἑν χερσὶ λαβοῦσα στη Λύκτο πρώτα (η Ρέα). Στα χέρια της τον πήρε και τον έκρυψε
ἄντρῳ ἐν ἠλιβάτῳ, ζαθέης ὑπὸ κεύθεσι γαίης, 484 σε άντρο απόκρημνο, στα σπλάχνα της πανίερης γης,
Πράγματι, σύμφωνα με τον μύθο «ο Κρόνος, για να αποφύγει την εκθρόνισή του, όπως είχε προφητευτεί, έτρωγε τα παιδιά του μόλις γεννιούνταν. Η Ρέα, για να σώσει τον Δία, τον γέννησε κρυφά και τον έκρυψε σε σπήλαιο στην Κρήτη (ως προς την ταυτότητα του σπηλαίου υπάρχουν δύο εκδοχές που έδωσαν αφορμή για την προαναφερόμενη αμφισβήτηση), ενώ έδωσε στον Κρόνο μια πέτρα τυλιγμένη σε σπάργανα για να καταπιεί. Οι νύμφες Αδράστεια και Ίδη έτρεφαν τον μικρό θεό με άγριο μέλι και γάλα από την κατσίκα Αμάλθεια. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή που σχετίζεται με το Ιδαίο Άντρο τον τάιζαν περιστέρια και ένας αετός με νέκταρ και αμβροσία. Την είσοδο του σπηλαίου φύλαγαν οι μυθικοί Ιδαίοι Δάκτυλοι και οι Κουρήτες και όταν ο Δίας έκλαιγε, εκείνοι χτυπούσαν τα σπαθιά τους πάνω στις χάλκινες ασπίδες ή κατ’ άλλη εκδοχή χόρευαν ένα πολύ γρήγορο και θορυβώδη χορό με αποτέλεσμα η πανοπλία τους να δημιουργεί τέτοιο θόρυβο, ώστε να καλύπτει τα κλάματα του βρέφους και να μη γίνει αντιληπτό από τον Κρόνο».
Ξεκινάμε τη συνοπτική παρουσίασή μας με το Ιδαίο Άντρο, το οποίο είναι ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά σπήλαια στην Ελλάδα και γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την αρχαιότητα (4.000 π.Χ. έως 1ο αι. μ.Χ.). Η έκτασή του είναι περίπου 800 τ.μ. και χωρίζεται σε τέσσερις θαλάμους. Το σπήλαιο είναι όντως εντυπωσιακό και ο περίτεχνος φωτισμός επαρκώς το αναδεικνύει. Την είσοδό του κοσμούν τρείς επιβλητικοί σταλακτίτες, ωστόσο δεν διαθέτει τον πλούσιο σταλακτιτικό διάκοσμο του Δικταίου Άντρου. Το σπήλαιο είναι γνωστό και ως «Σπηλιάρα της βοσκοπούλας», διότι σύμφωνα με μια τοπική παράδοση κάπου εκεί βρίσκεται ο τάφος της γυναίκας του Χαρίδημου, του βασιλόπουλου της Κρήτης, που άθελά του την σκότωσε, όπως περιγράφεται στον Ερωτόκριτο, το γνωστό αριστούργημα της Κρητικής λογοτεχνίας.
Είσοδος Ιδαίου Άντρου
Εικόνα από το εσωτερικό του σπηλαίου.
Την εκδοχή της ταύτισης του σπηλαίου με τη γέννηση του Δία στο σπήλαιο που βρίσκεται στην Ίδη (Ψηλορείτη) κοντά στα Ανώγεια ενίσχυσε η εύρεση στο εσωτερικό του χάλκινων ασπίδων που είχαν προσφεθεί από προσκυνητές που επιζητούσαν τη βοήθεια του Δία ως αναθήματα (τέλη 8ου με 7ο αι. π.Χ.) με εγχάρακτες και σφυρήλατες παραστάσεις. Σε μία από αυτές τις ασπίδες απεικονίζεται στο κέντρο ο Δίας που περιβάλλεται από Κουρήτες που κρατούν τύμπανα και η οποία απεικόνιση ευθέως παραπέμπει στον μύθο και τείνει να επιβεβαιώσει τη θεωρία περί του Ιδαίου Άντρου ως γενέθλιου χώρου του Δία.
Ασπίδα από το Ιδαίο Αντρο με τους Κουρήτες γύρω από το Δία
Επίσης, την ιερότητα και σπουδαιότητα του σπηλαίου στην αρχαιότητα πιστοποιούν και άλλα πολύτιμα ευρήματα όπως κεραμικά, χάλκινα και πήλινα ειδώλια, όπλα, κοσμήματα, τριποδικοί λέβητες, αναθηματικοί δίσκοι και αφιερώματα από πολύτιμες πρώτες ύλες που αποκάλυψαν οι ανασκαφές και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Τούτο σημαίνει ότι κατά την αρχαιότητα το εν λόγω σπήλαιο είχε ήδη καθιερωθεί ως τόπος λατρείας.
Ιδαίον Άντρον: Χρυσά κοσμήματα και σφραγίδες από ελεφαντόδοντο
Προθήκη με ευρήματα από το Ιδαίο Άντρο
Και συνεχίζουμε με το το Δικταίο Άντρο, ένα σπήλαια με τεράστιο ενδιαφέρον. Πράγματι, διακρίνεται – και αυτό – για το πλούσιο μυθολογικό και αρχαιολογικό περιεχόμενο, επιπλέον όμως και για το φυσικό του κάλλος, όπως τούτο επίσης έχει ανανδειχθεί με κατάλληλο φωτισμό αλλά και προσεγμένες υπέργειες διαδρομές που επιτρέπουν στους πολυάριθμούς επισκέπτες να θαυμάζουν τον φανταστικό του σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο.
Βρίσκεται στο όρος Δίκτη στην ευρύτερη περιοχή του χωριού Ψυχρό με πανοραμική θέα προς τον κάμπο του Λασιθίου σε υψόμετρο 1020 μ. Θεωρείται από τα σημαντικότερα διεθνώς γνωστά σπήλαια, έχει έκταση 2.200 τ.μ., διαθέτει τουριστικές υποδομές και υπέργειες διαδρομές μήκους 250 μ., μέσω των οποίων οι επιεσκέπτες έχουν πληρέστερη εποπτεία του φαντασμαγορικού περιβάλλοντος.
Η είσοδος του σπηλαίου
Αποτελείται από ένα προθάλαμο αμέσως μετά την είσοδο που χαμηλότερα διαδέχεται μια μεγαλύτερη αίθουσα, στη συνέχεια ένας μικρότερος θάλαμος και μια μεγάλη αίθουσα με συμπαγείς βράχους και σταλαγμιτικά συγκροτήματα. Διαθέτει ένα ακόμη διακριτό δεύτερο τμήμα με σταλακτιτικούς και σταλαγματικούς σχηματισμούς και πετάσματα σαν καταρράκτες ή «κουρτίνες». Εκεί ξεχωρίζει και ένας επιβλητικός αναδιπλούμενος σταλακτίτης που προσομοιάζει με τον «μανδύα του Δία!»
Εκτός από το ότι διεκδικεί βάσει του πιο πάνω γνωστού μύθου την εντός αυτού γέννηση και ανατροφή του Δία, επίσης έχουν εντοπισθεί στο εσωτερικό του πλήθος από νεολιθικά, μινωικά, γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά ευρήματα λατρευτικής φύσεως που τεκμηριώνουν την αδιάλειπτη χρήση του ήδη από τους μακρινούς προϊστορικούς χρόνους. Τα ευρήματα είναι κυρίως ειδώλια πιστών, θεών και ζώων, διπλοί πελέκεις, όπλα, μαχαιρίδια, καρφίδες, και κοσμήματα, χάλκινα ειδώλια σε στάση προσευχής, τράπεζες σπονδών, και μικροί βωμοί με επιγραφές, πήλινα αγγεία, όστρακα αγγείων κ.ά. Επίσης βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης (ίχνη στάχτης, πίθοι, και ένα λιθόστρωτο που υποδηλώνουν τη χρήση του ως χώρου κατοικίας). Τέλος, στην είσοδο του σπηλαίου ένας χτιστός βωμός επιβεβαιώνει τη χρήση και του εν λόγω σπηλαίου ως λατρευτικού χώρου.
Ευρήματα από το Σπήλαιο του Ψυχρού (Δικταίον Άντρον) στο Οροπέδιο Λασιθίου Κρήτης, που καλύπτουν την ύστερη Χαλκοκρατία και τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Εξάλλου, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του μύθου της απαγωγής της Ευρώπης, ο Δίας την μετέφερε στο Δικταίο Άντρο, όπου από τη συνεύρεσή των γεννήθηκαν οι γνωστοί Κρήτες Μίνως, Ραδάμανθυς και Σαρπηδών, ενώ κατά τη μυθολογία εκεί κατοικούσαν οι Άρπυιες τα τερατόμορφα με κεφαλή γυναίκας πτηνά.
Το συγκεκριμένο σπήλαιο συμπεριλαμβάνει στην επιχειρηματολογία του για την αξίωσή του να αναγνωρισθεί ως ο αυθεντικός χώρος γέννησης του Δία το γεγονός ότι στο αναγραφόμενο στην αρχή του παρόντος απόσπασμα από τη Θεογονία (στίχοι 477 και 483) ο Ησίοδος σαφώς ονοματίζει την επίσης στο όρος Δίκτυ ευρισκόμενη πόλη της Λύκτου (ή Λυττού), ως το σημείο όπου η Ρέα ήλθε για να γεννήσει τον Δία....
Κατά τη γνώμη μου, όμως, όπως και την άποψη, θέλω να πιστεύω, κάθε ερευνητή και ευρύωπα αξιολογητή, αυτό που ενδιαφέρει και κυρίως έχει σημασία δεν είναι σε ποιο ακριβώς από τα δύο σπήλαια γεννήθηκε ο Δίας αλλά το γεγονός ότι αυτά τα σπήλαια βρίσκονται στην Κρήτη που θεωρείται ως αδιαφιλονίκητη γενέτειρα τού πατέρα θεών τε και ανθρώπων. Πιστοποιείται, λοιπόν – και με αυτόν τον τρόπο - ότι η Θεοτόκος Μεγαλόνησος αποτελεί ανεκτίμητο πετράδι της πολιτισμικής μας υπόστασης και αναπόσπαστο κομμάτι του εθνικού μας κορμού.
Νικόλαος Γ. Μωραϊτάκης
