Σε μια εποχή που το σχολείο πασχίζει να ισορροπήσει ανάμεσα σε προγράμματα, δεξιότητες, υποχρηματοδότηση, αντιδραστικές αξιολογήσεις και ανταγωνισμούς, αξίζει να ανατρέξουμε στη φρέσκια, τολμηρή και διορατική ματιά του νομοθέτη του 1988. Μέσα από τον Ν. 1566/85 και ειδικότερα το Άρθρο 46, αναδεικνύεται μια ολόκληρη φιλοσοφία παιδαγωγικής ελευθερίας και κοινωνικής εξωστρέφειας, με πυρήνα της το σχολείο ως κύτταρο δημοκρατίας και συμμετοχής.
Κάθε σχολική μονάδα, σύμφωνα με αυτή τη σύλληψη, δεν είναι ένας κλειστός χώρος αναπαραγωγής γνώσεων, αλλά εργαστήρι ζωής. Ένας ζωντανός οργανισμός που ενθαρρύνει τους μαθητές να συμμετέχουν, να δημιουργούν, να συνεργάζονται, να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Ο σχολικός συνεταιρισμός, ως "ελεύθερη ένωση των μαθητών", λειτουργεί όχι μόνο ως εκπαιδευτικό εργαλείο, αλλά και ως θεσμός κοινωνικής αγωγής. Καλλιεργεί την υπευθυνότητα, τον σεβασμό, την αλληλοβοήθεια, τη συλλογική δράση και την κατανόηση των οικονομικών και κοινωνικών λειτουργιών.
Ο νομοθέτης του ’88 δεν έβλεπε το παιδί ως μελλοντικό εργαζόμενο, αλλά ως ενεργό πολίτη. Στόχος του σχολείου δεν ήταν η προετοιμασία για μια αγορά εργασίας που συνεχώς αλλάζει, αλλά η συγκρότηση δημοκρατικών προσωπικοτήτων με αξίες, με συμμετοχή στα κοινά, με κοινωνική ευθύνη. Η γνώση δεν αποσυνδέεται από τη ζωή· αντίθετα, ριζώνει μέσα της.
Ο σχολικός συνεταιρισμός εντάσσεται σε αυτή την ολιστική προσέγγιση:
Γίνεται το πεδίο όπου η δημοκρατική λήψη αποφάσεων δεν διδάσκεται, αλλά ασκείται.
Ενισχύεται η συνεταιριστική αντίληψη αντί της ατομικότητας.
Αναπτύσσεται η αυτενέργεια και η υπευθυνότητα,
Η μάθηση συναντά την παραγωγή, την έρευνα, τον πολιτισμό, την οικολογία, την κοινότητα.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο νόμος αυτός έδινε στους σχολικούς συνεταιρισμούς πολλαπλές δυνατότητες δραστηριοτήτων: σχολικοί κήποι, χειροτεχνία, πρατήρια ειδών, κυλικεία, έρευνες, εκδηλώσεις, βιβλιοθήκες, ακόμα και έργα πολιτισμού. Η πρόθεση είναι σαφής: ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία, στους ανθρώπους, στα σύγχρονα ερωτήματα και στις ανάγκες του κόσμου.
Αυτή η παιδαγωγική πρόταση παραμένει σήμερα επίκαιρη όσο ποτέ. Σε μια κοινωνία που δοκιμάζεται από την αποξένωση, τον ατομισμό και τη θεσμική απαξίωση, η ανάγκη να ξαναθυμηθούμε την αξία της συλλογικότητας και της δημοκρατίας στην πράξη είναι ζωτική. Οι σχολικοί συνεταιρισμοί μπορούν – εάν ενεργοποιηθούν ουσιαστικά – να γίνουν φάροι παιδαγωγικής αναγέννησης, να ξαναδώσουν στο σχολείο κοινωνική πνοή και ηθική κατεύθυνση.
Ας μην τους αφήσουμε να σαρώνονται από την αδράνεια ή την τυπολατρία. Γιατί μέσα από τη συμμετοχή των παιδιών σε μικρές συλλογικές κοινότητες, θεμελιώνονται οι όροι για μια κοινωνία αλληλέγγυα, συμμετοχική και ελεύθερη.
Η θεσμοθέτηση των σχολικών συνεταιρισμών το 1988 δεν ήταν μια απλή διοικητική ρύθμιση. Ήταν μια πράξη παιδαγωγικού ριζοσπαστισμού που αποτύπωνε το όραμα ενός σχολείου δημοκρατικού, συμμετοχικού και βαθιά κοινωνικού. Στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν βρισκόταν ο "άριστος", ο "αξιολογημένος", ο "ανταγωνιστικός", αλλά ο ενεργός μαθητής–πολίτης που ασκείται στη συλλογικότητα, τη συνεργασία, την ευθύνη και τη δημιουργία.
Αντίθετα, οι σημερινές νομοθετικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας χτίζουν ένα σχολείο διαχειριστικό, γραφειοκρατικό και προσανατολισμένο στην αγορά. Ένα σχολείο-μονάδα, που παράγει αποτελέσματα, μετρήσεις και «στόχους», μετατρέποντας την εκπαιδευτική πράξη σε τεχνοκρατικό ανταγωνισμό χωρίς κοινωνική ψυχή. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν περισσεύει χώρος για συνεταιρισμούς, συλλογικές πρωτοβουλίες ή δημοκρατικές ασκήσεις ζωής.
Η απόσταση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα δεν είναι τεχνική. Είναι πολιτική και αξιακή. Είναι η διαφορά ανάμεσα σε ένα σχολείο που μορφώνει ανθρώπους και ένα σχολείο που εκπαιδεύει "αποδοτικές μονάδες". Η ιστορική μνήμη του σχολείου του 1988 δεν αποτελεί απλώς μια ρομαντική αναφορά, αλλά έμπνευση για έναν αγώνα υπεράσπισης του σχολείου ως δημόσιου και κοινωνικού αγαθού.
Γιατί τελικά, το σχολείο που ονειρευόμαστε, είναι αυτό που βοηθά τα παιδιά να αναπνέουν ως πολίτες – όχι να αναμετρώνται ως ανταγωνιστές.
- Ο Γιάννης Μαρινάτος είναι εκπαιδευτικός, Πρόεδρος του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ρεθύμνου
