Σε χρονικά απώτερες εποχές, όταν ακόμη η επιστήμη δεν υπήρχε καν ως έννοια, οι άνθρωποι κατέφευγαν σε αυτό που εμείς – όχι εκείνοι – αποκαλούμε μυθολογία για να δώσουν απαντήσεις σε εύλογες απορίες που τους απασχολούσαν και αφορούσαν το περιβάλλον και τη ζωή τους. Μέσω αυτής λοιπόν δηλ. της μυθολογίας, επιχειρούσαν εκτός των άλλων να ερμηνεύσουν τον κόσμο και, ειδικότερα, τα καιρικά φαινόμενα, τις αλλαγές στη φύση, ακόμη και απροσδιόριστες γι’ αυτούς αναμνήσεις πολεμικών κινητοποιήσεων και εκστρατειών, δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις έχει αποδειχθεί ότι η πλοκή ενός μύθου εδράζεται σε ένα ιστορικό υπόβαθρο. Πράγματι, όπως είναι γνωστό, τους καταστροφικούς ανέμους απέδιδαν στο άνοιγμα του ασκού του Αιόλου, τη φουρτουνιασμένη θάλασσα στην τρίαινα του Ποσειδώνα, τις αστραπές και βροντές στον κεραυνό του Δία και τις εποχές του χρόνου στον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, τον Βασιλιά του Κάτω Κόσμου, κ.ά. Εξάλλου, στον μυθολογικό Θησέα απέδιδαν την προσπάθεια για την εξουδετέρωση των ληστών που λυμαίνονταν τους οδοιπόρους στη διαδρομή από την Κόρινθο προς την Αθήνα, ενώ ο Τρωικός Πόλεμος απηχεί την προσπάθεια των Αχαιών / Μυκηναίων να απαλλαγούν από τις οικονομικές επιβαρύνσεις και λοιπές παρενοχλήσεις των παρά τον Ελλήσποντο λαών καθοδόν προς την Προποντίδα και τον επίσης για τους Αργοναύτες πλουσιοπάροχο Εύξεινο Πόντο. Είναι, βέβαια, γνωστό ότι και άλλοι αρχαίοι λαοί είχαν τη δική τους μυθολογία, ωστόσο ήταν οι αρχαίοι Έλληνες που κατεξοχήν διακρίθηκαν - όπως και σε τόσους άλλους τομείς – με τη γόνιμη φαντασία και τη μυθοπλαστική ικανότητα που διέθεταν, ώστε να συνθέσουν την πιο ωραία και πιο ελκυστική μυθολογία, όπως αυτή διδάσκεται στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Πρωταγωνιστές της όπως ο Ηρακλής και ο Αχιλλέας αποτελούν μέχρι σήμερα παγκοσμίως πρότυπα ανδρείας και ηρωισμού.
Η σχετική με την Κρήτη και εμπνευσμένη από αυτήν μυθολογία είναι αρκετά πλούσια και κατατάσσεται μεταξύ εκείνων που περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό μύθων, πολύ μεγαλύτερο από αρκετά άλλα διοικητικά διαμερίσματα της χώρας μας. Τούτο θα μπορούσε να εξηγηθεί αφενός μεν λόγω των επαφών των Κρητικών με τις πλέον ανεπτυγμένες τότε νότιες περιοχές της σημερινής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας, αφετέρου δε λόγω της σχεδόν σε όλους τους τομείς υπεροχής της Μινωικής Κρήτης σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο (κυρίως κατά το πρώτο ήμισυ της δεύτερης χιλιετίας π.Χ.). Πράγματι, η Κρήτη – σταυροδρόμι ηπείρων - μέσω των επαφών τότε με άλλες περιοχές που διευκολύνονταν από την ακαταμάχητη ναυτική δύναμη που διέθετε (συνέπεια της οποίας υπήρξε και η αποκαλούμενη «Μινωική Θαλασσοκρατία») ανέπτυξε σε περιβάλλον ειρήνης και σε μεγάλο βαθμό για τα δεδομένα της εποχής το εμπόριο και αυτό με τη σειρά του σώρευσε πλούτο στους Μινωίτες, καθιστώντας έτσι δυνατή την άνθηση των τεχνών και, συνακόλουθα, την ανάπτυξη του πρώτου στην Ευρώπη μεγάλου πολιτισμού. Η εν συνεχεία ώσμωση (για άλλους ταύτιση) του Μινωικού με τον επηρεασμένο από αυτόν Μυκηναϊκό πολιτισμό δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω σύνδεση της Κρήτης με την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω της ανταλλαγής πολιτισμικών πλέον στοιχείων ανάμεσα στα οποία ήταν - και εξέχουσα θέση κατέχουν - οι πολυάριθμοι μύθοι.
Ειδικότερα, η συλλογική μνήμη των αρχαιοελλήνων των πρώιμων ιστορικών χρόνων διέσωσε με τη μορφή μύθων έντονη την πιο πάνω εντυπωσιακή για τα τότε δεδομένα της Ευρώπης ανάπτυξη της Κρήτης. Επρόκειτο για εκείνη την ιστορική περίοδο κατά την οποία δημιουργήθηκε η μυθολογία ως έννοια με σκοπό, όπως ήδη έχει αναφερθεί, την ερμηνεία της φύσης και των φαινομένων της, καθώς και ως μυθιστορηματική απόδοση του απόηχου γεγονότων με πραγματικό/ιστορικό υπόβαθρο. Στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι ως χώρος γέννησης του Δία μυθολογείται η Κρήτη, δεδομένης της ως εκ του πλούτου της παροχής της βέλτιστης τροφής στο βρέφος από το κέρας της Αμάλθειας, που, όπως είναι γνωστό, ακόμη και σήμερα συμβολίζει την αφθονία της τροφής και των πάσης φύσεως αγαθών. Δεν ήταν, όμως, μόνο ο πλούτος με την υλική του διάσταση αλλά και η ως εξ αυτού ασφάλεια που παρείχε η Κρήτη στο απειλούμενο από τον πατέρα του Κρόνο βρέφος. Ας μη λησμονούμε την αναφερόμενη από τους ιστορικούς ως pax minoica και το γεγονός ότι ο Θουκυδίδης θεωρεί τον Μίνωα ιστορικό πρόσωπο, στο οποίο αποδίδει την κατασκευή του πρώτου στόλου, ένδειξη και τούτο της έντονης ζωντανής ανάμνησης της Μινωικής ισχύος. Όντως, η συγκεκριμένη επιλογή για την ασφαλή απόκρυψη του Δία απηχεί τη σωζόμενη σε μεταγενέστερους χρόνους αντίληψη που οι αρχαίοι ταύτιζαν με μια πανίσχυρη κατά το παρελθόν Κρήτη. Μια ισχύ που σχετίζεται με τη φερόμενη παρουσία του Μίνωα, η οποία με βεβαιότητα αποδίδει την ιστορική ύπαρξη ενός κραταιού ηγεμόνα, γιου του πατέρα των θεών και της Ευρώπης που το αδιάβλητο κύρος και η ομόθυμη αναγνώριση τον ενέταξαν επάξια στους κριτές του Κάτω Κόσμου. Έτσι εξηγείται και η αναφερόμενη υποταγή της Αθήνας στους Αιγαιοκράτες Μινωίτες, όπως μυθολογικά αποδίδεται αυτή με την υποχρέωση των Αθηναίων να στέλνουν κάθε χρόνο στην Κρήτη επτά νέους και επτά νέες προς βοράν του Μινώταυρου. Ενός τέρατος που ζούσε στον Λαβύρινθο, έναν δαιδαλώδη (δεν είναι τυχαίος ο χαρακτηρισμός) χώρο που έμεινε παροιμιώδης μέχρι σήμερα για τις απειράριθμες υπόγειες διαδρομές και την εν γένει πολυπλοκότητά των χώρων του, δείγμα και αυτός ενός πολιτισμού που στην αντίληψη των αρχαίων ήταν σε θέση να φέρει σε πέρας μεγαλεπήβολα τεχνικά έργα. Στην προκειμένη περίπτωση η αναφορά του μυθικού Λαβύρινθου αντικατοπτρίζει την αρχαιολογικά αποδεδειγμένη αρχιτεκτονική πολυπλοκότητα του Μινωικού ανακτόρου της Κνωσού, όπως τμήματα από αυτό (αποκατεστημένα και μη) είναι ορατά σήμερα και προκαλούν δέος και θαυμασμό στους επισκέπτες από όλο τον κόσμο.
Πρόπλασμα των ανακτόρων της Κνωσού. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Φωτο από το αρχείο μου. Σύμφωνα με μια εκτίμηση το ανάκτορο της Κνωσού είχε έκταση περισσότερο από 20.000 τ.μ. και ο πληθυσμός της είχε υπολογισθεί από τον Έβανς σε περίπου 80.000 κατοίκους
Αυτή η ζωηρά αποτυπωμένη συλλογική μνήμη για την αναμφισβήτητη τεχνική υπεροχή των Μινωιτών την οποία μετέφερε ως πραγματικότητα η μια γενιά στην άλλη οδήγησε τους αρχαίους στο να πλάσουν τον μύθο του Δαιδάλου ως κατασκευαστή θαυμαστών τεχνικών επιτευγμάτων, όπως αυτό του Λαβύρινθου και της πτητικής κατασκευής που ενσάρκωνε τον μύχιο πόθο του ανθρώπου να κατακτήσει τον ουρανό. Πράγματι, στη διάρκεια της σύμφωνα με τη μυθολογία παραμονής του στην Κρήτη ο Αθηναίος Δαίδαλος έγινε με τιμές δεκτός και ανατέθηκε σε αυτόν η κατασκευή του δαιδαλώδους χώρου όπου το ανθρωποταυρόμορφο τέρας προστάτευε τον θησαυρό του Μίνωα. Όμως, η αποκάλυψη της εκ μέρους του επινόησης του Μίτου της Αριάδνης που οδήγησε στη σωτηρία των υπό τον Θησέα νεαρών είχε ως αποτέλεσμα τον εγκλεισμό του στον Λαβύρινθο, ενώ η εν συνεχεία απόδραση από αυτόν του ίδιου και του γιου του Ικάρου από αέρος, υλοποίησε φαντασιακά έστω το πανανθρώπινο όνειρο της ουράνιας πτήσης. Εδώ εμπίπτει και ο Τάλως, ο γιγαντιαίων διαστάσεων ακοίμητος και ακάματος φρουρός της Κρήτης, ίσως η πρώτη παγκοσμίως σύλληψη της έννοιας του ανθρωπόμορφου ρομπότ, η επινόηση του οποίου παραπέμπει στην ιδέα που είχαν οι μετέπειτα αρχαιοέλληνες για την - τηρουμένων των αναλογιών - τεχνολογική ανάπτυξη της μινωικής Κρήτης.
Σημειωτέον ότι υπάρχουν και άλλοι μύθοι που συνδέονται με το Μινωικό παρελθόν της Κρήτης ως απαύγασμα της σχετικής με τον πλούτο και την ισχύ αυτής πεποίθηση των αρχαιοελλήνων. Παρατηρούμε δηλαδή ότι οι απώτεροι πρόγονοί μας θεωρούσαν ήδη από τις απαρχές της ιστορίας την Κρήτη ως μια πηγή μυθολογικής έμπνευσης συναφούς με την ελληνική παράδοση και απόλυτα συνυφασμένης με τη δική τους ιστορική, γεωγραφική και πολιτισμική υπόσταση. Όχι δηλαδή ως κάτι απλώς οικείο αλλά ταυτόσημο και άρρηκτα στυνδεδεμένο με την αρχαία Ελλάδα. Πράγματι, από τα βάθη των αιώνων η Κρήτη θεωρείται και εξακολουθεί να είναι σημαντικό τμήμα της ελληνικής πατρίδας και αναπόσπαστο συστατικό της έννοιας του Ελληνισμού.
Νίκος Μωραϊτάκης
