«...Ελάτε σεις ηρωικοί τση Κρήτης πολεμάρχοι,
τσ’ Ηπείρου οι σταυραετοί και Μακεδονομάχοι,
Ρούβα και Βάρδα και Κλειδή και Θύμιε Καούδη,
Κατσίγαρη και Πούλακα, Σκουντρή και Νικολούδη
και Καραβίτη και Μακρή, Σκαλίδη, Μαυρογένη,
Μπολάνη και Καλογερή, Γαλάνη, Σεϊμένη...
ψυχές μεγάλες με τιμή σ’ αγώνες, αγιασμένες
τση Μάνας Κρήτης οι γενιές οι χιλιοδοξασμένες...»
Με αυτούς τους στίχους του ριζίτικου τραγουδιού και με αυτόν τον σύντομο πρόλογο, το παρόν άρθρο αφιερώνεται στην μεγάλη συμβολή της Κρήτης στον αγώνα της Μακεδονίας στις αρχές του 20ου αιώνα, που αφύπνισε τον Ελληνισμό, ματαίωσε τον αφελληνισμό της Μακεδονίας και την αυτονόμηση ή την προσάρτηση της στη Βουλγαρία. Έκρινε την τύχη του βόρειου ελληνικού πληθυσμού, όπως προέκυψε από τους μετέπειτα εθνικούς απελευθερωτικούς θριάμβους κατά τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913. Ειδική μνεία γίνεται για τον Καπετάν Στυλιανό Κλειδή από το χωριό Αγκουσελιανά παραθέτοντας απλά την βιογραφία του.
Οι αδελφικές σχέσεις Κρήτης και Μακεδονίας
Οι σχέσεις της Κρήτης με τη Μακεδονία, διαμέσου των αιώνων ήταν άριστες και παραδοσιακά ενσωματώθηκαν στη νοοτροπία και συνείδηση των κατοίκων της κάτι που είναι ιστορικά τεκμηριωμένο. Ο στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε Κρητικούς τοξότες, περίφημους για τις ικανότητές τους, ενώ ο ναύαρχος Νέαρχος του στόλου του Μακεδόνα στρατηλάτη ήταν Κρητικός.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, στον Ερωτόκριτο, βρίσκουμε ένα ακόμα τεκμήριο της φιλίας Κρητικών και Μακεδόνων. Ο Χαρίδημος, το ρηγόπουλο της Κρήτης, και ο Νικόστρατος, ο αφέντης της Μακεδονίας, θεμελιώνουν αυτή την φιλία σε αμοιβαίους όρκους και υπόσχονται πώς, αν η περίσταση το επιβάλλει, ο καθένας θα προστρέξει σε βοήθεια του άλλου. Οι Κρητικοί έχοντας πάντα ως πεποίθηση τη λευτεριά πιο πάνω από τη ζωή, εθελοντικά ανταποκρίθηκαν στο προσκλητήριο του αγώνα για να σωθεί η Μακεδονία.
Οι Κρητικοί εκείνης της εποχής, φωτισμένοι ακόμη από τη λάμψη του Αρκαδίου, δεν ήταν μόνο οι πιο εμπειροπόλεμοι αγωνιστές, από τις αλλεπάλληλες επαναστάσεις κατά των Τούρκων, αλλά διακρίνονταν για το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και τη φιλοπατρία τους, ιδεώδη που είχαν σφυρηλατηθεί κατά τους πολύχρονους αγώνες για την ανεξαρτησία και την ελευθερία τους και είχαν εδραιωθεί στη συνείδηση και στη σκέψη τους.
Δεν είναι τυχαίο πως, στην αρχή ακόμη, πριν ξεσπάσει ο Μακεδονικός Αγώνας, ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης , γράφει στον πρωθυπουργό Ζαΐμη: «Στείλε μου πενήντα άντρες. Πενήντα όμως Κρητικούς, να ενωθούν με τους αγέρωχους καπεταναίους Στρεμπενιώτη και Κώττα, για ν’ αντιμετωπίσουν τις βουλγαρικές ορδές».
Τούτος ο προαιώνιος κληρονομικός έρωτας των Κρητικών για τη λευτεριά ήταν η κινητήρια δύναμη που τους έσπρωξε να σπεύσουν να βοηθήσουν τους αδελφούς Μακεδόνες να την αποκτήσουν.
Τρεις χιλιάδες, οι μισοί δηλαδή απ’ όσους πήραν μέρος σε τούτο τον υπέρτατο αγώνα, ήταν οι Κρητικοί, από τους οποίους οι επτακόσιοι πότισαν με το τίμιο αίμα τους τη μακεδονική γη κι έμειναν στα σπλάχνα της, για να ριζώσει, ν’ ανθίσει και να καρπίσει το δέντρο της λευτεριάς, όταν η ίδια η Κρήτη δεν είχε βρει ακόμη το δρόμο της απόλυτης ελευθερίας κι μάχονταν ακόμη για ανεξαρτησία κι αυτοδιάθεση. Ένωση ή θάνατος ήταν τότε το σύνθημα στους κρητικούς αγώνες.
Από τους τρεις Γενικούς Αρχηγούς του Μακεδονικού Αγώνα μόνο ο ένας δεν ήταν Κρητικός: Ο Παύλος Μελάς, ο γενναίος τούτος άνδρας από την Παλιά Ελλάδα, με το ψευδώνυμο Καπετάν Ζέζας.
Ο Γεώργιος Κατεχάκης, με το ψευδώνυμο Καπετάν Ρούβας, ήταν από το Ηράκλειο, κι ο Γεώργιος Τσόντος, με ψευδώνυμο Καπετάν Βάρδας, από τ’ Ασκύφου των Σφακίων.
Από τους είκοσι πολίτες αρχηγούς, οι δεκατέσσερις ήταν Κρητικοί, κι από τους ογδόντα δύο σημαιάρχες, οι δεκαεννέα πάλι Κρητικοί.
Ο Μακεδονικός Αγώνας στηρίχτηκε από τους Κρητικούς σαν δικός τους αγώνας, γι’ αυτό βλέπουμε μια τόσο μεγάλη συμμετοχή όχι μόνο σε απλούς αγωνιστές, αλλά ιδιαίτερα σε εμπειροπόλεμα στελέχη αυτού του αντάρτικου που ουσιαστικά διεξήγαγε τούτο τον αγώνα.
Κι ο πρώτος μη Μακεδόνας που έπεσε στο πεδίο της τιμής ήταν Κρητικός. Ο Γεώργιος Σεϊμένης, που για τον δι’ αποκεφαλισμού φρικτό θάνατό του θρυλούνται πολλά. Ότι δηλαδή, η κομμένη κεφαλή του έφτυνε κατάμουτρα τους κομιτατζήδες, που τρομαγμένοι από το υπερφυσικό τούτο φαινόμενο, τράπησαν σε φυγή και δεν ξαναπολέμησαν.
Καπετάν Στυλιανός Κλειδής
1870 - 1912
Ο Καπετάν Στυλιανός Κλειδής, γεννήθηκε στα Αγκουσελιανά Αγίου Βασιλείου το 1870. Το 1904 πήγε στη Μακεδονία έχοντας ιδρύσει δικό του εθελοντικό σώμα, δρώντας ενάντια στους Τούρκους και τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Αργότερα ύστερα από προδοσία, συνελήφθη από τους εχθρούς την ώρα που κρυβόταν σ’ ένα φιλικό σπίτι και επρόκειτο να εκτελεσθεί.
Όμως η εκτέλεση δεν πραγματοποιήθηκε διότι ο Σουλτάνος παραχώρησε Σύνταγμα, δίνοντας γενική αμνηστία και έτσι αφέθηκε ελεύθερος. Επέστρεψε στο Ρέθυμνο, όμως το καθήκον τον καλούσε ξανά. Έφυγε με το Σώμα του για την Ήπειρο, πέρασε στην Αθήνα όπου συγκέντρωσε κι άλλους Κρητικούς της Αθήνας, μεταξύ των οποίων και τον Υφηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστο Μακρή και συνέχισε για το Μέτσοβο.
Ο Καπετάν Κλειδής αγωνίστηκε με το Σώμα του και μαζί με τα άλλα εθελοντικά Σώματα των Κρητικών αλλά και του τακτικού Ελληνικού Στρατού ελευθέρωσαν το Μέτσοβο. Πανηγύρισαν την μεγάλη αυτή επιτυχία και σύμφωνα με το σχέδιο που υπήρχε ετοιμάστηκε να συνεχίσει για τα Γιάννενα.
Στις 10 Νοεμβρίου 1912 πληροφορείται ότι οι Τούρκοι αντεπιτίθενται και βρίσκονταν στο ύψωμα <<Προφήτης Ηλίας>> βόρεια του Μετσόβου. Ανέβηκε ο Καπετάν Κλειδής με τους άνδρες του και έζωσε το ξωκλήσι. Τότε ο Κλειδής φωνάζει στα Τούρκικα να παραδοθούν, όσοι ήταν κλεισμένοι μέσα στο ξωκλήσι και δεν θα πάθαιναν τίποτα. Μόλις τελειώνοντας την τελευταία του φράση ακούστηκαν δύο πυροβολισμοί από τη θυρίδα του ιερού που τον έριξαν κάτω. Και ο γενναίος Στυλιανός Κλειδής έπεσε ώρα δειλινού την 10η Νοεμβρίου 1912.
Οι άνδρες του Κλειδή, αγριεμένοι από τον άδικο θάνατο του αρχηγού τους, πλημμυρίζονται από άγρια εκδίκηση, ορμούν αυτόματα και απροφύλακτα, σπώντας την πόρτα της εκκλησίας και αρχίζουν να σφάζουν με τα μαχαίρια τους εντός του ναού Τούρκους στρατιώτες και μάλιστα από τον σβέρκο επειδή από ‘κει ο θάνατος είναι πολύ οδυνηρός. Την άλλη μέρα 11 Νοεμβρίου μεταφέρθηκαν στο Μέτσοβο οι ηρωικοί νεκροί. Τους είχαν τοποθετήσει στο Σχολείο και τη σορό του Κλειδή είχαν ξαπλώσει σε 2 σχολικά θρανία. Η νεκρώσιμος ακολουθία εψάλη γύρω στις 10 το πρωί στον Ι. Ναό της Αγίας Παρασκευής, όπου συγκινητικούς επικήδειους λόγους, γεμάτους εθνικό παλμό και πατριωτική έξαρση, εκφώνησαν ο Χρ. Μακρής, ο αρχηγός Κριάρης και ο Θεολόγος Ιεροδιάκονος Μόδεστος Περτσαλής.
Ένας πολεμιστής διέσωσε στη μνήμη του ένα ποίημα της Ηπειρώτικης Λαϊκής Μούσας που οι 2 πρώτες στροφές του λυρικά έλεγαν:
-Κρήτες αντάρτες κι Αρχηγοί και σεις οι στρατιώτες
που σπάσετε στο Μέτσοβο τις σιδερένιες πόρτες.
Κλαίτε τον Καπετάν Κλειδή απού ταν η πρεπειά σας,
αλλά σκοτώθη κι άφηκε μαχαίρι στη καρδιά σας.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: www.thehistoryofgreece.blogspot.com
Ο Μακεδονικός Αγώνας μέσα από τις φωτογραφίες του (1904 – 1908) εκδ. ΤΑ ΝΕΑ
Ελληνικοί Πόλεμοι 20ος αιώνας έκδοση του περιοδικού Πόλεμος και Ιστορία
