Οι Απόκριες αποτελούν μια ιδιαίτερη περίοδο για όλη την Ελλάδα καθώς αφενός προσφέρεται για μεταμφιέσεις, χορό και γλέντι, ιδίως την ημέρα της Τσικνοπέμπτης και το τελευταίο τριήμερο αυτής της περιόδου, αφετέρου δε αρχίζει η προετοιμασία για την αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα πιο χαρακτηριστικά και γνωστά έθιμα απ’ όλη την Ελλάδα από την Αρχαιότητα και σε περιοχές όπως τη Νάουσα, την Πάτρα, τον Τύρναβο και τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας.

Απόκριες στην Αρχαιότητα

Τα έθιμα των Αποκρεών έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελλάδα. Συνδέονταν με την λατρεία του θεού Διόνυσου, θεού του κρασιού και των διασκεδάσεων. Η λέξη καρναβάλι προέρχεται από το λατινικό <<carnem levare>> ή <<carnis levamen>> που σημαίνει διακοπή της κατανάλωσης κρέατος. Αυτή η περίοδος σε συνδυασμό με τις τελετές προς τιμήν του Διόνυσου, όπως προαναφέραμε οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε σατύρους ή φορούσαν μάσκες και ξεχύνονταν στους δρόμους και στις γειτονιές, συμπεριφερόμενοι προκλητικά με τολμηρές φράσεις και πράξεις. Ο σκοπός ήταν η ελεύθερη έκφραση των ερωτικών σκέψεων, ενώ η αληθινή ταυτότητα κρύβονταν πίσω από τη μάσκα. Αυτή η παράδοση διαδόθηκε τους επόμενους αιώνες μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και αργότερα με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου και σε άλλους λαούς. Αν και εξαπλώθηκε κι επικράτησε ο Χριστιανισμός και οι άνθρωποι σταμάτησαν να λατρεύουν τους θεούς του Ολύμπου - ή οποιεσδήποτε άλλες θεότητες – εντούτοις οι συνήθειες ιδιαίτερα των Ελλήνων να μεταμφιέζονται και να γλεντάνε στους δρόμους παρέμεινε μέχρι σήμερα.

Έθιμα απ’ όλη την Ελλάδα

Νάουσα – Γενίτσαροι και Μπούλες

Το έθιμο Γενίτσαροι και Μπούλες ή Γιανίτσαροι και Μπούλες σε καθαρή ναουσέικη διάλεκτο, είναι το πιο χαρακτηριστικό αποκριάτικο έθιμο σήμα κατατεθέν της πόλης της Νάουσας. Χρονολογείται από το 18ο αιώνα ενώ οι ρίζες του βρίσκονται στις γιορτές του Διονύσου στην Αρχαία Ελλάδα. Η μάσκα του Γενίτσαρου στολίζει πολλά μπαλκόνια στη Νάουσα. Κατά τη διάρκεια του χορού τους σε όλη την πόλη, συνοδεύονται από τους ήχους του ζουρνά και του νταουλιού σε κάθε τους βήμα κατά ομάδες (μπουλούκια), χαιρετάνε τον κόσμο όχι με τη συνηθισμένη χειραψία αλλά κρατώντας σταθερά το χέρι και αναπηδώντας ολόκληρο το σώμα τους. Το γλέντι ξεκινάει από το πρωί της Κυριακής της Αποκριάς με το ντύσιμο των Γενίτσαρων και των Μπουλών και στη συνέχεια μαζεύονται σε μπουλούκια έξω από το δημαρχείο για να πάρουν την άδεια του δημάρχου, όπως επιτάσσει το έθιμο, για να χορέψουν σε όλη την πόλη και με την ολοκλήρωση του χορού αργά το απόγευμα αφαιρούνται οι μάσκες.

Πάτρα - Μπουρμπούλια

Παραδοσιακό έθιμο αποκλειστικά και μόνο στην Πάτρα. Απογευματινοί χοροί στους οποίους οι γυναίκες προσέρχονται ελεύθερες χωρίς συνοδό, φορώντας ένα μαύρο φαρδύ ντόμινο (είδος μαύρου φορέματος με κουκούλα και μάσκα), ενώ οι άνδρες είναι ακάλυπτοι και ντυμένοι φυσιολογικά. Έτσι οι γυναίκες δεν αναγνωρίζονταν και είχαν να φλερτάρουν ελεύθερα. Στα χρόνια που οι σχέσεις των δύο φύλων ήταν υπό αυστηρή επιτήρηση, το μπουρμπούλι ήταν μια ετήσια απόδραση και τόπος πραγματικών και φανταστικών ερωτικών περιπετειών. Βέβαια σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει εντελώς και το έθιμο τηρείται μόνο και μόνο, για να μην χαθεί η παράδοση και χρονολογείται από το 1872.

Τύρναβος - Μπουρανί

Οι κάτοικοι του Τυρνάβου του νομού Λάρισας στη Θεσσαλία, την τελευταία Τρίτη πριν την Καθαρά Δευτέρα, ξεκινούν μια σειρά από εκδηλώσεις προς τιμήν του Διόνυσου, με αποκορύφωμα το Μπουρανί (είδος χορτόσουπας αλάδωτης). Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας στήνεται μεγάλο γλέντι και ένα ξεχωριστό σκηνικό παιχνιδιού με ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων (φαλλοί) και τολμηρά πειράγματα από τους μπουρανίδες.

Καθαρά Δευτέρα

Μετά τους ξέφρενους χορούς και το γλέντι της Κυριακής της Αποκριάς, έρχεται η πρώτη μέρα της αυστηρής νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής, η Καθαρά Δευτέρα. Οι άνθρωποι μαζεύονται για τους τελευταίους εορτασμούς όπως επιτάσσει η μέρα στην εξοχή – καιρού επιτρέποντος – με μουσική, χορό, τραγούδι, νηστίσιμα φαγητά και λαγάνα, το χαρακτηριστικό ψωμί της μέρας και φυσικά το έθιμο σήμα κατατεθέν το πέταγμα του χαρταετού.

Ρέθυμνο – Καρναβάλι και έθιμα της Καθαράς Δευτέρας

Από το 1914 μέχρι σήμερα το Ρέθυμνο ζει αυτή την περίοδο σε ξέφρενους ρυθμούς. Η Αποκριά ξεκινάει με το κυνήγι του θησαυρού, το γλέντι της Τσικνοπέμπτης και τις καντάδες με μελωδίες άλλων εποχών. Η περίοδος αυτή τελειώνει με το μεγάλο καρναβάλι και το κάψιμο του βασιλιά Καρνάβαλου αργά το απόγευμα. Την Καθαρά Δευτέρα εκτός από το πέταγμα του χαρταετού, τα χωριά του νομού Ρεθύμνου έχουν τα δικά τους ξεχωριστά έθιμα. Στο Μέρωνα Αμαρίου και το Μελιδόνι Μυλοποτάμου αναβιώνει το έθιμο της αρπαγής της νύφης. Γαμπρός και νύφη είναι μεταμφιεσμένοι άνδρες που κρατούν μαζί τους μια κούκλα μωρό, με ζωγραφισμένο ένα μουστάκι για να μοιάζει στον γαμπρό. Άλλα έθιμα όπως ο Καντής, το μουντζούρωμα στους Αρμένους Ρεθύμνου και η Καμήλα στο Γεράνι, σε συνδυασμό με κέφι και γλέντι υπό τους ήχους της λύρας, συνθέτουν το μωσαϊκό των εθίμων της Καθαράς Δευτέρας στην Κρήτη και ιδιαίτερα στο Ρέθυμνο.

Γιώργος Λινοξυλάκης

Πηγές: http://el.wikipedia.org

http://www.e-naousa.gr

http://www.rethymno.gr