Παρουσίαση παλαιού οπλισμού, εξαρτημάτων, φορεσιάς και άλλων…
Γράφει ο ΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΟΥΔΑΚΗΣ
Αν σύμφωνα με το πρωτόκολλο, οι εκδηλώσεις για την επέτειο της εθελοθυσίας του Αρκαδίου κορυφώθηκαν με την καθιερωμένη παρέλαση της 8ης Νοεμβρίου στο κέντρο της πόλης του Ρεθύμνου, εμείς θα λέγαμε ότι κορυφώθηκαν -και ξεχώρισαν φέτος- με την εκδήλωση που έλαβε χώρα την π. Κυριακή, 10/11, σε αίθουσα της Ιστορικής Μονής. Ο λόγος για την εκδήλωση στην οποία παρουσιάστηκαν όπλα και σπαθιά, που χρησιμοποιήθηκαν στην επανάσταση του 1866 -αλλά και κατά το 1821 και πριν-, συνοδευτικά εξαρτήματα και εφόδια απαραίτητα για κάθε πολεμιστή, καθώς και η φορεσιά της εποχής, πάνω στην οποία προσαρμόζονταν όλα. Όσοι βρέθηκαν στο Αρκάδι την ημέρα εκείνη παρακολούθησαν πραγματικά μαθήματα ιστορίας, διότι όσο και αν οι ομιλητές δεν αναφέρθηκαν σε ιστορικά γεγονότα, οι θεατές εμβάθυναν, κατά κάποιον τρόπο, σε αυτά, ερχόμενοι σε επαφή με λεπτομέρειες που είχαν να κάνουν με το είδος του οπλισμού, τον τρόπο της προετοιμασίας για τη μάχη, αλλά και την ίδια τη μάχη, καθώς και με τον τρόπο ζωής των πολεμιστών.
Εισηγητές της εκδήλωσης ήταν ο έφορος του Ιστορικού Μουσείου Πατρών Θεόδωρος Κοτσάκης, ο πρόεδρος του σκοπευτικού συλλόγου παραδοσιακών όπλων της Πάτρας Τριαντάφυλλος Τριανταφυλλόπουλος, ο Ευτύχης Τζιρτζιλάκης από τα Χανιά και ο συλλέκτης ιστορικού υλικού και φίλος Δημήτρης Σκαρτσιλάκης από το Ρέθυμνο. Τη διοργάνωση είχαν αναλάβει ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Το Ρόδο» από τα Χανιά και ο Δημήτρης Σκαρτσιλάκης, με την υποστήριξη της Ιεράς Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Η ομάδα ιστορικών αναπαραστάσεων του Συλλόγου «Το Ρόδο», που συμμετείχε στην εκδήλωση, αλλά και την παρέλαση της προπερασμένης Παρασκευής, παρελαύνει εδώ και 5 χρόνια στα Χανιά, στη γιορτή της 25ης Μαρτίου, πλήρως εξοπλισμένη με όπλα-αντίκες της εποχής της επανάστασης του 1821. «Έχουν βάλει τον πήχη πολύ ψηλά. Οι φορεσιές τους είναι πολύ σωστές, όπως και ο τρόπος που φοράνε τα όπλα. Όλα είναι στην εντέλεια», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Σκαρτσιλάκης, με τον οποίο μιλήσαμε για την εκδήλωση.
Η παρουσίαση…
Παρουσιάστηκαν τα κλασικά κρητικά όπλα, με τα οποία πρέπει να ξεκινήσουμε. Πρώτον, είδαμε το σπαθοράβδι (ή αλλιώς σπαθόβεργα) ένα ξύλινο σπαθί που χρησιμοποίησαν οι Κρητικοί, το οποίο έχει τουλάχιστον βυζαντινές ρίζες και χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, με τον κ. Σκαρτσιλάκη να συμπληρώνει: «Δεν είχαν όλοι οι Κρητικοί πολεμιστές να αγοράσουν όπλα, οπότε έφτιαχναν αυτό το ξύλινο σπαθί, το οποίο ήταν άκρως φονικό, παρόλο που ήταν ξύλινο, καθώς και ένα ξύλινο ρόπαλο, τη χουρχούδα. Με αυτά σε πολλές περιπτώσεις κατάφερναν να αποκτήσουν τα όπλα των αντιπάλων τους. Αυτό μας δείχνει βέβαια ότι σημασία είχε η ψυχή κι όχι τόσο αν κάποιος είχε ασημένια και ακριβά άρματα. Η αποφασιστικότητα είναι το πρώτο όπλο».
Παρακολουθώντας την εκδήλωση, η οποία κράτησε περίπου μιάμιση ώρα, είχαμε την αίσθηση ότι βλέπαμε ένα ιστορικό εγχειρίδιο να αναλύεται από τους ομιλητές, οι οποίοι με τη μεταδοτικότητά τους κατάφεραν ένα άρτιο αποτέλεσμα. Ωστόσο, επειδή ήταν αδύνατο, μια τέτοια συνολική ανάλυση να αποτυπωθεί στο χαρτί της εφημερίδας, ζητήσαμε από τον κ. Σκαρτσιλάκη μια περίληψη για τα όσα παρακολουθήσαμε:
«Είδαμε τα κρητικά γιαταγάνια, τα οποία έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες, (πχ η ναυτική λαβή, η οποία είναι πιο στενή και πιο μικρή ή τα σχέδια πάνω στο θηκάρι με χαρακτηριστικά κρητικά μοτίβα, όπως φυτά, πουλιά, τρόπαια κλπ). Έπαιζε ρόλο αν ο κατασκευαστής ήταν χριστιανός ή μουσουλμάνος. Συνήθως οι μουσουλμάνοι έκαναν ένα μισοφέγγαρο ή οι χριστιανοί ένα σταυρό.
Μετά είδαμε την πάλα ή σπάθα. Είναι το σπαθί, που χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο το 1821. Ήταν ένα άκρως φονικό όπλο, το οποίο είναι κυρτό για να έχει όσο γίνεται πιο μεγάλη επιφάνεια κόψης. Το ατσάλι του είναι εξαιρετικής αντοχής, καθώς και πάρα πολύ ελαφρύ. Στην επανάσταση του 1866 δεν έχουμε μεγάλη χρήση της πάλας, διότι υπήρχαν το γιαταγάνι και πιο εξελιγμένα πυροβόλα όπλα και οι μάχες γίνονταν κυρίως εξ αποστάσεως.
Είδαμε τις κρητικές πιστόλες, που έχουν επίσης κάποιες ιδιαιτερότητες. Ήταν πολύ μεγάλες, δηλαδή είχαν από 50-60 εκατοστά μήκος. Έχουμε δύο κατηγορίες, τις μπρούτζινες (μπρούτζος και ξύλο) και τις ασημοκαπνισμένες (ξύλο με διακόσμηση από ασήμι). Οι μηχανισμοί ήταν συνήθως καλής ποιότητας, ευρωπαϊκής κατασκευής. Λειτουργούσαν με τσακμακόπετρα στην αρχή και αργότερα ήρθε ο μηχανισμός με καψύλλιο, γύρω στο 1850.
Τα κρητικά τουφέκια δε, ήταν ιδιαίτερα, καθώς ξεπερνούσαν πολλές φορές το ύψος του ανθρώπου της εποχής. Οι κάνες τους δηλαδή κινούνταν στο 1,60-1,70 ύψος, κάτι που είχε να κάνει με την ιδιομορφία του εδάφους και το γεγονός ότι πολλές μάχες γίνονταν εξ αποστάσεως, αλλά και με το ότι οι Κρήτες ήταν περίφημοι τοξότες στην αρχαιότητα και είχαν μάθει να πολεμούν με αυτόν τον τρόπο. Ήταν έτσι φτιαγμένα με σκοπό την καλύτερη ευθυβολία. Τα όπλα αυτά ήταν ευρωπαϊκών προδιαγραφών και η σφαίρα τους έφτανε μέχρι τα 200 μέτρα. Ήταν ένα ικανοποιητικό βεληνεκές. Έριχναν ένα βόλι τη φορά, αλλά αν κάποιος ήταν πολύ έμπειρος μαχητής, μπορούσε να γεμίσει το τουφέκι 2-3 φορές μέσα σε ένα λεπτό, όπως οι πολύ έμπειροι του τακτικού στρατού.
Ήρθαν, επίσης, στην αγορά της Κρήτης τουφέκια και σπαθιά από τους Ναπολεόντειους Πολέμους, γαλλικά, εγγλέζικα, αυστριακά είτε για να βοηθήσουν την επανάσταση είτε την πλευρά των Τούρκων και τον Αιγυπτιακό στρατό (τουφέκια αρχικά με τσακμακόπετρα και στα μέσα περίπου του 19ου με καψύλλιο)».
Όσον αφορά τα «χρειώδη του πολέμου» που είχαν μαζί τους οι πολεμιστές, παρουσιάστηκαν πολλά, όπως το βουργιάλι, όπου φύλασσαν τρόφιμα και τα άλλα τους εφόδια, η ζώνη με τις παλάσκες (συνήθως δερμάτινα και τα δύο), το αράι, μία θήκη όπου έβαζαν τα «τσαγκαρευτικά» οι άνθρωποι της εποχής, όπως γουρουνότριχες και βελόνες, προκειμένου να κάνουν μόνοι τους τις απαραίτητες επιδιορθώσεις.
Στην εκδήλωση, μάλιστα, παρουσιάστηκε ο τρόπος κατασκευής του φυσεκιού, ενώ έγινε και επίδειξη του τρόπου πυροδότησης.
Σε ό, τι αφορά το ρουχισμό της εποχής, είδαμε τις κάπες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν και σαν αδιάβροχα, οι οποίες ήταν φτιαγμένες από τρίχες κατσίκας. Μια τέτοια κάπα («ράσο» ή «καπότο») μπορεί να ζύγιζε έως και 5 κιλά!
Επίσης, παρακολουθήσαμε την προσαρμογή του οπλισμού στην κρητική φορεσιά του τότε, με τέτοιο τρόπο ώστε να μην ενοχλούν τον πολεμιστή και να μπορεί να κινηθεί. Ο κ. Σκαρτσιλάκης επεσήμανε σχετικά. «Τα όπλα έμπαιναν μέσα σε μια ειδική κατασκευή που λεγόταν ‘‘σελάχι’’ ή σιλαχλίκι¨ , ένα δερμάτινη παραλληλόγραμμη θήκη με πολλά χωρίσματα. Σε αυτό μπορούσαν να μπουν δυο-τρεις πιστόλες, το γιαταγάνι, ένα μαχαίρι. Από πίσω, στα νεφρά, ήταν οι παλάσκες, οι οποίες έμπαιναν από πίσω προκειμένου να μη δεχτούν κάποιο βόλι και πάρουν φωτιά τα φυσέκια (χαρτί, μολύβι, μπαρούτι)». Ποιο ήταν το εκπληκτικό της υπόθεσης; Όλα τα ρούχα, μαζί με τα όπλα, μπορούσαν να ζυγίζουν έως και 35 κιλά!
Σε ό, τι είχε να κάνει με την τροφή των πολεμιστών, με την «πολλαπλή» χρήση του κρεμμυδιού να κάνει εντύπωση, ο κ. Σκαρτσιλάκης ανέφερε: «Ήταν πολύ δύσκολα τα πράγματα στον άτακτο στρατό, δεν υπήρχε ανεφοδιασμός. Έτρωγαν ελιές, τυρί, παξιμάδι, κρεμμύδια. Μάλιστα με το κρεμμύδι έτριβαν το όπλο όταν υπερθερμαινόταν η κάνη από τις πολλές βολές για να κρυώνει».
Κλείνοντας την κουβέντα μας με τον εκ των εισηγητών της σημαντικής αυτής εκδήλωσης, του ζητήσαμε τη θέση του σχετικά με τον «τύπο» των εκδηλώσεων για τον εορτασμό του Αρκαδίου, και όχι μόνο, καθώς αναμφισβήτητα, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία γέννησε προσδοκίες. «Πιστεύουμε ότι οι εκδηλώσεις για το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου πρέπει να αναβαθμιστούν. Πρέπει να έχουμε να δείξουμε κάτι και πέρα από την παρέλαση. Εγώ το είδα και από τον κόσμο. Όταν πέρασε από μπροστά του ένα ολόκληρο άγημα, εξοπλισμένο με όπλα της εποχής εκείνης και μάλιστα σε άριστη κατάσταση, ο κόσμος άρχισε αυθόρμητα να χειροκροτεί πολύ έντονα και να το συζητά. Ακόμη και εκείνοι που δε γνωρίζουν από αυτά τα πράγματα κατάλαβαν ότι αρχίζει να γίνεται κάτι ‘‘καλό’’. Ευχή είναι όλοι οι σύλλογοι της Κρήτης, στις ιστορικές επετείους να μπορέσουν να κάνουν όσο το δυνατόν πιο καλή αναπαράσταση των γεγονότων, μέσα από τις φορεσιές, τον οπλισμό της εποχής και ότι παρελκόμενο είχαν τότε. Πρέπει να ξεφύγουμε από το ‘‘κιτς’’. Δεν μπορείς π.χ. να φοράς μια πανάκριβη κρητική φορεσιά και να έχεις μια πλαστική ψεύτικη πιστόλα στο ζωνάρι», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Δημήτρης Σκαρτσιλάκης.
Εξέφρασε δε, μέσω της εφημερίδας μας τις ευχαριστίες του στον Ηγούμενο της Μονής Αρκαδίου, στο Μητροπολίτη μας κ.κ. Ευγένιο, καθώς και το γραμματέα της Μονής Αρκαδίου Μάνο Παντελιδάκη για τη φιλοξενία.
Αντί επιλόγου
Οι διοργανωτές και οι συμμετέχοντες στην εν λόγω εκδήλωση μπορούμε να πούμε ότι έδειξαν το δρόμο, όχι απλώς για το πώς μπορεί να τιμάται ακόμη πιο ουσιαστικά μια επέτειος, αλλά και για το ότι η μάθηση της ιστορίας δεν είναι θέμα αποκλειστικά του θεσμοθετημένου χώρου της εκπαίδευσης. Η αναζήτηση της γνώσης και της ιστορικής λεπτομέρειας είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα συλλογικό και προσωπικό, και μακάρι, πρωτοβουλίες όπως αυτή στο χώρο του ιστορικού μοναστηριού να βρουν συνεχιστές…
