Επιμέλεια: Θοδωρής Ρηγινιώτης
ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΜΥΡΟΦΟΡΕΣ
1. Η Μαρία η Μαγδαληνή (Μάρκ. 16, 9 και Ιω. 20, 1-18), για την οποία συμφωνούν όλοι ή δεν προσθέτουν κάτι καινούργιο: ο Κύριος τη θεράπευσε από 7 δαιμόνια, κατά το Λουκ. 8, 2 και Μάρκ. 16, 9. Ενδιαφέρον: κατά τον άγιο Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο (Εκκλησιαστική Ιστορία, 14ος αιώνας) «κάποιοι» θεωρούσαν πως είναι η κόρη της Χαναναίας του Ματθ. 15, 21-28. Πάντως η ιδέα ότι ήταν πόρνη που μετανόησε δεν υπάρχει καθόλου στα ευαγγέλια, ούτε στην παράδοση της Ορθοδοξίας. Μας ήρθε από τη δύση.
2. Η Σαλώμη, σύζυγος του Ζεβεδαίου, μητέρα των αποστόλων Ιακώβου και Ιωάννη και, όπως είπαμε, κόρη του αγίου Ιωσήφ. «Όχι η μαία» (Κοσμάς Βεστίτωρ). «Η μαία και μήτηρ υιών Ζεβεδαίου» (Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης). Ο Χρυσόστομος δεν προσθέτει κάτι. Άποψή μου: ισχύει το «όχι η μαία». Η μαία Σαλώμη (που τη βρήκε ο Ιωσήφ και την έφερε στη φάτνη, εκεί δυσπίστησε για την αειπαρθενία της Θεοτόκου –ότι δηλαδή είχε μείνει παρθένος μετά τη γέννηση– και θέλησε να τη διαπιστώσει βάζοντας το χέρι της, το οποίο παρέλυσε ώσπου αναίρεσε την άποψή της) αναφέρεται στο ορθόδοξο απόκρυφο «Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου» και, αν υπήρξε, σαφώς δεν αναφέρεται ως κόρη του Ιωσήφ, αλλά ως θεία της Παναγίας.
3. Η Μαρία Ιακώβου, «μητέρα του Ιακώβου και του Ιωσή» ή «του Ιακώβου του μικρού και του Ιωσή» (βλ. Ματθ. 27, 55-56 και 61, καθώς και 28, 1-10, Μάρκ. 15, 40-41, και 16, 1 και 9). Κατά κάποιους πρόκειται για την Παναγία και χαρακτηρίζεται έτσι ως θετή μητέρα των δύο γιων του Ιωσήφ.
4. Η μήτηρ Ιωσή. Ο Χρυσόστομος πιστεύει ότι έχουμε δύο Μαρίες, άλλη η «μητέρα του Ιακώβου» κι άλλη η μητέρα «του Ιακώβου του μικρού» (Μάρκ. 15, 40-41 και 47: «μήτηρ Ιωσή»), που πιστεύει πως δε μπορεί νά ’ναι ο αδελφόθεος, ο οποίος ήταν μέγας, όχι μικρός. Η πρώτη είναι η Παναγία και η δεύτερη η σύζυγος του Ιούδα του αδελφόθεου. Κατά το Συμεώνα το Μάγιστρο και Λογοθέτη η «Μαρία Ιακώβου του μικρού» ήταν η σύζυγος του αδελφόθεου Ιούδα, αλλά η «μήτηρ Ιωσή» ήταν άλλη: κόρη της Σαλώμης της εξαδέλφης της Θεοτόκου, η οποία ανέθρεψε τον Ιωσή (τον αδελφόθεο;), γι’ αυτό χαρακτηριζόταν μητέρα του.
5. Η Ιωάννα (Λουκ. 24, 10), πιθανόν να ήταν η σύζυγος του Χουζά, αξιωματούχου του Ηρώδη (Λουκ. 8, 3). Κατά το Συμεώνα το Μάγιστρο και Λογοθέτη όμως ήταν η γυναίκα του αποστόλου Πέτρου. Ο Χρυσόστομος αγνοεί τη βιογραφία της και τη χαρακτηρίζει «Ιωάνναν τινά».
6. Η Σουσάννα (Λουκ. 8, 3), για την οποία κανείς δε δίνει επιπλέον στοιχεία.
7. Η Μαρία του Κλωπά (Ιω. 19, 25), που θεωρείται ετεροθαλής αδελφή της Παναγίας. Ο Κλωπάς ήταν αδελφός του αγίου Ιωακείμ, που πέθανε άτεκνος. Έτσι ο Ιωακείμ πήρε τη σύζυγό του, Άννα, για να «αναστήσει σπέρμα στον αδελφό του» κατά το εβραϊκό έθιμο, και γέννησαν τη Μαρία, «θυγατέρα Κλωπά κατά χάριν» (Hippolytus Thebanus, lib. reg. 1296). Μετά το θάνατο της Άννας του Κλωπά, ο Ιωακείμ παντρεύτηκε την αγία Άννα. Συμφωνεί και ο Χρυσόστομος. Ο Συμεών ο Μάγιστρος γράφει: «αδελφή της Μητρός του Κυρίου, θυγάτηρ Ιωσήφ». Μάλλον ήθελε να γράψει Ιωακείμ κι έγραψε κατά λάθος Ιωσήφ.
* Ο Χρυσόστομος, απαριθμώντας πόσες Μαρίες συναντάμε, αναφέρει και τις αδελφές του Λαζάρου Μάρθα και Μαρία. Δε διευκρινίζει όμως αν τις θεωρεί μυροφόρες. Υποθέτω όχι, γιατί δεν τις αναφέρει κανείς ευαγγελιστής στη διήγηση της ανάστασης.
Η αγία Μαρία η Μαγδαληνή
Με τη βιογραφία της αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής δεν ασχολούνται οι ιστορικοί και Πατέρες των πρώτων αιώνων, οι οποίοι ωστόσο την εκτιμούν βαθύτατα (από το Χρυσόστομο π.χ., χαρακτηρίζεται σπουδαιοτάτη, τέτραθλος και ανδρεία γυνή), αλλά πολύ μεταγενέστερα οι βυζαντινοί ιστορικοί Γεώργιος Κεδρηνός, άγιος Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος και άγιος Μόδεστος Κων/λεως. Απ’ αυτούς βρήκα μόνο τον Κάλλιστο, που αναφέρει στην Εκκλησιαστική Ιστορία του ότι ταξίδεψε στη Ρώμη, όπου ζήτησε και πέτυχε (με απευθείας εισήγηση στον αυτοκράτορα Τιβέριο) τη θανατική καταδίκη των τριών βασικών ενόχων της σταύρωσης του Χριστού, Πιλάτου, Άννα και Καϊάφα. Κατόπιν επέστρεψε στην Παλαιστίνη, έζησε λίγα χρόνια κοντά στην Παναγία, καταδιώχθηκε από τους Ιουδαίους και εξορίστηκε στη Μασσαλία μαζί με τον απόστολο Μάξιμο (από τους 70 αποστόλους, δηλ. τον ευρύτερο κύκλο των μαθητών του Χριστού), συνεργάστηκε με τον Πέτρο, έδρασε ως απόστολος σε Αίγυπτο, Συρία και Φοινίκη και ολοκλήρωσε τη ζωή της στην Έφεσο, κοντά στον Ιωάννη, όπου και υπήρχε ο τάφος με το λείψανό της, που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 890 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ το Σοφό, όπως και το λείψανο του αγίου Λαζάρου από την Κύπρο.
Αυτή η σύνδεση Μαγδαληνής και Λαζάρου συνέβαλε στη σύγχυση της αγίας με την πόρνη του ευαγγελίου, που άλειψε με μύρο (άρωμα) τα πόδια του Κυρίου ζητώντας συγχώρεση. Κάτι παρόμοιο είχε κάνει μια άλλη αγία Μαρία, η αδελφή του Λαζάρου, μετά την ανάσταση του αδελφού της. Έτσι οι δύο Μαρίες ταυτίστηκαν κατά λάθος και μαζί μπερδεύτηκαν με την πόρνη της άλλης περίπτωσης. Η πόρνη (στην οποία είναι αφιερωμένη η βραδινή ακολουθία της Μ. Τρίτης και το περίφημο τροπάριο της αγίας Κασσιανής) δεν αναφέρεται πώς ονομαζόταν.
Η υπόθεση για καταδίκη του Πιλάτου κ.λ.π. δε μου φαίνεται πιθανή, γιατί θα προκαλούσε σάλο και θυελλώδεις αντιδράσεις των Ιουδαίων της Ρώμης, που θα ήταν γνωστά και από ρωμαϊκές πηγές και πιθανόν να επηρέαζαν τη στάση του ρωμαϊκού κράτους κατά τους διωγμούς εναντίον των χριστιανών που επακολούθησαν (ή μήπως την επηρέασαν αρνητικά;). Άλλωστε, κατά τον Ευσέβιο Καισαρείας (Εκκλησιαστική Ιστορία, 4ος αιώνας), ο Πιλάτος εξορίστηκε από τον Καλιγούλα και αυτοκτόνησε στην εξορία. Ίσως όμως το ταξίδι στη Ρώμη να έχει ιστορική βάση… Ας θυμηθούμε πως ο απόστολος Παύλος, στο τέλος της επιστολής «προς Ρωμαίους» (κεφ. 16, στίχ. 6) γράφει «χαιρετίστε τη Μαριάμ, που πολύ κουράστηκε για μας». Μήπως αυτή η Μαριάμ είναι η Μαρία η Μαγδαληνή και ζούσε τότε στη Ρώμη;
Σ’ αυτά τα θέματα νομίζω πως η έρευνα είναι δύσκολη και δε μπορεί να υπάρξει ποτέ σιγουριά. Πάντως πρόκειται για μια μεγάλη αγία της Ορθοδοξίας και, ως γνωστόν, η εκκλησία της βρίσκεται στη Νέα Μαγνησία, έξω απ’ το Ρέθυμνο.
