Γράφει ο Λευτέρης Κορνάρος
Σε απόσταση μόλις 35 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο, στο δρόμο που οδηγεί προς στα φημισμένα Ανώγεια, εμείς θα κάνουμε μια στάση. Ή μάλλον κάτι παραπάνω από μια στάση. Βρισκόμαστε στο Γαράζο.
Το πρώτο «παράταιρο» θέαμα, σε σχέση με το άγριο και ξηρό σκηνικό αυτού του τμήματος του Μυλοποτάμου, εμφανίζεται λίγο πριν την είσοδό μας στο χωριό. Πρόκειται για το «Νησί», η ονομασία του οποίου προέρχεται από τον παλαιό εγκαταλελειμμένο οικισμό της περιοχής. Προσπερνώντας και την τελευταία στροφή για το χωριό περνάμε και από το αρχαίο Δίον. Ένα χώρο λατρείας θεού Δία κατά την αρχαιότητα.
Και φτάνουμε στο Γαράζο. Χωριό κτισμένο απέναντι από τα Ταλαία Όρη (εδώ γεννήθηκε ο μύθος για τον Τάλω, το γίγαντα-προστάτη της Κρήτης), «πρωτεύουσα» του πρώην Δήμου Κουλούκωνα που θα είναι και το αντικείμενο της περιήγησής μας. Θα κάνουμε την πρώτη στάση στην τεράστια κατάφυτη πλατεία του χωριού. Στο βελανίδι. Όπως συνηθίζουν να λένε οι ντόπιοι. Και δεν το λένε τυχαία. Εδώ κάποτε υπήρχαν τα τρία μεγαλύτερα δέντρα της Κρήτης, αποτελώντας και το ορόσημο του χωριού. Τα τρία Βελανίδια. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πια. Αντ’ αυτών όμως μια νέα μικρότερη βελανιδιά αναπτύσσεται, σηματοδοτώντας την ιστορική συνέχεια της πορείας του χωριού μέσα στο χρόνο. Ευκαιρία για να έναν καφέ ή για ρακή η ακόμα καλύτερα για κιτρόρακη(ρακή αρωματισμένη με κίτρο) σε ένα πολύ ευχάριστο περιβάλλον. Όμως ας αφήσουμε τις ρακές και τους καφέδες για πιο μετά.
Σε πολύ μικρή απόσταση από το κέντρο του χωριού, βρίσκεται ο παλιός οικισμός, που προσελκύει τον περιηγητή να περπατήσει μέσα στα πλακόστρωτα στενά σοκάκια, που θυμίζουν έντονα Χώρα αιγαιοπελαγίτικου νησιού.
Σε κάθε γωνία, εκτός από τους φιλικούς χαιρετισμούς των ντόπιων μόνιμων κατοίκων, σε περιμένουν πολυποίκιλες εκπλήξεις.
Θα ξεκινήσουμε κατεβαίνοντας τον κατήφορο του Ντορέ, μια παράξενα πλακόστρωτη κατηφόρα που αποτελεί το κεντρικό δρομάκι της μετάβασης μας από τον νέο οικισμό στον παλαιό. Ένα καλαίσθητο μοντέρνο άγαλμα στην είσοδο τιμά τον αγώνα επιβίωσης των κατοίκων σε παλαιότερες, πολύ πιο δύσκολες εποχές. Τα σοκάκια, έχουν χαρακτηριστεί για την υψηλή πολιτιστική αξία τους, κάτι που γίνεται αμέσως κατανοητό μιας και η περιοχή έχει προσεχθεί ιδιαίτερα, τα σπίτια είναι φρεσκοβαμμένα και οι μικροί αλλά κατάφυτοι κήποι τους παρουσιάζουν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα χρωματική και φυσική αντίθεση. Λίγα μέτρα πιο πάνω φτάνουμε σε μια μικρή ανθοστόλιστη πλατεία και στο κέντρο αυτής μια κρήνη έτοιμη να δροσίσει τον επισκέπτη με γάργαρο νερό. Η πλατεία αυτή τιμά με το όνομα της τον αρχιμανδρίτη Ιάκωβο Πλουμή, μια από τις σπουδαίες φυσιογνωμίες της Κρήτης στην επανάσταση κατά των Τούρκων. Ο Ιάκωβος Πλουμής γεννήθηκε στο Γαράζο το 1840.
Προσπερνώντας την μικρή πλατεία θα φτάσουμε στην γειτονιά Βόλτα. Εδώ θα σταθούμε αρκετά. Κεντρικό σημείο της γειτονιάς είναι οι τρεις κάμαρες με τις τουρκικές φυλακές. Σύμφωνα με την ιστορία στο αρχοντικό πάνω από τις καμάρες ζούσε και διοικούσε ο αιμοβόρος και διεστραμμένος τούρκος Βέης, Γαράζογλου. Το μέρος αυτό λειτουργούσε και ως διόδιο για όλους εκείνους που σκόπευαν να κατέβουν στον κεντρικό δρόμο για το Ρέθυμνο ή το Ηράκλειο. Ο Γαράζογλου εκτός από διόδια εισέπραττε και το μουκατά(φόρος) από τους κατοίκους της γύρω περιοχής. Όμως αυτό για το όποιο είναι γνωστός ο Γαράζογλου δεν είναι άλλο από τις διεστραμμένες του ενέργειες ενάντια στις νεαρές χριστιανές της περιοχής. Εκτός από το χαρέμι που είχε, συνήθιζε να μαζεύει νεαρές κοπέλες και να τις βάζει να χορεύουν γυμνές επάνω σε στρογγυλούς καρπούς όπως πιπέρι και αρακά. Μόλις αυτές έπεφταν κάτω τότε και αυτός ασελγούσε επάνω τους. Η φυσιογνωμία του Γαράζογλου είναι τόσο έντονη που ορισμένοι θεωρούν ότι η ονομασία του χωριού έχει να κάνει με αυτόν. Όμως στην πραγματικότητα πιο πιθανό είναι, ο ίδιος να οφείλει το όνομα του στο Γαράζο, μιας και το χωριό προϋπάρχει του τούρκου Βέη. Στα βόλτα, επίσης, μετά την τουρκοκρατία και λίγο πριν την γερμανική κατοχή, διαδίδεται ο θρύλος πώς το κακό του χωριού(ο Αράπης) ξεψυχάει. Δεν είναι όμως τίποτα παραπάνω από μια δοξασία της εποχής εκείνης.
Μερικά βήματα παραπάνω θα συναντήσουμε τον Αϊ Γιάννη τον Πρόδρομο. Μια εκκλησία που η παράδοση αναφέρει πως στην αυλή της υπήρχε μια μεγάλη κληματαριά και ο ιερέας ευλογούσε τα σταφύλια της στις 29 Αύγουστου, μνήμη της αποτομής της Τιμίας Κεφαλής. Στην είσοδο της αυλής του Ναού παρατηρούμε την πλακόστρωση να αποτελείται από διαφορετικό υλικό. Δεν πρόκειται για λάθος της κατασκευής. Απλά στο σημείο αυτό φαίνεται ένα μέρος του παλαιού λιθόστρωτου μονοπατιού που οδηγούσε αρχικά στην Κάτω Βρύση και από εκεί στους, απέναντι από το χωριό, πρόποδες του Κουλούκωνα. Διασχίζοντας ένα από τα λαβυρινθώδη μονοπάτια του οικισμού, ο δρόμος μας βγάζει μπροστά στο παλιό υδραγωγείο, στην γειτονιά της Αρκαλιάς. Το δημοτικό υδραγωγείο, κατασκευής 1915 είναι ένα από τα αξιοθέατα που θα τραβήξει την προσοχή μέχρι την άφιξή μας στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Πρόκειται για μια πανέμορφη δίκλητη (το έτερο κλίτος είναι του Αγίου Χαράλαμπου) εκκλησία με καμπαναριό. Το κατασκεύασε ο αρχιτέκτονας Μάρκος Μαρκίδης και αποτελεί μικρογραφία της θρυλική Μονής Αρκαδίου. Μάλιστα στην πρόσοψη του Ναού υπάρχει και μια εντοιχισμένη πλακά που αναφέρει του λόγου το αληθές. «ΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟΝ ΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΟΜΗΣ ΤΑΥΤΗΣ ΑΡΧΗ ΤΟΥΤΟΥ ΓΕΓΟΝΕ ΤΗ 9 ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΤΗ 15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΩΝ ΦΥΛΑΤΤΕ ΚΥΡΙΕ ΕΙΣ ΠΟΛΛΑ ΕΤΗ 1885». Ιδιαίτερο αναφοράς φυσικά είναι και ο τάφος του Ιακώβου Πλουμή(για τον οποίο έγινε αναφορά πιο πάνω) στο προαύλιο χώρο του Ναού.
Ωστόσο γύρω από τον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μπορούμε να περιηγηθούμε σε τρεις μουσειακούς χώρους. Δυτικά του Ναού βρίσκεται το Μουσείο χρηστικής κεραμικής. Ένας χώρος στον όποιο βρίσκονται όλα τα κεραμικά είδη που κατασκευάστηκαν το 2005 στο 1ο πανελλήνιο φεστιβάλ κεραμικής, από κεραμιστές όλης την Ελλάδα αλλά και από τη γειτονική Τουρκία. Λίγο ανατολικότερα βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό κρητικό σπίτι στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να βρει πάρα πολλά αντικείμενα που παραπέμπουν σε μια άλλη εποχή! Μια εποχή που η λέξη τεχνολογία είναι μάλλον συνώνυμο της ουτοπίας! Λίγο πιο κάτω θα δούμε μια τρίτη πινακίδα που μας ενημερώνει για την ύπαρξη και του τρίτου μουσείου. Αυτό δεν είναι άλλο από το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού. Εδώ πρόκειται για ένα ανακαινισμένο χώρο που παλαιότερα λειτουργούσε μια από τις φάμπρικες του Γαράζου.
Ολοκληρώνοντας την διαδρομή μας στον παλαιό οικισμό έχουμε βρεθεί μπροστά με ένα ενετικό λιθόστρωτο μονοπάτι που οδηγεί στην περιοχή της Κάτω Βρύσης, από όπου οι κάτοικοι υδροδοτούνταν τα παλιά χρόνια. Πρόκειται για μία πανέμορφη διαδρομή εξαιρετικού φυσικού κάλλους, ανάμεσα σε πλατάνια, καρυδιές και οπωροφόρα δέντρα. Εκεί βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, ανοιχτό για τον επισκέπτη καθώς και τα απομεινάρια του πρώτου εργοστασίου παραγωγής αναψυκτικών της Κρήτης. Η πεζοπορία στο γραφικό μονοπάτι διαρκεί μόλις λίγα λεπτά, αλλά το αποτέλεσμα είναι κάτι περισσότερο από ανταποδοτικό…
Και κάπου εδώ η περιήγηση μας στον παλαιό οικισμό του Γαράζου έφτασε στο τέλος της. Φυσικά θα μπορούσαμε να πούμε πολλά και να περιγράψουμε ακόμα περισσότερα. Αλλά αυτά τα αφήνουμε να τα ανακαλύψετε από μόνοι σας. Όσο για το επόμενο βήμα. Μάλλον ήρθε η ώρα για την ρακή ή μάλλον την κιτρόρακη που λέγαμε…
{gallery}paul/politistika/garazo/album{/gallery}
