Σε μια περίοδο ραγδαίας επιδείνωσης της κατάστασης στο ΕΣΥ και μεγάλων ανισοτήτων στην  περίθαλψη  των πολιτών , ίσως να θεωρηθεί «πολυτέλεια» η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή  και τις επιπτώσεις της στην υγεία μας . Και όμως δεν είναι . Η πρόσφατη πανδημία απέδειξε με πολύ οδυνηρό τρόπο πόσο επηρεάζεται η Δημόσια Υγεία , δηλαδή η υγεία του πληθυσμού, από τις αλλαγές στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, από την καταστροφή των οικοσυστημάτων, την  αποψίλωση  των δασών και τη  μείωση  του «ζωτικού χώρου» για την άγρια ζωή . 

Η κλιματική κρίση  λοιπόν έρχεται να επιδεινώσει δραματικά ένα  «ανθυγιεινό» αναπτυξιακό μοντέλο και να ασκήσει άμεσα - και όχι σε κάποιο απροσδιόριστο μέλλον- πίεση στα συστήματα υγείας .  Οι αυξημένες θερμοκρασίες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα ( πυρκαγιές , πλημμύρες, τυφώνες κλπ ) δεν προκαλούν μόνο φυσικές καταστροφές , αλλά αναμένεται να επηρεάσουν ριζικά το νοσολογικό προφίλ σε  όλο τον κόσμο και να  απειλήσουν την υγεία των ανθρώπων  .  Κατ’ αρχήν,  σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες , θα αυξηθούν λόγω της  κλιματικής κρίσης οι θάνατοι από νοσήματα που μεταδίδονται μέσω διαβιβαστών ( πχ ελονοσία, Δάγκειος πυρετός) , γιατί οι πληθυσμοί των κουνουπιών μετατοπίζονται βορειότερα  και  επεκτείνονται οι ενδημικές περιοχές αυτών των νοσημάτων.  Τους πρώτους μήνες του 2024 καταγράφηκε αύξηση 250% των κρουσμάτων Δάγκειου πυρετού σε Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία, ενώ  η κλιματική αλλαγή σχετίζεται με αυξημένα περιστατικά τροφιμογενών και υδατογενών λοιμώξεων. Έχει αναφερθεί χαρακτηριστικά, ότι στην περιοχή της Βαλτικής θάλασσας , που είναι ένας πολύ συχνός προορισμός διακοπών για τους Γερμανούς, Δανούς, Φινλανδούς και Σουηδούς, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια αυξημένος αριθμός λοιμώξεων που σχετίζονται με έκθεση σε βακτήρια τύπου Vibrio. Αυτά τα βακτήρια αναπτύσσονται ευκολότερα  λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας των υδάτων και μολύνουν οστρακοειδή ή πληγές των ανθρώπων , προκαλώντας ακόμα και σηψαιμία ¹ . Επιπλέον,   αναμένεται να αυξηθούν οι θάνατοι από τα κύματα καύσωνα , ιδιαίτερα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης.  Σύμφωνα με τον Μανόλη Κογεβίνα , καθηγητή επιδημιολογίας στο Κέντρο Διεθνούς Υγείας της Βαρκελώνης , οι θάνατοι που σχετίζονται με τη ζέστη εκτιμάται ότι έχουν ήδη αυξηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης , με μέση αύξηση 17,2 θανάτων ανά 100.000 κατοίκους μεταξύ των περιόδων 2003-2012 και 2013-2022 .  Το κύμα καύσωνα του 2022 προκάλεσε περισσότερους από 60.000 θανάτους στη Δυτική Ευρώπη και περίπου  3000 στην Ελλάδα². Ακόμα, η δραστικότητα των αλλεργιογόνων παραγόντων ( ειδικά των αερομεταδιδόμενων) αναμένεται να αυξηθεί και να επηρεάσει αρνητικά ευαίσθητους πληθυσμούς , λόγω των μεγαλύτερων περιόδων έκθεσης σε αυτούς , ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής ³.  Αντίστοιχα , λόγω των πυρκαγιών αυξάνεται η ρύπανση της ατμόσφαιρας με αιωρούμενα σωματίδια ( PM) , για τα οποία είναι επιβεβαιωμένη η βλαβερή επίδραση τους στην ανθρώπινη υγεία .  Τέλος, ο ΟΗΕ προειδοποιεί ότι , λόγω της λειψυδρίας και της «κρίσης νερού» που αφορά ήδη πάνω από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους ,  θα μειωθεί η πρόσβαση μεγάλων πληθυσμών σε πόσιμο νερό και θα επιδεινωθούν δραματικά οι συνθήκες ατομικής υγιεινής . 

Όλα λοιπόν συνηγορούν ότι «η κλιματική κρίση βλάπτει σοβαρά τη Δημόσια Υγεία» . Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ( ΠΟΥ) θεωρεί την κλιματική αλλαγή ως τη μεγαλύτερη υγειονομική απειλή για την ανθρωπότητα , καθώς αναμένεται να προκαλέσει 250.000 επιπλέον θανάτους το χρόνο μεταξύ 2030- 2050 , λόγω υποσιτισμού , νοσημάτων μεταδιδόμενων με διαβιβαστές , διάρροιας και θερμοπληξίας . Οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ( ηλικιωμένοι, παιδιά, ασθενείς με χρόνια νοσήματα, φτωχοί, μετανάστες κλπ ) , οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους  ( αγρότες, οικοδόμοι, μεταφορείς κλπ) , αλλά και οι χώρες με αδύναμα συστήματα υγείας , θα επηρεαστούν περισσότερο. Η προοπτική αυτή αναδεικνύει την άμεση ανάγκη σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτικών προστασίας της Δημόσιας Υγείας από την κλιματική κρίση , με έμφαση στους πληθυσμούς ειδικής ευαλωτότητας . Πρέπει οι κοινωνίες μας να γίνουν  πιο ανθεκτικές στην κλιματική  κρίση  και να μειώσουν τις ανισότητες που αυτή πυροδοτεί.

Εκτός από αναβαθμισμένες υπηρεσίες πολιτικής προστασίας και πρόληψης φυσικών καταστροφών , χρειάζονται και μηχανισμοί  έγκαιρης  αντιμετώπισης νοσημάτων σχετιζόμενων με την κλιματική αλλαγή.    Είναι απαραίτητη η ενδυνάμωση του ΕΣΥ ( ειδικά των δομών ΠΦΥ ) , των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας της χώρας ( ΕΟΔΥ, Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας , Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας των Περιφερειών) , καθώς και των πανεπιστημιακών τμημάτων που ασχολούνται  με την εκπαίδευση και την έρευνα στη Δημόσια Υγεία.  Είναι επίσης ζωτικής σημασίας η επένδυση σε σύγχρονα συστήματα επιδημιολογικής επιτήρησης , εκτίμησης κινδύνου και αποτελεσματικής διαχείρισης έκτακτων υγειονομικών αναγκών. Και πάνω απ΄ όλα , είναι απαραίτητη η διεπιστημονική ,  διατομεακή και διυπουργική συνεργασία , χωρίς την οποία δεν μπορεί  να αντιμετωπιστεί  η πρόκληση της κλιματικής κρίσης .  Η στρατηγική του ΠΟΥ για την  «Ενιαία Υγεία» ( One Health) , δηλαδή για την ολιστική προσέγγιση των προβλημάτων υγείας που αφορούν τους ανθρώπους , τα ζώα και το περιβάλλον , αποκτά πλέον επείγοντα χαρακτήρα . Η ριζική αλλαγή ιεραρχήσεων, η αναδιοργάνωση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής με προτεραιότητα  στην προστασία της υγείας των ανθρώπων και  της φύσης  , είναι πλέον όρος επιβίωσης του πλανήτη και του διαρκώς αυξανόμενου  πληθυσμού του . Μόνο που οι αλλαγές αυτές απαιτούν παρεμβάσεις  και επενδύσεις μεγάλης κλίμακας , σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Και φυσικά απαιτούν νέους πόρους, που μπορούν να βρεθούν από την επιβολή ειδικών φόρων στο πλουσιότερο 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού , όπως προτείνει ο ανεξάρτητος οργανισμός Tax Justice Network ⁴.  Ο Γάλλος οικονομολόγος Eloi Laurent λέει χαρακτηριστικά « τα λεφτά μας ή τη ζωή μας» . Ή θα δώσουμε τα λεφτά μας για πολιτικές προστασίας της υγείας και του περιβάλλοντος , ή θα διακινδυνεύσουμε τη ζωή μας ( από την κλιματική αλλαγή και τις επιδημίες) ⁵ .

Με άλλα λόγια, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της  κλιματικής  κρίσης θέτει επί τάπητος τα μεγάλα διακυβεύματα της Οικολογίας και της Αριστεράς ( βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη, περιβαλλοντική προστασία , δημόσια αγαθά , εξάλειψη των ανισοτήτων , αναδιανομή του πλούτου ) , ενώ παράλληλα προαπαιτεί την ευαισθητοποίηση και την ενεργό παρουσία της κοινωνίας των πολιτών . Το μεγάλο ερώτημα είναι  αν η κατακερματισμένη και ηττημένη Αριστερά σε όλο τον κόσμο , έχει τη δυνατότητα , τα πολιτικά εργαλεία και το σθένος για να ανακάμψει και να επηρεάσει ουσιαστικά τις πολιτικές αποφάσεις .

Παραπομπές

1. Ομιλία του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα σε ημερίδα του ΕΟΔΥ με θέμα « Κλιματική κρίση και Δημόσια Υγεία»  , Καθημερινή 28.5.2024.
2. Μανόλης Κογεβίνας , «Κλιματική αλλαγή και υγεία στην Ελλάδα» , Εφημερίδα των Συντακτών, 25.7.2024).
3. «Η υγεία εν μέσω κλιματικής αλλαγής»  , κείμενο εργασίας, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών- ΕΝΑ.
4. Ευκλείδης Τσακαλώτος, «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία» , Πόλις, 2025.
5. Τάκης Παναγιωτόπουλος, «Πως να περιορίσουμε τις μελλοντικές πανδημίες» , έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών με τίτλο «Υπάρχει άλλος δρόμος ».