ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ, ΓΙΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΩΝ
Τα Φραντζεσκιανά Μετόχια βρίσκονται μέσα σε λεκανοπέδιο, 12 χλμ. δυτικά από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 210 μ. και αποτελούν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Ρεθύμνου με 250 κατοίκους, ενώ το 2001 Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Νικηφόρου Φωκά με 264 κατοίκους και το 2014 οι ψηφοφόροι ήταν 310.
Αναφέρονται για πρώτη φορά ως Μετόχια στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 με 24 χριστιανικές οικογένειες (δεν κατοικούσαν Τούρκοι στο χωριό).
Το 1881 στον Δήμο Ατσιποπούλου ως Φραντζεσκιανά Μετόχια με 251 χριστιανούς και το 1920 ως έδρα αγροτικού δήμου με 297 κατοίκους, από το 1928 έδρα κοινότητας με 281 κατοίκους, έχοντας τους περισσότερους 323 κατοίκους το 1940.
Ονομασία - Ιστορία
Το χωριό κατοικήθηκε μετά το 1600 με πρώτο κάτοικο Έλληνα αξιωματούχο μετανάστη από τη Σικελία το Φραγκίσκο ή Φραντζέσκο, που έδωσε ανάπτυξη και πρόοδο στην περιοχή.
Το μέρος που έχτισε το σπίτι του ονομάστηκε Μετόχι του Φραντζέσκου (σήμερα απόγονοί του είναι οι Φραντζεσκάκηδες).
Αργότερα πήρε τεχνίτες και εργάτες από τον Τρουλέ Αποκορώνου (Τρουλίσκοι-Δρουλίσκοι) με το Μετόχι να μεγαλώνει, ενώ σιγά σιγά κτίστηκε και δεύτερο και τρίτο Μετόχι, έτσι δημιουργήθηκαν τα Μετόχια, που ονομάστηκαν Φραντζεσκιανά (από τον πρώτο ιδρυτή).
Οι κάτοικοι πήραν μέρος σ' όλες τις επαναστάσεις του 1821 με αρχηγό τον Γιάννη Δρουλίσκο, για το λόγο αυτό τα Φραντζεσκιανά Μετόχια δέχτηκαν αρκετές επιδρομές και λεηλασίες από τους Τούρκους, μάλιστα οι κάτοικοι κατέφευγαν στο Μαυρόσπηλιο και Κορκόσπηλιο, για να σωθούν.
Το 1897 σε μια επιδρομή των Τούρκων μέσα στην εκκλησία, σμήνος μελισσών τους έτρεψε σε φυγή, ενώ η δράση των κατοίκων συνεχίστηκε και σ' άλλους αγώνες.
Στο Ηρώο του χωριού που απεικονίζει τον ήρωα του Αλβανικού Μετώπου Περικλή Β. Αρχοντάκη αποδίδονται τιμές αλλά και σ' όλους τους άλλους αγωνιστές.
Αναφέρονται ακόμη οι: Μάρκος Φραντζεσκάκης, Ανδρ. Καλαϊτζάκης, Στ. Νησιανάκης, Ελ. Μαυραλεξάκης, Χαρ. Βογιατζάκης, Στ. Μπερνιδάκης, Μάρκος Λουτριανάκης, Β. Γαγάνης.
Εκκλησίες-Ιερείς
Ευαγγελισμός Θεοτόκου: Ενοριακός ναός του 1837, στο κέντρο του χωριού και δίπλα στο πρώτο σχολείο.
Το 1895 οι κάτοικοι έκρυψαν το τέμπλο σ' ένα φαράγγι και το έσωσαν από τους Τούρκους.
Τίμιος Σταυρός: Στην ομώνυμη θέση.
Άγιο Πνεύμα: Στη θέση Βίγλα, ιδιωτικός. Στο μέρος βρέθηκε η εικόνα μετά από όραμα κατοίκου (ιδιωτική από Β. Πολάκη).
Άγιος Φανούριος.
Αγία Σοφία: (Ιδιωτική από Β. Πολάκη).
Μεταμόρφωση Χριστού: Παλιά εκκλησία.
Προφήτης Ηλίας (16ου αιώνα): Στο συνοικισμό Μπεζαριανά και σύμφωνα με την παράδοση δύο Τουρκόπουλα άρχισαν να σπάνε τις εικόνες του ναού.
Τότε παρουσιάστηκαν δύο κριάρια από τη θέση «Θυμαρέ» και με τα χτυπήματά τους σκότωσαν το ένα.
Τ' άλλο Τουρκόπουλο διέφυγε, όμως μόλις πρόφθασε κι ανέφερε το περιστατικό στο γειτονικό Κάτω Βαλσαμόνερο, έπεσε κι αυτό νεκρό. Δίπλα στο ξωκλήσι βρέθηκαν ερείπια, που ίσως ήταν κελιά μοναχών.
Ιερείς: Νικόλαος Νικολιδάκης, Εμμανουήλ Δεληγιώργης (1972-2009), Ιωάννης Φραντζεσκάκης (2010-).
Σχολείο - Δάσκαλοι
Το Δημοτικό Σχολείο λειτούργησε από το 1837 και ήταν το 4ο τότε στο Νομό Ρεθύμνου (1820 Αρρένων Ρεθύμνου, 1834 Πηγής, 1836 Αγίου Πνεύματος τα τρία πρώτα). Το 1860 έγινε Αλληλοδιδακτικό με δάσκαλο τον Γ. Τσικαλόπουλο.
Το 1864 χτίστηκε το πρώτο κτίριο, όπως αναφέρεται στη σωζόμενη πλάκα:
«ΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ ΔΑΠΑΝΗ ΤΕ ΚΑΙ ΖΗΛΩ ΤΩΝ ΦΙΛΟΜΟΥΣΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ 1864 ΤΗ Α' ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ», δίπλα στην εκκλησία του Ευαγγελισμού.
Το κτίριο εκείνο έγινε τελευταία Συνεδριακό Κέντρο, στο οποίο πραγματοποιήθηκε το 1ο ευρωπαϊκό σεμινάριο παραμυθιού το 1977 με τη συμμετοχή αρκετών Γάλλων παραμυθάδων, του Σπαθάρη κ.α.). Σώζεται δίπλα του το λεγόμενο «Σπίτι της Δασκάλας».
Το 1899 επανιδρύθηκε το Σχολείο, ενώ επιχορηγούνταν από τις Ιερές Μονές Προφήτη Ηλία Ρουστίκων και Παναγίας Μυριοκεφάλων, όπου φοιτούσαν και μαθητές από το Κάτω Βαλσαμόνερο, από το 1911.
Το 1909 λειτούργησε και Παρθεναγωγείο, ενώ το 1968 χτίστηκε το τελευταίο 2θέσιο κτίριο, που από το 2005 δε λειτουργεί, αφού συγχωνεύτηκε με το 6θέσιο Δημοτικό Σχολείο Γερανίου και Γωνιάς. Το οικόπεδο πρόσφεραν τα αδέλφια Γιάννης και Μανόλης Μαμαγκάκης, ενώ ο Χρήστος Μπερνιδάκης βοήθησε οικονομικά.
Δάσκαλοι-Διευθυντές που δίδαξαν το 1870 ο Ατσιπουλιανός Ανδρέας Μιχ. Τσίβης, Εμμ. Δ. Βαρούχας (1909-11), Α. Σκορδίλης (1911-13), Κ. Τσουρλάκης (1913-17), Μαρία Ψυχουντάκη (1917-23), Πηνελόπη Δασκαλάκη (1923-25), Αιμιλία Λαρίου από Πρινέ (1925-35), Μαρία Δρουλίσκου (1935-1962 δηλ. για 27 χρόνια), Ροδάνθη Νικολιδάκη (1962-72), ενώ η Αθηνά Παναγιωτάκη (1964-65), Γιάννης Τυράκης (1972-74), Στέλιος Βογιατζής (1974-79), Γιάννης Πατσαχάκης (1979-80), Κυριακή Γαλλιού (1980-81), Ιωάννης Σκουριτάκης (1981-82), Τασ. Κορφιάτη (1982-83), Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης (1983-85), Γιώργης Νικάκης (1985), Ελένη Μαθιουδάκη (1985-86), Γ. Κατσαντώνης, Κ. Βολτυράκης, Γ. Αντωνίου, Στάθης Κοντογιάννης (1989-96), Αντ. Κτιστάκης, Ευαγ. Καμπουράκη, Κλεόνικος Σταυριδάκης (1998-2000), Δ. Γεράσης, Ν. Σεψάς, Ν. Δελιδάκης (2002-03), Ν. Κοϊνάκης (2003-04) και Αλ. Μπροκάκης το 2005 που συγχωνεύτηκε με το Γεράνι.
Σχολικό έτος 1983-84
Οι 26 μαθητές (απουσιάζουν τρεις) στη φώτο με δάσκαλο τον Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη.
Όρθιοι: Δ. Πολάκης, Γιάννης Φραντζεσκάκης (ιερέας του χωριού σήμερα), Κ. Λυράκης, Μαρία Σηφάκη, Ξενούλα Μαμαγκάκη, Μανωλία Σηφάκη.
Β' σειρά: Κ. Σηφάκης, Βασ. και Γιάννης Πολάκης, Στέλλα Σπαντιδάκη, Ελένη Αρχοντάκη, Ελένη Μαμαγκάκη, Ευαγγελία και Δέσποινα Φραντζεσκάκη, Δημ. Μαμαγκάκης, Δ. Λυράκης.
Κάτω: Νεκτάριος Φραντζεσκάκης (ιερέας), Άννα Δρουλίσκου, Μανόλης Σηφάκης, Στέλιος Φραντζεσκάκης, Κ. Λυράκης, Βαγγέλης Φραντζεσκάκης, Ελευθερία Πολάκη.
Πρόσωπα που διακρίθηκαν σε διάφορους τομείς
Δρουλίσκος Ιωάννης (1892): Γεννήθηκε στο Ατσιπόπουλο, αλλά κατάγεται από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια, φοιτητής πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους σαν λοχίας υπό την αρχηγία του Γ. Κολοκοτρώνη.
Στην Κωνσταντινούπολη ανέλαβε διευθυντής γραφείου πληροφοριών, ενώ αποστρατεύτηκε με το βαθμό του ταγματάρχη. Αργότερα έγινε διευθυντής Μ.Τ. Στρατού.
Δρουλίσκος Ανδρέας: Ποιητής με πολύτιμο και σημαντικό λογοτεχνικό έργο.
Κατζουράκης Ανδρέας: Γιος σφουγγαρά, που γεννήθηκε το 1917 στα Φραντζεσκιανά Μετόχια και το 1930 πήγε μικρός κοντά στον αδελφό του Γιάννη, που δούλευε στη Λιβύη.
Δούλεψε σκληρά και δημιούργησε δικές του επιχειρήσεις, έτσι μπήκε στο «μάτι» των Ιταλών, που την περίοδο εκείνη έκαναν δολοφονίες, εκτελέσεις κ.α.
Το 1940 οι Ιταλοί συνεπαρμένοι από τα γεγονότα της Αλβανίας, τον συνέλαβαν, τον φυλάκισαν μαζί με τον αδελφό του, με σκοπό την εκτέλεση.
Το 1941 όταν οι σύμμαχοι είχαν κάνει την απόβαση, ο Ανδρέας βρήκε ευκαιρία, αιφνιδίασε τη φρουρά και υποχρέωσε 50 Ιταλούς σε παράδοση, παριστάνοντας τον διοικητή. Την επόμενη ένα Σύνταγμα Ιταλών πλησίαζε στο στρατόπεδο, αυτός βγήκε στην πύλη να τους υποδεχτεί παριστάνοντας τον αξιωματικό «έρχομαι εκ μέρους του διοικητή, μόλις επιστρέψω οι στρατιώτες θα σας θερίσουν με τα πολυβόλα», αμέσως πέταξαν τ' όπλα τους και το έβαλαν στα πόδια, το κόλπο έπιασε.
Έτσι με 100 Έλληνες αιχμαλώτους, έτρεψε σε φυγή 7.000 Ιταλούς χωρίς τουφέκια.
Λίγο αργότερα ο ίδιος σκότωσε πέντε Γερμανούς, σε μια ενέδρα.
Οι Λίβυοι τον έλεγαν «ατρόμητο Έλληνα», δημιουργώντας μηχανοκίνητο καραβάνι στην έρημο, ο Άρχων της Ερήμου (όπως ανέφερε η Απογευματινή το 1954).
Το 1963 παντρεύτηκε τη συγχωριανή του Ευαγγελία Σταματάκη αποκτώντας δυο γιους και επέστρεψε το 1980 στο χωριό του, όπου και πέθανε το 1982.
Ο γιος του Στέλιος έγραψε το βιβλίο «Αντρία της Σαχάρας».
Κοκολάκης Δημήτρης: Γεννήθηκε το 1949 στο Ρέθυμνο, κατάγεται όμως από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια, μάλιστα η μητέρα του Αρτεμισία Ροδινού είναι αδελφή του αείμνηστου λυράρη Ανδρέα (ο ίδιος έχει ως κειμήλιο την πρώτη του λύρα).
Ο Κοκολάκης ο κορυφαίος μπασκετμπολίστας της Κρήτης και από τους πρώτους της χώρας μας, αγωνίστηκε σε ΠΑΟ, Άρη, Ηλυσιακό. Έχει ύψος 2,17 μ. και με συμπαίχτες τους: Κόντο, Γκούμα, Κορωναίο, Γιαννάκη, Γκάλη, Κατσούλη, Φασούλα κ.α., στην εθνική έχει 180 συμμετοχές και 1.258 πόντους.
Πήρε μέρος σε τέσσερις τελικούς πανευρωπαϊκών πρωταθλημάτων από το 1975-1983.
Λυράκης Νίκος: Ονομαστός γυναικολόγος - μαιευτήρας με δική του κλινική μέχρι τη δεκαετία του 1970, πρώτα στον Άγνωστο Στρατιώτη και αργότερα στη συμβολή Λ. Κουντουριώτη - Ασκούτση.
Για περίπου πενήντα χρόνια, χιλιάδες βρέφη είδαν το φως από τ' «άγια χέρια» του, ενώ ισάριθμες μητέρες δοκίμασαν τη χαρά της μητρότητας.
Πολέμησε στη Μ. Ασία (Σαγγάριο, Εσκη-Σεχίρ) και Αλβανία.
Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου, αλλά και δημοτικός σύμβουλος Δήμου Ρεθύμνου.
Αρκετές ήταν οι δωρεές του σε βιβλία και χρήματα στο σχολείο του χωριού.
Μπερνιδάκης ή Μπαξεβάνης Γιάννης (1910-1983): Καταγόταν από το Άνω Μαλάκι, όμως η μητέρα του Στέλλα Βογιατζάκη ήταν από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια (συγχωριανή της μητέρας του Ροδινού η Χρυσούλα Μαμαγκάκη).
Ο πατέρας του κηπουρός (μπαξές σε τσιφλίκι Τούρκου έτσι ονομάστηκε Μπαξεβάνης).
Έπαιζε μαντολίνο, μπουλγαρί όμως τον κέρδισε το λαγούτο.
Το 1928 ηχογράφησε με λυράρη τον Αλ. Καραβίτη τον πρώτο του δίσκο.
Μαμαγκάκης Νίκος (1929-2013): Από τους κορυφαίους μουσικοσυνθέτες, με σπουδές σε Ωδεία Αθηνών και Μονάχου. Έγραψε μουσική για θέατρο, τηλεόραση και κινηματογράφο, όπως στις ταινίες: «Αρχόντισσα και ο Αλήτης», «Νεράιδα και το παλικάρι», «Βίος και Πολιτεία» κ.α.
Πολάκης Βαγγέλης: Διάσημος χειρουργός στην Αμερική και από τους ιδρυτές και μέτοχος του «Υγεία».
Δεν έλειψαν οι δωρεές του, για το σχολείο του χωριού, ενώ έχτισε και δύο εκκλησίες.
Ροδινός Ανδρέας (1912-1934): Η μεγάλη μορφή του θρυλικού λυράρη, που έφυγε στα 22 του χρόνια.
Ο πατέρας του Γιώργης από το Ατσιπόπουλο, ήταν φούρναρης στο Ρέθυμνο, ενώ η μητέρα του Χρυσούλα Μαμαγκάκη από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια. Πριν κλείσει τα 10 του χρόνια, αγόρασε με 5 δραχμές μια λύρα και στα 16 του είχε δικό του συγκρότημα με λαγουτιέρη το Σταύρο Ψύλλο, ενώ αργότερα το Μπαξεβάνη (του οποίου η μητέρα ήταν από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια).
Το 1932 έπαιξε στο πανηγύρι στα Μυριοκέφαλα, από τις 7.000 δρχ. που μάζεψε τις διέθεσε για το εικονοστάσι της εκκλησίας.
Έπαιζε με πάθος σε πολλά γλέντια, όμως τα πολλά ξενύχτια ήταν αιτία να προσβληθεί από πλευρίτιδα, και το 1933 που είχε καταταγεί στο στρατό η αρρώστια συνέχιζε.
Η φυματίωση προχώρησε (ήταν και σ' έξαρση την εποχή), μπήκε στο νοσοκομείο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Παρά τη δύσκολη θέση που βρισκόταν κατάφερε με τον Μπαξεβάνη να ηχογραφήσει δυο μοναδικούς δίσκους.
Όταν βρισκόταν κοντά στο τέλος του, πήγε στο λόφο του Νίππους, κοντά στο χωριό του και σε υψόμετρο 700 μ., με ξηρό κλίμα και καθαρό αέρα μέσα σε μια καλύβα, για να νικήσει το χτικιό, σαν πληγωμένος αετός.
Παρέα μόνο με τη λύρα του και τα πουλιά, έπαιζε και θρηνούσε τη ζωή που έφευγε, μέσα σε πυρετούς και με παράπονο για τη σκληρή του μοίρα.
Πριν κλείσει όμως τα 22 του χρόνια έφυγε, αφήνοντας πλούσια κληρονομιά τους ονομαστούς σκοπούς του.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού, φέρει τ' όνομά του και κάθε Αύγουστο διοργανώνει τα «Ροδίνεια», ενώ στο γήπεδο μπάσκετ είναι το άγαλμά του (δωρεά Β. Πολάκη).
Οικογένειες
Αρχοντάκης, Βογιατζάκης, Βουγιουκαλάκης, Γαγάνης, Δρουλίσκος, Καλαϊτζάκης, Καμπουράκης, Καπετανάκης, Κοκονάς, Κουριδάκης, Κιουρτσιδάκης, Κοκολάκης, Κουτσουράκης, Λουτριανάκης, Λυράκης, Μαμαγκάκης, Μανωλακάκης, Μπερνιδάκης, Νικολιδάκης, Πολάκης, Σηφάκης, Σπαντιδάκης, Φραγκιαδάκης, Φραντζεσκάκης.
Πηγές: «Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης και Πανόραμα», Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης.
«Κρήτη αφιέρωμα», Εκδόσεις Αρσινόη.
Πολύτιμες πληροφορίες από Λουτριανάκη Μανόλη, Κιουρτσιδάκη Βαγγέλη, Αετουδάκη Δημήτρη, Αρχοντάκη Ελένη από τους δασκάλους Βογιατζή Στέλιο και Κουτάντο Γιάννη, αλλά και από τον Σταυριδάκη Βαγγέλη (γιο του Γιάννη από τον Πρινέ, ιδρυτή και πρώτο πρόεδρο Βρακοφόρων).
Σχολικό έτος 1983-84 με δάσκαλο τον Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη
Γενική άποψη των Φραντζεσκιανών Μετοχίων
Ανδρέας Ροδινός
Ο Ανδρέας Κατζουράκης στη Λιβύη, επικεφαλής ομάδας
Ο ενοριακός ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου
Η πλάκα του 1864 του πρώτου σχολείου
Το «Σπίτι της Δασκάλας»
