Στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO εντάχθηκαν επισήμως τα Μινωικά Ανακτορικά Κέντρα, συμπεριλαμβανομένου του Ανακτορικού Κέντρου Ζωμίνθου. Η απόφαση αυτή αποτελεί διεθνή αναγνώριση της εξέχουσας οικουμενικής αξίας του Μινωικού Πολιτισμού και της μοναδικής συμβολής του στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Ειδικά για τη Ζώμινθο, η οποία δεσπόζει στις πλαγιές του Ψηλορείτη, σηματοδοτεί τη δικαίωση χρόνιων προσπαθειών επιστημονικής τεκμηρίωσης, προστασίας και ανάδειξης του σημαντικού αυτού αρχαιολογικού χώρου, μίλησε ο δήμαρχος Ανωγείων Σωκράτης Κεφαλογιάννης ο οποίος εξέφρασε την ιδιαίτερη ικανοποίησή του για την ιστορική απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της UNESCO.
Συνέντευξη: Σταύρος Ρακιντζής
Γιατί είναι πολύ σημαντική αυτή η εξέλιξη για την Κρήτη;
«Η Κνωσός που εκφράζει ένα τεράστιο πολιτισμό αναγνωρίσιμο σε όλο τον κόσμο, πράγμα που καταγράφεται και από την επισκεψιμότητα του τόπου, είχε επιχειρήσει πολλές φορές να ενταχθεί στο κατάλογο της UNESCO και δεν τα έχει καταφέρει. Να πούμε, ότι το να εγγραφείς στους καταλόγους της UNESCO δεν είναι κάτι έυκολο, είναι μια δύσκολη υπόθεση. Η προστιθέμενη αξία βέβαια που προσδίδει στο σημείο που έχει τον τίτλο της UNESCO επίσης είναι πολλή σημαντική. Να πούμε όμως λίγο, ότι στην Κρήτη γενικότερα δεν έχουμε πολλά τοπόσημα που να φέρουν τη σφραγίδα της UNESCO. Έχουμε βέβαια τη χαρά να έχουμε το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη, που είναι μια πρωτοβουλία η οποία την έχει υιοθετήσει η UNESCO. Ωστόσο όμως δεν είχαμε κάποια μνημεία που να έχει βάλει τη σφραγίδα της η UNESCO.»
Ποια είναι η διαφορά των γεωπάρκων από τον Κατάλογο των Μνημείων;
«Είναι ότι η UNESCO υιοθέτησε μια πρωτοβουλία, που ήταν τα Ευρωπαϊκά και Παγκόσμια γεωπάρκα και υιοθέτησε αυτή την πρωτοβουλία ως σωστή. Την ενσωμάτωσε και προσπαθεί, περίοδο με την περίοδο, να αυστηροποιεί τα κριτήρια που ένα γεωπάρκο θα μπορεί να φέρει την σφραγίδα της UNESCO. Άρα, της άρεσε η πρωτοβουλία αυτή των γεωπάρκων, την υιοθέτησε, αλλά πλέον την περνάει σιγά σιγά στις δικές της ντιρεκτίβες.
Να πούμε ότι η UNESCO δεν κοιτάζει μονάχα το μνημείο, αν είναι ιστορικό, αν έχει βάθος, αν έχει πολιτισμό, αν είναι σημείο αναφοράς για τον τόπο. Εξετάζει πολλά πράγματα. Εξετάζει περιβάλλοντα χώρο, εξετάζει τη διαχείριση του χώρου, αν υπάρχει σύστημα διαχείρισης και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό για τη Ζώμινθο. Αλλά να πούμε λίγο και για την ιστορία του τι συνέβη το περ. Σάββατο, δηλαδή, στην 407η Σύνοδο της UNESCO. Η εισήγησή της ICOMOS, σε αρκετά σημεία ήταν αρνητική και ήταν, πάλι αρνητική για τους λόγους που ήταν αρνητικές και οι προηγούμενες προσπάθειες που ήταν να ενταχθεί η Κνωσός. Ζητήθηκαν πολλές διευκρινήσεις και η προσπάθεια της αποστολής και του Υπουργείου Πολιτισμού ήταν τεράστια. Να ξέρετε, να το καταγράψετε αυτό στο ιστορικό μας, ότι οι εφορίες αρχαιοτήτων, και αναφέρομαι στου Ρεθύμνου και των Χανίων, έπαιξαν πολύ σπουδαίο ρόλο. Έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να έχουμε αυτή την εξέλιξη. Δε θα ξεχάσω πέρσι, η δουλειά που έγινε προετοιμαζόμενη να επισκεφθεί ο εκλεκτής την περιοχή της Ζωμίνθου. Το πλεονέκτημα της Ζωμίνθου ήταν αυτή η εναρμόνιση της ατόφιας ανασκαφής του αείμνηστου του Γιάννη Σακελλαράκη και Έφης Σαπουνά, Σακελλαράκη, με το μοναδικό περιβάλλον, το οποίο δεν είχε αφεθεί στην τύχη του. Αυτό θεωρώ ότι ήταν και το συγκριτικό πλεονέκτημα.
Το γεγονός, λοιπόν, ότι η εισήγηση της ICOMOS σε αρκετά σημεία ήταν αρνητική, οδήγησε αρκετές χώρες να υποστηρίξουν την υποψηφιότητα αυτή και τελικά να πάρει με αυτόν τον πανηγυρικό τρόπο την έγκριση για την ένταξή της. Επειδή παρακολούθησα τη συνεδρία, θα σας πω ότι στα άλλα μνημεία, από τη στιγμή που γινόταν η εισήγηση της ICOMOS μέχρι την ολοκλήρωση της ένταξης, μπορεί να ήταν 10 λεπτά, για τα μινωικά ανάκτορα πήρε πάνω από 40 λεπτά.»
Πού «κολλούσε» η πρόταση;
«Κολλούσε στο γεγονός ότι, παραδείγματος χάρη, αναφερόταν ότι τα μνημεία έχουν πάθει μεγάλη αλλοίωση. Εννοώντας τις εξωγενείς παρεμβάσεις, τα συστήματα διαχείρισης, του περιβάλλοντος χώρου. Εκεί ήταν καταλυτικός ο ρόλος της παρέμβασης, όπως σας είπα, των εκπροσώπων των χωρών που ξέρετε. Εκεί πρέπει να γίνει και το αντίστοιχο λόμπι, του Υπουργείου Πολιτισμού. Γενικότερα, αν θυμάστε, κατά την επίσκεψή του πρωθυπουργού στο Ρέθυμνο, του είχε τεθεί και από εμάς και από την Υπουργό Πολιτισμού η προσπάθεια αυτή της ένταξης των μινωικών ανακτόρων. Μάλιστα, είχε δώσει μια βεβαιότητα ότι θα κάνει οτιδήποτε είναι απαραίτητο όσον αφορά το λόμπι για να μπορέσει να έχουμε αυτή τη σημαντική εξέλιξη. Έτσι εξελίσσονται τα πράγματα. Με το λόμπινγκ, με τις συνέργειες, με τις βοήθειες. Αυτό κάνουμε κι εμείς στις μικρές μας κοινωνίες.
Αφενός μέσα στον κλειστό πυρήνα μας, εκεί στα Ανώγεια, να καταλάβουμε τι είναι αυτό και το προστατεύσουμε. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Το έχω πει πολλές φορές, ότι κάποιες φορές «νιώθω μόνος μου» υπερασπιζόμενος τη σπουδαιότητα του Ιδαίου Άντρου, τη σπουδαιότητα της Ζωμίνθου. Έρχεται η ιστορική εξέλιξη να καταδείξει ότι αυτά είναι μνημεία του Ρεθύμνου και πρέπει να τα αγκαλιάσει όλο το Ρέθυμνο και όλη η Κρήτη βέβαια. Η δική μας τοπική ευθύνη είναι να καταλάβουμε τι σημαίνει ότι έχουμε πλέον μία, αν θέλετε, ταμπέλα που λέει UNESCO, ότι αυτό πρέπει να μας δώσει περισσότερη ευθύνη και για τη διαχείριση του χώρου και για το περιβάλλον και για την ιστορία.»
Αυτή η εξέλιξη τώρα πώς σας δεσμεύει; Ποιες είναι οι υποχρεώσεις;
Πριν και από τον καθορισμό του μνημείου, ως μνημείου UNESCO, έχουμε στο τοπικό πολεοδομικό σχέδιο -το οποίο είναι σε εξέλιξη- καθορίσει πλήρως και διακριτώς τις ζώνες μας. Ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης είχε καθορίσει καταρχήν τις αρχαιολογικές ζώνες Α τόσο του Ιδαίου Άντρου, αλλά και της Ζωμίνθου. Άρα υπάρχει μια απόλυτη προστασία γύρω από αυτές τις περιοχές, υπάρχει γενικώς προστασία πάνω στο βουνό, δεν έχουμε βάλει υποδομές πέρα από το περίπτερο στο Ιδαίο Άντρο, το χιονοδρομικό, το αστεροσκοπείο, το καταφύγιο. Αυτοί είναι οι πόλοι ανάπτυξης του βουνού και δεν προσθέτουμε επιπλέον υποδομές, προσπαθούμε να λειτουργήσουμε και να συντηρήσουμε τις υπάρχους υποδομές. Αυτό λοιπόν το κάνουμε μέσα από τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια. Ωστόσο, οι υποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει, αφενός είναι, το να αναπτύξουμε το χώρο της Ζωμίνθου. Εξάλλου και το αρχαιολογικό κομμάτι ή το αρχαιολογικό υπόβαθρο εκτείνεται πέρα από τις περιφράξεις, που εντάσσει μέσα και τα ενετικά τυροκομεία που γίνονται πλέον μουσειακοί επισκέψιμοι χώροι. Άρα λοιπόν, να διευρυνθεί ο ζωτικός χώρος του αρχαιολογικού τόπου της Ζωμίνθου
Ο δεύτερος και σημαντικός παράγοντας είναι πλέον ότι η λειτουργία του χώρου έρχεται σε ένα άλλο επίπεδο που αφορά κυρίως το Υπουργείο Πολιτισμού. Δίναμε μάχη και μάλιστα να ευχαριστήσω τη Διευθύντρια της εφορίας αρχαιοτήτων, την κυρία Παπαδοπούλου, που έχει τοποθετήσει ένα μόνιμο φύλακα για τη λειτουργία της Ζωμίνθου. Προηγούμενα χρόνια δίναμε μάχη κάθε φορά να έχουμε την έγκριση για ένα αρχαιοφύλακα, έναν εργάτη. Τώρα όμως παίρνει μια άλλη υπόσταση το όλο πράγμα. Είμαστε ήδη σε συνεννόηση με το Υπουργείο Πολιτισμού για την υπογραφή μιας προγραμματικής σύμβασης, για τη λειτουργία του χώρου Θεωρώ λοιπόν ότι η Ζώμινθος αποτελεί πλέον ένα χώρο που αρκετοί επισκέπτες σιγά σιγά θα ανακαλύπτουν.
Τεράστια η συμβολή του ζεύγους Σακελλαράκη.
«Επειδή είχα την τιμή να τον γνωρίσω και να τον ζήσω, μου έλεγε ότι δεν είναι αρχαιολόγος, είναι αναπτυξιολόγος, γιατί πραγματικά ήξερε, πώς πρέπει να δομηθεί το όλο σύστημα που θα αποτελέσει πυλώνα ανάπτυξης για την περιοχή. Το 1990 ήμουν εργάτης ανασκαφής εκεί πάνω στη Ζώμινθο σε ηλικία 15 ετών. Όλοι οι νέοι του χωριού έχουν δουλέψει στη Ζώμινθο. Μοναδική εμπειρία και μοναδική όντως η εμπειρία και του Γιάννη Σακελλαράκη, ο οποίος ήταν παιδαγωγός. Σκληρός στην έκφραση, παιδαγωγός όμως.»
Ποια θα είναι τα οφέλη για το μνημείο και για την περιοχή; Ανοίγονται δρόμοι για χρηματοδοτήσεις λόγω της UNESCO;
«Έχουμε την ΟΧΕ που έχει κάνει η Περιφέρεια Κρήτης μέσα από το Πρόγραμμα Κρήτη 2027, το οποίο είναι χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που και η Ζώμινθος και στη νέα προγραμματική περίοδο και στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο είχε ένα αρκετά σημαντικό κομμάτι περίπου 600.000 και τώρα δημιουργούνται επενδύσεις περί του ενός εκατομμυρίου με ψηφιακές εφαρμογές. Θεωρώ, ότι στο κομμάτι αυτό πλέον έχει πάρει το δρόμο του. Ότι σιγά-σιγά θα προστίθενται σημεία, με την ευλάβεια του χώρου. Το δεύτερο κομμάτι, είναι το κομμάτι της λειτουργίας. Το τρίτο κομμάτι όμως που είναι και η μεγάλη ευθύνη είναι η ενσωμάτωση όλου αυτού του πράγματος στο είναι του ανθρώπου. Να καταφέρουμε δηλαδή να κατανοήσουμε τις σπουδαιότητα, να σεβαστούμε και να βοηθήσουμε όλοι προς αυτήν την κατεύθυνση.»
Πόσο καιρό προετοιμαζόσασταν;
«Η ιδέα ήταν χρόνια πριν, μπορεί και 5 μπορεί και 6 δεν είμαι σίγουρος. Άρχισαν να μαζεύονται τα στοιχεία, να μαζεύονται οι πληροφορίες.»
Ποιοι δούλεψαν πάνω σε αυτό από την πλευρά σας, γιατί είστε ένας μικρός δήμος και καταφέρατε και εσείς να συμμετέχετε σε ένα τόσο μεγάλο έργο.
«Βοήθησαν σαφώς οι μεγάλοι αρχαιολόγοι. Οι πολλοί εργάτες, που εργάστηκαν εκεί για να φτάσουμε στο σημείο αυτό. Αλλά τώρα στην τελική ευθεία, βοήθησε ενεργά ο δήμος με το προσωπικό του, για να είναι ο χώρος απόλυτα τακτοποιημένος και αυτό έγινε με συνεργασία με την εφορία αρχαιοτήτων του Ρεθύμνου. Με το προσωπικό της εφορίας αρχαιοτήτων του Ρεθύμνου, καταφέραμε να φτιαχτεί όλη αυτή η αίσθηση του χώρου. Αλλά θεωρώ ότι σημαντικό και καθοριστικό παράγοντα έπαιξαν και στελέχη της περιφέρειας, που συνέδραμε σε αυτή την προσπάθεια. Θα σας πω, πως το αντιμετωπίσαμε εμείς. Πέρυσι που ήρθε ο ελεγκτής, κάναμε την επίσκεψή μας στο χώρο και στη συνέχεια πήγαμε στα Μιτάτα, στον τόπο του Βοσκού. Σ' αυτό το ωραίο πάρκο που έχουμε δημιουργήσει, είχα καλέσει όλους τους εκπροσώπους των φορέων των Ανωγείων, τον κτηνοτροφικό σύλλογο, το συνεταιρισμό, το γεωπάρκο, τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, τις υφάντρες να πούμε στον αξιολογητή ότι για μας είναι σημείο αναφοράς, πυλώνας ανάπτυξης για την περιοχή μας η Αρχαία Ζώμινθος, με τους χορούς μας, με τον πολιτιστικό σύλλογο και πιστεύω τουλάχιστον έτσι μου μεταφέρθηκε από την ομάδα που τον συνόδευε ότι ήταν μια μοναδική εμπειρία και για τον ίδιο.»
Δεν είναι μόνο η Ζώμινθος, είναι η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος, η Κυδωνία, τα Μάλια. Άρα υπήρξε ένας συντονισμός μεταξύ πολλών φορέων.
«Ο κάθε τόπος έχει τα χαρακτηριστικά του, για παράδειγμα η Ζώμινθος είναι το μοναδικό μινωικό ανάκτορο στα 1200 μέτρα υψόμετρο, η Κυδωνία είναι μέσα στην πόλη των Χανίων και όλοι οι άλλοι χώροι είναι οργανωμένοι, επισκέψιμοι χρόνια τώρα. Οι προκλήσεις και τα δύσκολα είναι μπροστά μας, όντως ήταν ένα δύσκολο επιχείρημα που επετεύχθη. Η μεγάλη ευθύνη όμως τώρα αρχίζει.»
