Εν αρχή ην το Αιγαίον. Που δεν είναι απλώς μια κλειστή θάλασσα. Είναι λίκνο πολιτισμού. Το 5^ο σε μέγεθος στη Μεσόγειο (8.261 τ.χ.). Με μήκος 260 χλμ. Όπου έζησαν λαοί δημιουργικοί. Αλλά και σπορείς ενός πολιτισμού. Που τηρουμένων των αναλογιών δεν έχει εμφανιστεί σε καμιά άλλη εποχή. Και σε τόσο μεγάλη έκταση. Ποτέ ένας τόσο μικρός τόπος δεν πρόσφερε τόσα πολλά στον πολιτισμό.

Οι συστηματικές ανασκαφές αποκάλυψαν έναν πολιτιστικό πλούτο που δεν έχει ξαναεμφανισθεί σε τόσο μικρή έκταση γης. Μολαταύτα, παρά την ασταμάτητη δραστηριότητα των αρχαιολόγων επί ένα και πλέον αιώνα. Ακόμη δεν έχει γραφεί η ιστορία του συμβατικά λεγόμενου Μινωικού πολιτισμού.

Όμως ακόμη οι πινακίδες σιωπούν, πολλά θα γραφτούν, όταν όλοι οι χώροι ερευνηθούν. Και όταν όλες οι πινακίδες Γραμμική Α και «ιερογλυφικά» αναγνωσθούν.

Την ιστορία της Κρήτης μπορούμε να γνωρίσουμε από τις πληροφορίες. Του Ηροδότου, Θουκυδίδη, Διοδώρου Σικελιώτη, Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι. Από τις αιγυπτιακές και Βαβυλωνιακές επιγραφές. Από τους μύθους των μεταγενεστέρων. Και από τα πορίσματα των ανασκαφών. Ωστόσο, παρά τον όγκο των βιβλίων, η ιστορία του κρητικού και κυκλαδικού πολιτισμού δεν έχει ακόμη γραφτεί. Βρισκόμαστε ακόμη στη φάση των προλεγόμενων.

Ο Άγγλος αρχαιολόγος Αρθούρος Έβανς που μόλις το 1900 έφερε στο φως τον κρητικό πολιτισμό. Με βάση το όνομα του μυθικού βασιλιά Μίνωα, χώρισε την ιστορία της Κρήτης σε 3 περιόδους. Ενώ το 1958 το 8^ο Συνέδριο Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας του Αμβούργου, δέχτηκε τη νέα ονοματολογία και χρονολόγηση του Έλληνα αρχαιολόγου Ν. Πλάτωνος, την οποία και ακολουθούμε στο κείμενό μας.

ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΒΑΝΣ

α) Πρωτομινωική (3200-2100)

β) Μεσομινωική (2100-1550)

γ) Υστερομινωική (1550-1200)

ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΜΒΟΥΡΓΟΥ

α) Προανακτορική (2600-1900)

β) Παλαιοανακτορική (1900-1700)

γ) Νεοανακτορική (1700-1450)

δ) Μετανακτορική (1450-1150)

Κατά την προανακτορική περίοδο (2600-1900), η Κρήτη παρουσιάζει ανάπτυξη στη γεωργία, κτηνοτροφία. Και ακολούθως στη Ναυτιλία. Τότε που μέρος των κατοίκων ξεπέρασε τους φράχτες της γεωργοκτηνοτροφικής ζωής. Και προχώρησε σε άλλους τρόπους βιοπορισμού. Στη χειροτεχνία, το εμπόριο και τη ναυτιλία.

Οι Κρήτες με τη συστηματοποίηση των καλλιεργειών και την βελτίωση των μεθόδων επεξεργασίας αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Κατόπιν στράφηκαν προς τη θάλασσα. Η θαλασσοκρατία των Κρητών αρχίζει πριν από την εμφάνιση των Φοινίκων.

Βάση της οικονομίας των Κρητών ήταν η βιοτεχνία, το εμπόριο και η ναυτιλία. Έκαναν εξαγωγή κρασιών, ελαιόλαδου, ξυλείας και ξηρών καρπών. Για τις ανάγκες της βιοτεχνίας έφερναν χαλκό από την Κύπρο. Κασσίτερο από τη Μ. Ασία. Χρυσό και αλάβαστρο από την Αίγυπτο, Ελεφαντόδοντο από την Συρία.

Σταδιακά το διαμετακομιστικό εμπόριο όλης της Μεσογείου πέρασε στα χέρια των Κρητών. Τα προϊόντα των κρητικών εργαστηρίων γίνονται περιζήτητα παντού. Όπως δε μαρτυρούν ορισμένοι μύθοι (Δαίδαλος και Ίκαρος). Αλλά και τα πορίσματα των ανασκαφών. Εμφανίζεται έντονη η  παρουσία των Κρητών στον κυκλαδικό και τον ελληνικό χώρο.

Οι Κρήτες, τολμηροί ναυτικοί, έφτασαν μέχρι τα ιταλικά και ισπανικά παράλια. Ίσως ξεπέρασαν και τις Στήλες του Ηρακλέους (Γιβραλτάρ). Χαρακτηριστικό είναι ότι η ναυτική εξάπλωση δεν πήρε ποτέ πολεμικό χαρακτήρα. Ήταν για τους άλλους λαούς μια δραστηριότητα εξυπηρετική. Και ποτέ απειλητική. Γι’ αυτό οι Κρήτες δεν οργάνωσαν πολεμικό στόλο. Ήταν έμποροι και όχι κατακτητές, όχι μόνον επί Μινωο-κρατίας αλλά και επί Ενετοκρατίας.

Αξιοπαρατήρητο είναι ότι οι Κρήτες διεξήγαγαν εμπόριο ανταλλακτικής μορφής. Χωρίς την παρεμβολή χρήματος. Το χρήμα, σε πρωτόγονη φυσικά μορφή, ήταν ελάχιστα γνωστό στον τότε κόσμο.

Η ανάπτυξη των εμπορικών κέντρων της Κρήτης ακολουθεί μια ακτινωτή διάταξη. Οι εμπορικές επαφές με τον Ελλαδικό και Κυκλαδικό χώρο ευνόησαν την ανάπτυξη οικισμών στη βόρεια παραλία. Της Κνωσσού, των Μαλλίων, των Αρχάνων, των Γουρνιών. Οι επαφές με την Κύπρο και τη Μ. Ασία συντελέσανε στην ανάπτυξη των κέντρων της ανατολικής παραλίας. Της Ζάκρου, της Ιτάνου, του Μόχλου. Τέλος η επικοινωνία με την Αίγυπτο θα συντελέσει στην ανάδειξη των Κέντρων της νότιας ακτής. Της Φαιστού, της Αγίας Τριάδας, του Μύρτους.

Στη Δυτική Κρήτη δεν διαπιστώνεται ύπαρξη αξιόλογων οικισμών. Κι όμως η παράδοση αναφέρει ίδρυση πολιτείας από τον Μίνωα στη Βαλχανία, κοντά στα Χανιά. Νεότερα ανασκαφικά δεδομένα τείνουν να επαληθεύσουν την παράδοση. Άλλωστε η Δυτ. Κρήτη διαθέτει φυσικότερους λιμενικούς χώρους. Κατάλληλους για ναυτικές επιχειρήσεις. Και δημιουργία εμπορικών σταθμών στην Κάτω Ιταλία, Σικελία και Σαρδηνία.

Όπως μνημονεύει ο μεγάλος μας ιστορικός Θουκυδίδης «Μια από τις ενδοξότερες στιγμές της Ελληνικής θαλάσσιας ισχύος είναι αυτή της Μινωικής Κρήτης». Κατά τη Νεοανακτορική περίοδο 1700-1450 η Μινωική Κρήτη αναπτύσσεται μέσα από δραστηριότητες των ναυτικών και των εμπόρων της που ταξιδεύουν, εποικούν και δημιουργούν ναυτικές βάσεις. Στις κοντινές θάλασσες στο Αιγαίο, στην Ανατολική Μεσόγειο και στο μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου.

Η Κρήτη γίνεται εμπορικό κέντρο. Το οποίο επισκέπτονται έμποροι και βιοτέχνες απ’ όλα τα μέρη. Η λαμπρή αυτή εμπορική άνθηση μεταφέρει τα φώτα του Μινωικού πολιτισμού σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Χάρη στις τεράστιες δυνατότητες του Μινωικού στόλου και την κατασκευαστική αρτιότητα των Μινωικών πλοίων, η Κρήτη γίνεται η πρώτη θαλασσοκράτειρα δύναμη σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Μονοπωλεί σχεδόν όλο το εμπόριο, γνωρίζοντας τρομερή ισχύ και αξιοζήλευτη ευημερία. Είναι δε τέτοια η δύναμη του ναυτικού των Κρητών και η ασφάλεια που παρέχει στους κατοίκους του νησιού ώστε να μην απαιτείται η οχύρωση των πόλεων τους.

Αυτή η ασφαλής ναυσιπλοΐα, που παρέχει το ναυτικό των Μινωιτών επιτρέπει στους κατοίκους των νησιών αλλά και της ηπειρωτικής Ελλάδας να χτίσουν, να δημιουργήσουν παράλιους λιμένες, εμπορικούς σταθμούς, οικισμούς και πόλεις. Ενώ ο μυθικός Μίνωας, ο βασιλιάς της Κνωσσού, οργανώνει με τον παντοδύναμο ναυτικό στόλο του ένα κράτος δικαίου. Κατατροπώνει κυρίως τους Κάρες και γενικά όλους τους πειρατές που εκείνη την εποχή λυμαίνονταν τους θαλάσσιους δρόμους.

Και βλέπουμε στα παράλια της Μεσογείου να αναπτύσσονται εστίες πνευματικού πολιτισμού που βελτιώνουν, εμπλουτίζουν με «γνώσεις τη ζωή των βαρβάρων». Διδάσκοντας τους τον ανθρωπισμό, τη δικαιοσύνη και τη ναυτοσύνη.

Με τον πλούτο και τις καινοτόμες ιδέες που τότε αναπτύσσονται στην Κρήτη, οι άρχοντες ζουν σε άνετους αρωματισμένους χώρους. Οι ενδυμασίες ανδρών και γυναικών αποτελούν σημεία απαράμιλλης και εξαιρετικής αισθητικής. Κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται από τις πάμπολλες τοιχογραφίες που έχουν διασωθεί από εκείνη την εποχή.

Σε ένα σημαντικό αριθμό ανευρεθέντων σφραγιδόλιθων βρίσκουμε αναπαραστάσεις μεγάλων πλοίων με επιμήκη γάστρα, υψηλή πλώρη και προεκτεταμένη πρύμη να διασχίζουν την ανοιχτή θάλασσα. Με ένα κεντρικό κατάρτι στηριγμένο με πολλές σειρές σχοινιά και τετράγωνο υψωμένο πανί.

Σε μια τόσο μικρή και σκληρή επιφάνεια επί των σφραγιδόλιθων οι Μινωίτες καλλιτέχνες κατάφεραν με τόση λεπτομέρεια να σκαλίσουν παραστάσεις Μινωικών πλοίων. Αποδεικνύοντας την εξαίρετη τεχνική τους στο να αποδίδουν τύπους των πλοίων τους αλλά και την μεγάλη αγάπη τους για την θάλασσα. Έτσι το πλοίο γίνεται μοναδικό, αυτόνομο θέμα. Πολλές δε φορές λειτουργεί και σαν έμβλημα καταδεικνύοντας τον σπουδαίο ρόλο που διαδραμάτιζε το πλοίο στη ζωή των Μινωιτών.

Το 1967 ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος στις αρχαιολογικές ανασκαφές στην πόλη του ακρωτηρίου της Θήρας (Σαντορίνη) ανακαλύπτει έναν αρχαίο οικισμό, φέρνοντας στην επιφάνεια αριστουργηματικές νωπογραφίες, διατηρημένες θαυμάσια στους μισογκρεμισμένους τοίχους σπιτιών. Οι φωτογραφίες, τα αγγεία, τα σκεύη και διάφορα άλλα μικροευρύματα επιβεβαιώνουν ότι η Θήρα ήταν αποικία της Κρήτης κατά την περίοδο της Μινωικής δόξας. Απ’ όπου φαίνεται να προέρχονται οι κάτοικοί της, φέρνοντας τις συνήθειες και τον πολιτισμό των Κρητών.

Ο τοιχογραφικός αυτός θησαυρός είναι τεράστιας καλλιτεχνικής και ιστορικής σημασίας. Στο δωμάτιο 5 της δυτικής οικίας η ανακάλυψη της τοιχογραφίας. Όπου παρουσιάζεται ένας ολόκληρος στόλος με πλοία εκείνης της περιόδου. Που χρονολογούνται από το 1500 π.Χ. μας δίνουν απίστευτες λεπτομέρειες για τα Μινωικά – Θηραϊκά πλοία. Σε τέτοιο βαθμό ναυπηγικής αρτιότητας που θυμίζουν τις Αθηναϊκές τριήρεις περίπου 1000 χρόνια αργότερα.

Τα πλοία κωπήλατα και ιστιοφόρα έχουν καμπυλωτό σχήμα. Στοιχείο που μας παραπέμπει στη ναυπηγική φιλοσοφία των πλοίων της Κρήτης. Αναπαριστώνται δύο τρόποι κωπηλασίας. Ο ένας τρόπος οι κωπηλάτες να κρατούν με τα δύο χέρια στην άκρη και στη μέση ένα βραχύ κοντό κουπί. Και να κωπηλατούν σκύβοντας έξω από τα πλευρά του πλοίου. Βυθίζοντας τα στο νερό, χωρίς να τα στηρίζουν κάπου.

Ο άλλος τρόπος κωπηλασίας ήταν ο κλασικός της στήριξης του κουπιού στο σκαλμό. Με τους κωπηλάτες καθισμένους να κωπηλατούν πιο ξεκούραστα αλλά και με καλύτερη απόδοση για το συγκεκριμένο μέγεθος και είδος των πλοίων.

Επί της τοιχογραφίας ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αυτού του είδους πλοία, σχεδόν ακέραιο, μας δίνει σαφείς και χρήσιμες πληροφορίες. Οι διαστάσεις του πλοίου της τοιχογραφίας είναι: μήκος 0,62 μ. και 0,50 χωρίς τον πρόβολο με 21 κωπηλάτες από κάθε πλευρά, σύνολο 42. Φαίνεται ότι το συνολικό πλήρωμα; Αποτελούν 57 άντρες ναυτικοί και πολεμιστές.

Το πλοίο διαθέτει στέγαστρο στην πρύμη, τα πλευρικά τοιχώματα του οποίου καλύπτονται από χοντροκομμένα ακατέργαστα δέρματα, ενώ η κορυφή του ήταν ανοιχτή. Το πρυμναίο φωτοστέγαστρο ήταν κατασκευασμένο επί του ικριώματος μιας υπερυψωμένης εξέδρας. Οι κενοί χώροι της οποίας χρησιμοποιούνται, μάλλον, για την αποθήκευση των προσωπικών ειδών του κυβερνήτη, λάφυρων ή προμηθειών.

Στην πίσω πλευρά του θαλαμίσκου προεξέχει ένα μακρύ κοντάρι. Ένα είδος στύλου. Μπροστά από τον θαλαμίσκο βρισκόταν ο πηδαλιούχος, ο τιμονιέρης, που ως πηδάλιο χειριζόταν ένα ή δύο μεγάλα κουπιά και ο κελευστής, που έδινε τα κελεύσματα, τα παραγγέλματα στους κωπηλάτες.

Στο μέσον και σε όλη την επιφάνεια του καταστρώματος από τη πρύμη μέχρι την πλώρη, διακρίνονται καθισμένοι άντρες. Ενδεχομένως να ήταν αξιωματούχοι ή πολίτες ανώτερης τάξης για κάποια θρησκευτική εκδήλωση. Είτε να ήταν πολεμιστές αν πρόκειται για ταξίδι εκστρατείας και συνοδεύουν το πλοίο, προστατευόμενοι από ένα στέγαστρο που πιθανότητα ήταν μια τέντα ή το διπλωμένο ιστίο-πανί.

Το οποίο είναι ορθογώνιο στην επάνω του πλευρά στερεωμένο σε μια κεραία και στην κάτω πλευρά σε ένα κέρκο. Στον επάνω ιστό διακρίνονται δέκα κρίκοι, μακαράδες-τροχαλίες, από τους οποίους περνούσαν οι υπέρες, οι ολκοί και όλα τα απαραίτητα σχοινιά για τους χειρισμούς του ορθογώνιου ιστίου-πανιού.

Ένα λεπτό ξύλινο κατασκεύασμα ο πρόβολος πρόσθετος, όχι σταθερός, προσαρμοζόταν στο κοράκι της πλώρης. Διακοσμημένος με άνθη, πεταλούδες και με δύο αγκιστροειδή εξαρτήματα ως στολισμό ή διακόσμηση. Με τον πρόβολο η πλώρη φαίνεται να είναι ψηλότερη από την πρύμη. Χωρίς τον πρόβολο αυτή η διαφορά δεν συνέβαινε.

Στο ποδόστημα της Πρύμης επιπρόσθετα στερεωμένο ήταν το ολκαίο. Το σημείο πρόσδεσης απ’ όπου ρυμουλκούσαν, έσερναν το πλοίο. Επίσης το ολκαίο πιθανόν να χρησίμευε να σταθεροποιεί το πλοίο, στο σανίδωμα της ρύμης. Πίσω από το στέγαστρο του κυβερνήτη, διακρίνεται η μορφή ενός διακοσμητικού λιονταριού.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συνθέτουν την εικόνα ενός κομψού σκάφους με τεράστιες δυνατότητες πλεύσης. Με τους κωπηλάτες όρθιους να κωπηλατούν στραμμένοι προς πρύμη, με τα κουπιά να είναι σταθερά δεμένα σε σκαλμούς.

Αναφορικά με το πραγματικό μέγεθος του πλοίου, αν εκλάβουμε ότι το μέσο ύψος των ανδρών εκείνης της εποχής ήταν περίπου 1,60 μ. συμπερασματικά το μήκος πρέπει να ήταν 29-30 μ. Με το μήκος του πρόβολου πρέπει να ήταν 36-37 μ.

Εν κατακλείδι το μινωικό πλοίο, κατά τους σύγχρονους ειδικούς, αποτελεί πλοίο σταθμό με τεράστιες δυνατότητες ναυσιπλοΐας ποντοπόρο, ικανό να ταξιδεύει στην ανοιχτή θάλασσα. Τα πληρώματα αποτελούνταν από ελεύθερους πολίτες, επιλεγμένους για τις θαυμάσιες ικανότητές τους να κωπηλατούν και να χειρίζονται τα ιστία, τα πανιά.

Αφ’ ενός αυτά τα πλοία αφ’ ετέρου το πάθος των ναυτικών για περιπέτεια και ταξίδι κατέστησαν το θαλασσινό κράτος του Μίνωα, μια πανίσχυρη θαλασσοκράτειρα δύναμη. Όμως η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας με τα τεράστια παλιρροϊκά κύματα συγχρόνως κατέστρεψε και τον πανίσχυρο στόλο που ταξίδευε στα πέλαγα ή ήταν αραγμένος στα λιμάνια. Κατόπιν αυτού του κατακλυσμού, οι κάτοικοι της Κρήτης έμειναν απροστάτευτοι στις επεκτατικές βλέψεις των βασιλιάδων της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς μια δεύτερη εκδοχή της παρακμής του Μινωικού πολιτισμού, ήταν η άτυχη εκστρατεία του βασιλιά Μίνωα στη Σικελία. Που πήγε να συλλάβει τον μεγάλο αρχιτέκτονα, τον Δαίδαλο, τον δημιουργό του Λαβύρινθου, ο οποίος μετά τη δυσμένεια στην οποία περιέπεσε από τον Μίνωα κατέφυγε στη Σικελία όπου οι κάτοικοι της τον περιέβαλαν με μεγάλες τιμές.  

Όταν ο Μίνωας έφτασε στη Σικελία, έπεσε στην παγίδα του βασιλιά Κώκαλου και δολοφονήθηκε στο λουτρό του. Ενώ οι Σικελιανοί κατέστρεψαν και κατέκαυσαν το μεγάλο του στόλο. Αφήνοντας τους Κρητικούς χωρίς ηγέτη και ελπίδα, έρμαιο των κατοίκων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αλλά και της εκστρατείας του Θησέα εναντίον της Κρήτης, ο οποίος σκοτώνοντας τον Δευκαλίωνα και τους ακολούθους του, ουσιαστικά κατέλυσε το μινωικό κράτος καθιστώντας το υποτελές στους Αχαιούς.

Όμως τα Μινωικά σκαριά συνεχώς εξελισσόμενα συνέχιζαν το ταξίδι τους στα Αιγαιοπελαγίτικα νερά και στα απέραντα πελάγη. Αυτή τη φορά με κυβερνήτες και κωπηλάτες τους Αχαιούς Μυκηναίους.

Στους αιώνες που ακολουθούν κατά την Μετανακτορική περίοδο 1450-1150 και μέχρι τον 4^ο π.Χ. αιώνα. Το μινωικό πλοίο που έχουμε εκτενώς αναφέρει με τα 21 κουπιά από κάθε πλευρά, μετεξελίσσεται σε τριακόντορο με 15 κουπιά από κάθε πλευρά. Ένα πλοίο με την δική του ένδοξη ιστορία στο πέρασμα των αιώνων μαζί με την πεντηκόντορο οργώνουν τις θάλασσες του τότε γνωστού κόσμου.

Στην περίφημη Αργοναυτική εκστρατεία. Στο ταξίδι του Θησέα στην τότε Μινωική Κρήτη αλλά και στην Τρωική εκστρατεία, ο ρόλος της τριακόντορο και της πεντηκόντορου υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικός.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη, κατά τον 7^ο π.Χ. αιώνα και πριν την καθιέρωση της τριήρους, με την προσθήκη έμβολον, η τριακόντορος και πεντηκόντορος αποτελούν τους βασικούς τύπους των πολεμικών πλοίων. Αφού ο εμβολισμός των εχθρικών πλοίων αποτελεί πλέον τον κυρίαρχο τρόπο στις τακτικές των ναυμαχιών.

Η τριακόντορος ήταν ένα κοίλο πλοίο, ανοιχτό, άφρακτο, χωρίς κατάστρωμα με στενόμακρη γάστρα, καμπύλη πρύμη και υπερυψωμένη κάθετη πλώρη. Σανιδωμένα στην πλώρη ήταν το πρόστεγο. Και στην πρύμη το επίστεγο. Οι χώροι κάτω από τα σανιδωμένα μέρη χρησιμοποιόταν ως αποθηκευτικοί. Ενώ κάτω από τους πάγκους των κωπηλατών αποθηκεύονταν ακριβά εξαρτήματα, Λάφυρα από τις επιδρομές, προμήθειες και προϊόντα που εμπορεύονταν ή ανταλλάσσονταν στα διάφορα ταξίδια τους.

Οι υγρές προμήθειες, νερό, λάδι, κρασί, μέλι και ότι άλλο ήταν σε ρευστή μορφή φυλάσσονταν σε πιθάρια, αμφορείς ή στάμνες. Όσα ήταν σε στερεή μορφή όπως σιτάρι, αποξηραμένα φρούτα, καρποί τα στοίβαζαν σε γερά σακιά.

Ο τρόπος ναυπήγησης για την τριακόντορο αλλά και για όλα τα πλοία της επιλογής ήταν σχεδόν ο ίδιος. Πρώτα γινόταν το πέτσωμα του πλοίου με τα μαδέρια (επιγκενιδές) με τα οποία κάλυπταν τα πλευρά του πλοίου έχοντας τοποθετήσει αρχικά την τροπίδα-καρένα, τη στείρα-κοράκι της πλώρης και το ποδόστημα-κοράκι της πρύμνης. Τα στραβόξυλα – νομείς ή εγκοίλια, τα ζυγά – καμάρια ήταν οι εγκάρσιοι δοκοί που έδεναν μεταξύ τους τα τοιχώματα του πλοίου. Τα ζυγά χρησίμευαν και ως πάγκοι για να κάθονται οι κωπηλάτες.

Στο επίστεγο της πρύμης στεκόταν ο κυβερνήτης ο οποίος τιμόνευε την πορεία του πλοίου και τον αντικαθιστούσε ο πηδαλιούχος. Χειριζόμενοι τα δύο κουπιά ως πηδάλιο. Η πρύμη κατά κάποιον τρόπο ήταν η καμπίνα του κυβερνήτη.

Οι κωπηλάτες αποτελούσαν το πλήρωμα του πλοίου οι οποίοι ήταν άριστα εκπαιδευμένοι και στη χρήση των ιστίων-πανιών. Αναπαύονταν στους πάγκους που κωπηλατούσαν, αφού δεν υπήρχε ιδιαίτερος χώρος ανάπαυσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα πλοία αποσύρονταν στη στεριά όπου όλοι αναπαύονταν και έτρωγαν.

Με την προσθήκη του εμβόλου στην πλώρη, τότε που τα πλοία από εμπορικά μετετράπηκαν σε πολεμικά. Στο πρωραίο σανίδωμα φιλοξενούνταν οι οπλίτες οι οποίοι αποτελούσαν την ομάδα κρούσης αντιμετωπίζοντας με ακόντια, βέλη και πέτρες τα εχθρικά πλοία.

Σχετικά με τα ιστία-πανιά. Υπήρχε ένα μεγάλο καραβόπανο από πολλά κομμάτια λινάρι ραμμένα μεταξύ τους για μεγαλύτερη αντοχή, σε παραλληλόγραμμο σχήμα. Το οποίο κρεμούσαν στο μοναδικό κατάρτι. Στερεωμένο στην κεραία που ονομαζόταν επίκριο. Ο ιστός – κατάρτι έμπαινε ή έβγαινε ανάλογα με τις ανάγκες χρήσης του. τον τοποθετούσαν σε μια οπή τρύπα που βρισκόταν στο μεσοδόκαρο προς την πλευρά της πλώρης. Και στερεωνόταν με σχοινιά. Όταν τον αφαιρούσαν τον στοίβαζαν οριζόντια στην ιστοδόχη.

Το βασικό μέσο κίνησης του πλοίου τα κουπιά ήταν από τα κύρια εξαρτήματα του. Στηρίζονταν με λουριά από δέρμα βοδιού στους σκαλμούς του πλοίου διευκολύνοντας την κωπηλασία και ασφαλίζοντάς τα, ώστε να μη γλιστρούν και πέφτουν στη θάλασσα.

Στην πλώρη υπήρχαν πέτρινες ή σιδερένιες  άγκυρες και μεγάλα κοντάρια χρησιμοποιούμενα για το «αβάρα». Το σπρώξιμο του πλοίου μέσα στο νερό κατά την προσάραξη ή τον απόπλου.

Όλα όσα περιγράψαμε συνθέτουν την εικόνα των θαυμαστών αυτών πλοίων. Των τριακόντορων. Τα οποία υμνήθηκαν και θαυμάστηκαν από όλο τον κόσμο. Στην διάρκεια των αιώνων μέχρι και σήμερα.

Στη συνέχεια (7^ος-4^ος π.Χ. αιω.) η Ελληνική Τριήρης καθιερώνεται ως βασική μονάδα συγκρότησης των πολεμικών στόλων. Ενώ ο ρόλος της τριακόντορου στους Μηδικούς και Πελοποννησιακούς πολέμους μειώνεται σημαντικά. Την συναντάμε σε δευτερεύοντα ρόλο σε όλα τα σημαντικά πολεμικά γεγονότα. Στον Ελληνικό και στον Περσικό στόλο.

Στην εκστρατεία του Μεγ. Αλεξάνδρου εναντίων των Περσών. Παρά την εξέλιξη των 3ήρεις σε 4ήρεις και 5ήρεις. Οι τριακόντοροι επανεμφανίζονται σε μεγάλους αριθμούς.

Στην πολιορκία της Τύρου από την πλευρά της θάλασσας. Ο Αλέξανδρος με στόλαρχο τον Κρητικό Νέαρχο. Με μεγάλο αριθμό τριακόντορων σχηματίζει φράγμα. Για να προστατεύσει με αυτές τα μεγάλα πλοία από τις εχθρικές εκθέσεις. Που επιχειρούσαν να μετατοπίσουν τους τεράστιους ογκόλιθους που έφραζαν την είσοδο του λιμανιού. Εμποδίζοντας να εισέλθουν τα πλοία που μετέφεραν τις πολεμικές μηχανές.

Ως αναφέρουμε αρχηγός του στόλου αποτελούμενου από περίπου 2.000 πλοία ήταν ο Κρης Νέαρχος. Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο του Λάγου. Υπήρχαν στον στόλο 80 τριακόντοροι, ιππαγωγοί, κέρκουροι και πολλά ποταμόπλοια. Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η τριακόντορος. Που αποτελεί εξέλιξη του Μινωικού πλοίου. Αποτελεί απαραίτητη μονάδα στο ναυτικό του Μεγ. Αλεξάνδρου.

Η τριακόντορος, θυγατέρα του Μινωικού σκάφους, παρέμεινε στο προσκήνιο για πολλούς αιώνες. Περισσότερο από κάθε άλλο κωπήλατο σκαρί, ως πρωταγωνιστής ή με δευτερεύοντα ρόλο.

Γύρω στο 180 π.Χ. κλείνει η αυλαία για την τριακόντορο. Το μυθικό και ιστορικό αυτό πλοίο, τη συνέχεια της Μινωικής ναυτιλίας.

ΟΙ ΤΡΙΗΡΕΙΣ

Μετά την παρακμή του Μινωικού πολιτισμού. Οι τριήρεις ανέλαβαν την διάδοση του Ελληνικού Πολιτισμού για τους αιώνες που ακολούθησαν, μετά το τέλος του 8^ου αιων. π.Χ.

Οι τριήρεις, τα όμορφα αυτά σκαριά, ήταν τα περίφημα ξύλινα τείχη. Που εξασφάλισαν την επιβίωση και την ελευθερία του Ελληνισμού. Αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης. Σβήνοντας οριστικά τα σχέδια των Περσών για κοσμοκρατορία το 480 π.Χ. στην περίφημη Ναυμαχία της Σαλαμίνος.

Η τριήρης αποτελεί εξέλιξη της πεντηκόντορου και της διήρους. Δικαίως θεωρήθηκε το αριστούργημα της αρχαίας ελληνικής ναυπηγικής. Η Κόρινθος γέννησε την τριήρη. όμως από τους Αθηναίους εξελίχθηκε ναυπηγικά, συνδυάζοντας ευκινησία, ταχύτητα και ομορφιά.

Το πλήρωμα της τριήρους αποτελούσαν 200 άτομα. Κινητήρια δύναμη ήταν οι 170 κωπηλάτες εκ των οποίων 62 οι θρανίτες, στην επάνω σειρά, 31 από κάθε πλευρά. 54 οι ζυγιτές στη μεσαία σειρά, 27 από κάθε πλευρά. Τέλος 54 οι θαλαμίτες στην κάτω σειρά, 27 από κάθε πλευρά.

Οι θρανίτες ήταν οι πλέον εκτεθειμένοι στις εχθρικές βολές και στα καιρικά φαινόμενα. Ήταν οι καλύτεροι αμειβόμενοι.

Οι ζυγίτες και οι θαλαμίτες ήταν υποχρεωμένοι να κωπηλατούν σε μια πνιγηρή ατμόσφαιρα. Που την συνέθεταν κάθε είδους μυρωδιές. Ο Αριστοφάνης στους Βάτραχους δηλώνει: ότι οι θαλαμίτες καθώς έσκυβαν για να τραβήξουν κουπί, αναγκαστικά εισέπνεαν τα δύσοσμα αέρια από τους ζυγίτες που κάθονταν μπροστά τους σε υψηλότερη θέση.

Οι κωπηλάτες κυρίως ήταν ελεύθεροι πολίτες. Όμως σε εκστρατείες, ναυμαχίες για την κάλυψη των ελλείψεων επιστρατεύονταν και δούλοι.  Οι οποίοι, όταν συμμετείχαν σε νικηφόρες ναυμαχίες έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης και σεβασμού.

Το υπόλοιπο πλήρωμα της τριήρους αποτελούσαν:

- Ο επικεφαλής τριήραρχος. Εύπορος συνήθως Αθηναίος πολίτης. Επιλεγμένος και υποχρεωμένος από την πολιτεία. Να αναλάβει τα έξοδα εξοπλισμού και συντήρησης του πλοίου. Η υποχρέωση αυτή ονομαζόταν τριηραρχία. Εντασσόμενη στα πλαίσια του θεσμού των λειτουργιών.

- Ο κυβερνήτης ήταν ο ταξιδεύων το πλοίο. Το οποίο φρόντιζε να είναι πάντα σε άρτια και άριστη κατάσταση.

- Ο πρωρεύς δεύτερος στην ιεραρχία, με θέση στην πλώρη καθόριζε την πορεία του πλοίου.

- Ο πεντηκόνταρχος, διοικητικός αξιωματικός και μάλλον ο ταμίας.

- Ο κελευστής, προγυμναστής των πληρωμάτων. Υπεύθυνος για την πειθαρχία και τον ρυθμό της κωπηλασίας, που προσαρμοζόταν ανάλογα με τις συνθήκες πλεύσης.

- Ο τριηραύλης συνήθως συνόδευε τον κελευστή. Μεταδίδοντας στο πλήρωμα κάποιο μελωδικό σκοπό ή παιάνα. Συνθέτοντας μια οπτικοακουστική πανδαισία. Όταν δεν έπρεπε να γίνουν αντιληπτοί, ο ρυθμός της κωπηλασίας δινόταν από τον κελευστή με το χτύπημα λίθων.

- Δύο τοίχαρχοι, αξιωματικοί της τοιχαρχίας αριστερής ή δεξιάς πλευράς. Είχαν την όλη ευθύνη των κωπηλατών του πλοίου.

Υπήρχαν 10 επιβάτες οπλίτες, που προστάτευαν το πλοίο. Και 4 τοξότες σωματοφύλακες του τριηράρχου και του κυβερνήτη κατά την διάρκεια της μάχης.

- Τέλος 10 ναύτες που ήταν απαραίτητοι για τον χειρισμό των ιστίων-πανιών. Και για άλλες βοηθητικές υπηρεσίες. Ακόμη και για χρήση όπλων αν υπήρχε ανάγκη.

Το διατροφολόγιο του πληρώματος περιελάμβανε αλεύρι, λάδι, κρασί, ελιές, σαρδέλες, κρεμμύδια, σκόρδα. Τα οποία φορτώνονταν λίγο πριν τον απόπλου. Και αποθηκεύονταν σε ασκιά, αγγεία, κάδους και δίχτυα.

Η τριήρης, ένα ταχύπλοο και ευέλικτο σκάφος με χαμηλά έξαλα και ρηχή καρίνα, είχε την ευχέρεια για γρήγορους ελιγμούς. Και διευκόλυνε την γρήγορη ανέλκυση και καθέλκυση του. Με δυνατότητα μετατροπής σε οπλιταγωγό ή ιππαγωγό σκάφος κατά τη διάρκεια κάποιας εκστρατείας.

Η ελληνική τριήρης εξ ολοκλήρου κατασκευαζόταν από ξύλο πεύκου ή ελάτου. Δέντρα που αφθονούσαν τότε στην ηπειρωτική Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου πελάγους. Με συνήθεις διαστάσεις: Μήκος μέγιστο 35-37 μέτρα. Πλάτος μέγιστο 4,5-5,2 μ. Βύθισμα περίπου 1-1,5 μ. Ύψος πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας 2,1-2,5 μέτρα. Μέση ταχύτητα 7-7,5 κόμβοι η οποία κατά τη στιγμή του εμβολισμού έφθανε τους 9-12 κόμβους.

Όπως έχουμε αναφέρει κύρια προωστήρια δύναμη ήταν οι άριστα εκπαιδευμένοι 170 κωπηλάτες. Βοηθητικά χρησιμοποιούσαν δύο ιστία-πανιά. Ένα μεγάλο αναρτημένο στον μεγάλο ιστό-κατάρτι, περίπου στο κέντρο του σκάφους. Κι ένα μικρότερο, τον ακάτιο, με κλίση προς τα εμπρός. Κατά την πλεύση χρησιμοποιούσαν το μεγάλο πανί. Το οποίο κατά τις ναυμαχίες, λόγω βάρους, άφηναν στη στεριά. Κρατούσαν το μικρό πανί, τον ακάτιο, που ύφαιναν μόνο σε περίπτωση γρήγορης αποχώρησης.

Η τριήτης έφερε δύο μικρές άγκυρες τοποθετημένες στις επωτίδες. Τις οποίες χρησιμοποιούσε μόνο όταν αγκυροβολούσε στα ανοιχτά. Ανέλκυση του πλοίου γινόταν σε κάποια παραλία. Να στεγνώσουν τα ξύλα, να καθαριστεί το πλοίο, να διατραφεί και να αναπαυθεί το πλήρωμα.

Το έμβολο της πλώρης ήταν το κύριο όπλο του σκάφους. Αυτή η πανίσχυρη ξύλινη κατασκευή έφερε ενισχυμένη ορειχάλκινη επένδυση. Κατά κάποιο τρόπο αποτελούσε συνέχεια της τροπίδας-καρίνας, στερεωνόταν οριζόντια στους κατώτερους ζωστήρες. Και κάθετα μ’ ένα ενδιάμεσο ξύλο συνδεδεμένο με το κοράκι της πλώρης. Σκοπός του εμβόλου ήταν η δημιουργία ρήγματος κυρίως στα πλευρά του αντίπαλου πλοίου με στόχο την βύθιση του.

Συνήθως κοσμούσαν το κοράκι της πλώρης με πολυετή ακρόπρωρα. Και χαμηλά τις πλευρές με ένθετους μαρμάρινους ζωγραφισμένους οφθαλμούς. Στην άκρη της πρύμης στερεωνόταν ένα κοντάρι. Που έφερε σημαία-λάβαρο, έμβλημα της φυλής ή της προστάτιδας θεότητας. Στην πρύμη βρισκόταν το κάθισμα του τριηράρχου. Και έμπροσθεν υπήρχαν τα δύο μεγάλα πηδάλια-κουπιά που χειριζόταν ο κυβερνήτης για να πορεύει το πλοίο. Οι ακριβείς και προσεκτικοί χειρισμοί του έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του εμβολισμού.

Όλα τα κουπιά είχαν το ίδιο μήκος 4,20-4,40 μέτρα. Με απόληξη-παλάμη ανάλογα με την γωνία που σχηματίζουν τα κουπιά κάθε σειράς με την επιφάνεια της θάλασσας. Έτσι τα κουπιά των θαλαμιτών ήταν στενόμακρα. Ενώ των θρανιτών ήταν σχεδόν ορθογώνια.

Η τριήρης υπήρξε το κυρίαρχο πολεμικό πλοίο της Μεσογείου για περίπου 400 χρόνια. Από τα τέλη του 8^ου αιων. π.Χ. μέχρι τη ναυμαχία της Αμοργού το 322 π.Χ. η οποία και σηματοδότησε το τέλος της Αθηναϊκής θαλασσοκρατορίας. Αναμφισβήτητα η Ελληνική τριήρης αποτέλεσε τον θεματοφύλακα και υπερασπιστή του Ελληνικού Πολιτισμού.

Γιώργος Αλεβίζος

Ναυτιλομένος

Μέλος της Πρωτοβουλίας

για την ένταξη του

Μινωικού Πολιτισμού

στην UNESCO