Να μη χαθεί η ζωντανή μνήμη, να αποτυπωθεί ο λόγος, η πληροφορία του χθες να γίνει γνώση στο σήμερα, η ταυτότητα κοινωνική και πολιτιστική να μην αλλοιωθεί περαιτέρω. Σε αυτούς τους πυλώνες στηρίχθηκε η δημιουργία του Ρόδακα, της Ομάδας Προφορικών Αφηγήσεων Μαργαριτών.
Μία ομάδα νέων ανθρώπων με τη συνηγορία και τη συμπαράσταση και μεγαλύτερων ηλικιακά, λίγα χρόνια πριν, το 2017 ένιωσαν την ανάγκη, όπως ανέφερε η εκπαιδευτικός κα ιδρυτικό μέλος της ομάδας Ρόδακα Μαρία Παδουβά, να μη χαθεί η πληροφορία από την γενιά των ανθρώπων, που έζησαν στις Μαργαρίτες και στην ευρύτερη περιοχή του Μυλοποτάμου, άνθρωποι που δούλεψαν τις τέχνες, που βιοπορίστηκαν τις περιόδους πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και σήμερα. Ένα χωριό των 250 κατοίκων σήμερα, κουβαλάει την ιστορία και τις προσωπικές μνήμες της ζωής χιλίων και πλέον κατοίκων από τη δεκαετία του 1940 και του 1950. Ιστορικά γεγονότα, επαγγέλματα, αγροτική, κτηνοτροφική ζωή, χειροτεχνία, υφαντική, κατασκευή αργαλειών, πετράδες και τεχνίτες της ξερολιθιάς, αντιλήψεις, πρακτικές και βιώματα, όλα αυτά έχουν προσδώσει στην ταυτότητα της περιοχής, «…που δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χαθούν. Είναι αναγκαίο οι νέοι μας άνθρωποι, οι επόμενες γενιές να γνωρίζουν, να μην ξεχάσουν και να στηριχθούν στη γνώση των πατεράδων και παππούδων τους», τόνισε η Μαρία Παδουβά.
Η διάσωση αυτή, η ανίχνευση παλαιών εμπειριών, ιστοριών, έχει δύο σημαντικά εργαλεία του ανθρώπου. Το λόγο και την καταγραφή. «Με την αποτύπωση του λόγου συντοπιτών μας και κατοίκων από άλλες περιοχές του Μυλοποτάμου, καταφέρνουμε σιγά σιγά, με πολύ δουλειά και αγάπη, πέρα από τα στάνταρ της μόρφωσης και της επικοινωνιακής λεπτότητας, να καταγράψουμε την αλήθεια των ανθρώπων, που συμμετείχαν στην κοινότητα και προσέφεραν με τις τέχνες τους και τα ενδιαφέροντα τους».
Όπως περιγράφουν τα μέλη του Ρόδακα, πρώτος στόχος τους ήταν η δημιουργία του Αρχείου Προφορικών Αφηγήσεων όπως και του Φωτογραφικού Αρχείου της Κοινότητας Μαργαριτών, που θα είναι χρήσιμο και πρόσφορο για την έρευνα, αλλά συγχρόνως θα αποτελεί παρακαταθήκη και μνημονικό πυρήνα για τους νεότερους ανθρώπους είτε είναι κάτοικοι, είτε κατάγονται από τις Μαργαρίτες και τις γύρω κοινότητες. «Υπάρχει ενδιαφέρον από επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο, του Πολυτεχνείου στα Χανιά.
Αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, ειδικοί στη δόμηση, συμμετέχουν με διάφορους τρόπους στην προσπάθεια μας, ενδιαφέρονται για τις καταγραφές μας, βοηθούν μέσω της επικοινωνίας τους μαζί μας στο έργο που αισθάνομαι ότι επιτελούμε». Τα εργαστήρια λιθοδομής και υφαντικής τα οποία απευθύνονται σε ανθρώπους από όλη τη χώρα, έχουν αναγνωριστεί τα τελευταία χρόνια μιας και προσφέρουν την προφορική και πρακτική γνώση για το κτίσιμο πέτρας, ξερολιθιάς σε χώρους που ταιριάζει η λιθοδομή, συντήρηση πέτρας και πέτρινων χτισμάτων. «Έχει μείνει μόνο ένας μάστορας, στις Μαργαρίτες που είναι και η έδρα του Ρόδακα, 67 χρόνων ο οποίος χτίζει με τον τρόπο που χρησιμοποιούσαν οι μάστορες από παλιά.
Σήμερα ο άνθρωπος αυτός, μεταφέρει στην τέχνη του μαζί με ακόμα έναν μάστορα από την Αλφά Μυλοποτάμου σε όσους ενδιαφέρονται να γεφυρώσουν μέσω της γνώσης, το χθες με το σήμερα. Είναι άνθρωποι που δείχνουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και αγάπη και για την ιστορία της τέχνης αυτής, αλλά και για το αποτέλεσμα. Κάποιοι έρχονται επειδή είναι φοιτητές και θέλουν να δουν πώς δουλεύει ο μάστορας, άλλοι επειδή θέλουν να φτιάξουν στο σπίτι το δικό τους φράχτες ενώ άλλοι έρχονται επειδή έχουν την περιέργεια για τη γνώση και την ιστορία, όπως για παράδειγμα αρχαιολόγοι που νοιάζονται για αυτή την τεχνική που είναι πολύ παλιά. Εξάλλου στο χωριό Μαργαρίτες, υπάρχουν εμβληματικά κτίρια στα οποία φαίνεται η καλή αρχιτεκτονική. Υπάρχουν οικίες, βίλες, εκκλησίες που προσελκύουν το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων».
Οι ντόπιοι Μάστορες της Λιθοδομής και της ξηρολιθιάς, Γιάννης Αλεφαντινός από τις Μαργαρίτες και Κώστας Βεργιανάκης από την Αλφά, δεν αφήνουν το λιθάρι τους μόνο στη γη, αλλά το παραδίνουν μέσω των εργαστηρίων που γίνονται κάθε καλοκαίρι στις Μαργαρίτες, στους νέους ανθρώπους μέσω της βιωματικής γνώσης και προσέγγισης. Είναι συμπορπατιτές όπως λένε στην Κρήτη, συμπορεύονται δηλαδή μαζί με τις υφάντρες και τις δασκάλες του αργαλειού, στις οποίες ο Ρόδακας έχει επενδύσει για τη διάσωση της Υφαντικής Τέχνης. Με τα εργαστήρια Υφαντικής απλώνεται η γνώση για τον αργαλειό, τα εξαρτήματά του, το στημόνι, τα υφάδια, το μιτοχτένιασμα, την ύφανση για διαφορετικά είδη πανιών, για τη βαφή των νημάτων με φυσικές βαφές, ενώ παράλληλα οι νέοι και οι νέες ακούνε από τις παλιές υφάντρες τις ιστορίες μιας ζωής, γεμάτης ύφανση όχι μόνο στον αργαλειό αλλά και στις γειτονιές του χωριού, στις σχέσεις των ανθρώπων, όπως εκείνα τα χρόνια επικρατούσαν.
Στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου γινόταν μεγάλη παραγωγή από τους βαριούς ξύλινους αργαλειούς, οι οποίοι κατασκευάζονταν σύμφωνα με την κ. Παδουβά από αρκετούς τεχνίτες, και τελικά ταξίδευαν φτάνοντας στα σπίτια με τις υφάντρες σε όλη την Κρήτη αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. «Ο Μάρκος Σκουλούδης ήταν ο τελευταίος τεχνίτης κατασκευαστής αργαλειού με πολλούς από αυτούς να βρίσκονται και στην Αθήνα… Η τέχνη της υφαντικής, με τη βοήθεια και του αργαλειού όπως όλα δείχνουν, σύμφωνα με τη γνώση και τα στοιχεία που διαθέτουμε, φαίνεται πως έχει μέλλον και τούτο πρέπει να ενεργοποιήσει αρμόδιους για το θέμα και την τέχνη αυτή», είπε η πρόεδρος του Ρόδακας.
Όλα αυτά που συνέβαιναν στα παλιά τα χρόνια, εκείνα που οι νέοι αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι στο Ρόδακα δε θέλουν να χαθούν, αποτυπώνονταν σε ασπρόμαυρο χαρτί φωτογραφίας. Έτσι λοιπόν, σε μία προσπάθεια να μη χαθεί η γνώση για την τέχνη της ασπρόμαυρης φωτογραφίας, ο Ρόδακας πραγματοποιεί επίσης Εργαστήριο Αναλογικής Φωτογραφίας στο οποίο διδάσκεται η γνώση της φωτογράφισης σε ασπρόμαυρο φιλμ, εμφάνιση και εκτύπωση, σε σκοτεινό θάλαμο.
Και όλα αυτά που συμβαίνουν, καταγράφονται και προσφέρονται ως γνώση στις σημερινές, στις αυριανές γενιές, είναι όσα βίωναν οι άνθρωποι, τότε που ήταν «Πιο Δύσκολα Χρόνια πιο Ευτυχισμένα Χρόνια». Ο Ρόδακας δημιούργησε το 2018 ένα ντοκιμαντέρ, με ένα μέρος του αρχειακού υλικού όπως βίντεο, συνεντεύξεις, φωτογραφίες, από τις καταγραφές των ιστορικών ζωής των μεγαλύτερων σε ηλικία κατοίκων των Μαργαριτών. Ήταν όπως αναφέρουν τα μέλη του Ρόδακας, η ανάγκη να εξωτερικεύσει η ομάδα τη δράση της ώστε να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση γύρω από την σημασία της αφήγησης γύρω από την αξία της μνήμης, για τη συγκρότηση της πολιτισμικής ταυτότητας και την κοινωνική συνοχή.
«Η προσπάθεια που γίνεται είναι να μη μεγεθυνθεί η ρωγμή που υπάρχει, το χάσμα, το κενό ιστορικής ταυτότητας στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου και για το λόγο αυτό, όλα τα δεδομένα κι οι καταγραφές μας βρίσκονται στη διάθεση των ερευνητών από κάθε μετερίζι» είπε η Μαρία Παδουβά προσθέτοντας πως: «Αν κι υπάρχει θετικότητα, αποδοχή, χαρά στους ανθρώπους που καλούνται να συμμετέχουν στην καταγραφή με τις αφηγήσεις τους, διαπιστώνουμε ως ομάδα, ότι υπάρχει παράλληλα μία απογοήτευση για το αν τελικά η μνήμη θα μπορέσει να ζήσει, αν η γνώση θα μπορέσει να μεταλαμπαδευτεί, για το ότι ίσως τελικά η ταυτότητα μας ως κοινωνία μικρή μεν αλλά τόσο δραστήρια και ζωντανή, θα χαθεί».
Η ελπίδα που υπάρχει μέσα στη διάθεση, στις προσπάθειες, όπως αναφέρθηκε για την καταγραφή, αποτύπωση και την μάθηση όλων όσων αξίζουν να υπάρχουν στο αύριο και στο μακρινό μέλλον, πρέπει να έχει την ενίσχυση και της επίσημης πολιτείας. «…και ο λόγος είναι πως πρόκειται για προσπάθειες με πρακτική αξία. Για το λόγο αυτό θα ήταν σκόπιμο από πλευράς της, η επίσημη πολιτεία να ενσκήψει με ενδιαφέρον και προσοχή, σε τέχνες που σβήνουν ή έσβησαν, να δημιουργηθούν σχολές έτσι ώστε να υπάρξει η αναγέννηση για επαγγέλματα που μπορούν να προσφέρουν και σε επίπεδο επιβίωσης αλλά και να προσδώσουν στην ταυτότητα των κοινωνιών της ενδοχώρας και όχι μόνο. Αν σκεφτούμε, πως υπάρχουν μηχανολόγοι, ηλεκτρολόγοι, το ίδιο αναγκαίο πιστεύω πως είναι να υπάρχουν και τεχνίτες στις τέχνες που εμείς για παράδειγμα προσπαθούμε να διασώσουμε, όπως την τέχνη της πέτρας της λιθοδομής».
Ένα ακόμη ντοκιμαντέρ της ομάδας του Ρόδακα έχει τίτλο «Το κατώφλι της μνήμης» του 2019, με καταγραφές που βασίζονται στις προφορικές μαρτυρίες, ένα οδοιπορικό στους δημόσιους χώρους και αναδρομή στη μνήμη του πατρικού σπιτιού και των παιδικών χρόνων των κατοίκων του χωριού Μαργαρίτες. Αυτή η αναδρομή, όπως έχει αποδείξει η ιστορία, είναι ίσως το καλύτερο λίπασμα για τις ρίζες που κρατούν το δέντρο, όπως λένε στην Κρήτη, στα κλαδιά του οποίου ανέβηκαν οι παλιοί και σκαρφαλώνουν οι νέοι για να γευτούν τα ίδια φρούτα, τους ίδιους καρπούς. Αυτό ζητάνε και τα μέλη του Ρόδακα να μη χαθούν οι ρίζες.
