»Ὤ θείας ὤ φίλης ὤ γλυκυτάτης σου φωνῆς!
»μεθ’ ἡμῶν ἀψευδῶς γάρ ἐπηγγείλω ἔσεσθαι
»μέχρι τερμάτων αἰῶνος Χριστέ.
»ἥν οἱ πιστοί ἄγκυραν ἐλπίδος,
»κατέχοντες ἀγαλλόμεθα.
Αναστάσιμος Κανών Ωδή θ΄.
ΗΜΕΡΑ ΛΑΜΠΡΗΣ. Οι οβελίες, σε αργή «μηχανική» περιστροφή και η κνίσσα να αντιμάχεται το άρωμα της άνοιξης και της λεμονιάς. Πάσχα Ελλήνων! Χοροί στις πλατείες, κλαρίνα και πίπιζες στα λιβάδια ν’ αντιβοούν οι ρεματιές. Άρωμα δάφνης και μυρτιάς στις θύρες των Ναών στα υπέρθυρα και τα ξωκλήσια. Χαμομήλια στους αυλόγυρους, στα μνημεία και τα μνήματα, όλα στο φως. Ώρα οι καρδιές να ειρηνέψουν, να σκιρτήσουν, ψηλότερα από την οχλοβοή και το γιορτάσι! Αύρα εαρινή με άρωμα δίκταμου να συγκλονίσει τους αρμούς της ύπαρξης. Και «ενωτίζοντας» μαζί με τον ποιητή, τον ήχο της… «φίλης», της «γλυκυτάτης» φωνής, να βιώσει το «καινόν Πάσχα!». Ιχνηλατώντας στα βήματα των Μυροφόρων, να «αφουγκρασθεί» τους Αποστόλους, που γνώρισαν και «ψηλάφησαν» το «ίδιον» Σώμα, ζώντας την Σταύρωση και την Ανάσταση Του! (Ιωάν. Α’ επιστολή στ. 1). Τώρα οι καρδιές μας να «πλατύνουν» για να χωρέσουν τον πόνο των ασκητών και τη χαρά των αγίων. Όσων, για την αγάπη Του, αντάλλαξαν τον κόσμο με την έρημο και τα σπήλαια της γης.
Στη χορεία εκείνη, των μεγάλων ασκητών, των μεγάλων αγίων, ο ποιητής του αναστάσιμου Ύμνου ξεναγεί την Εκκλησία αποκαλύπτοντας σε μας το «Καινόν Πάσχα!». Μέσα από τον διάσημο κανόνα, που, ίσως, δεν προσέξαμε, δεν βιώσαμε και δεν χαρήκαμε ποτέ! Μάλλον και εγκαταλείψαμε φεύγοντας προτού σημάνει ο Όρθρος της πασχάλιας Λειτουργίας! Πρίν ο στίχος (της Α’ ωδής) «καθαρθώμεν τας αισθήσεις και οψόμεθα τω απροσίτω φωτί της Αναστάσεως…» αναγγείλει την είσοδό στο αληθινό Πάσχα. Και πως οι καρδιές να δεχτούν το φως όταν η ολιγωρία, η διάσπαση του νου, η παραίτηση, δεν απελευθερώσουν το δέσμιο θυμικό; Γιατί αυτό σημαίνει κάθαρση των αισθήσεων το «άθλημα» για την κατάκτηση του «καινού Πάσχα»! Αλλά προτού η αναφορά αυτή συνεχιστεί αξίζει η γνωριμία με τον δημιουργό του περίφημου Κανόνα. Τον μέγα της Εκκλησίας σοφό άγνωστο, παρά ταύτα, στους πολλούς. Το ιερό σκήνωμα του, διατηρείται ακέραιο, πάντα στην παλαίφατη Μονή του αγίου Σάββα, όπου εγκαταβίωσε, τον ένατο αιώνα. Η «ακριβής έκδοσις της Ορθοδόξου πίστεως», η «πηγή γνώσεως», η «Οκτώηχος», η «νεκρώσιμος ακολουθία», και ο «Αναστάσιμος Κανών», είναι μερικά από τα έργα του. Πρίγκιπας από καταγωγής ο ιερός Δαμασκηνός χαρακτηρίζεται «χρυσορρόας» για τη σοφία και την άκρα ταπεινοφροσύνη του. Επιστρέφουμε ξανά στον Κανόνα, από τα αριστουργήματα της Εκκλησιαστικής ποίησης, εντοπίζοντας πρώτα στην έννοια του όρου. Οι Κανόνες, ως γνωστό, ψάλλονται στον όρθρο προς εξύμνηση της Αγίας Τριάδος, της Θεοτόκου και των εορταζόμενων αγίων της ημέρας, ήδη από τον όγδοο αιώνα. Διαρθρώνονται σε 9 ωδές, με τρία ως και 6 τροπάρια έκαστη τα οποία ψάλλονται στον ήχο του πρώτου τροπαρίου λεγόμενου και «εἱρμοῦ» της ωδής.
Ο Κανόνας του Πάσχα έρχεται να εξυμνήσει τον Αναστάντα και ταυτόχρονα την Ανάσταση την απελευθέρωση από τα δεσμά του προαιώνιου θανάτου! Ο Χριστός εξυμνείται επίσης σε όλους ανεξαίρετα τους Κανόνες, πάντοτε όμως στους ειρμούς των ωδών. Οι κανόνες αποτελούν ποιήματα υμνητικού και παιδαγωγικού χαρακτήρα με πρώτο εισηγητή τον Ανδρέα Κρήτης ποιητή του Μεγάλου Κανόνος. Στόχος του είναι η «διαβεβαίωση» των πιστών ώστε, συνειδητά να προσέλθουν, με πίστη στο ποτήριο και το Μυστήριο της θείας κοινωνίας.
Σύμφωνα με την παράδοση η κατήχηση γινόταν συστηματικά την περίοδο της μεγάλης νηστείας και οι πιστοί κοινωνούσαν προπάντων τη διακαινήσιμη εβδομάδα, πληροφορεί ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων.[1]
Αυτή η κατήχηση συνοψίζεται και στον Αναστάσιμο Κανόνα, με τρόπο πανηγυρικό αλλά και δογματικό συγχρόνως, τέτοιο ώστε να ανταποκρίνεται στο ύψος του μεγάλου Υμνογράφου. Ακούγοντας τις ψαλλόμενες ωδές, τις ενδιάμεσες παρεμβάσεις αναγνωσμάτων και συναπτών σαγηνεύει πράγματι ο ενθουσιασμός του ποιητή καθώς οιστρηλατείται από το μέγα γεγονός της Αναστάσεως! Όταν, εμπνεόμενος, «ενωτίζεται» τη φωνή του Αναστάντος Χριστού και ανατρέχει στον αδιάψευστο λόγο Του: «Ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας», (Ματθ. ΚΗ’ 20). Όταν η παραπάνω Ευαγγελική Υπόσχεση πυροδοτεί μέσα του ανείπωτη χαρά ικανή να αφανίσει τη δυσπιστία και κάθε φόβο. Το Μήνυμα, του αναστάσιμου Κανόνα, απευθύνεται πρώτα στον Τριαδικό θεό, στην Ανάσταση, στο Πρόσωπο της Παναγίας, , όπως και στο Εκκλησίασμα. Το περιεχόμενο του ανταποκρίνεται ακόμα στον περίφημο κατηχητήριο λόγο του Ιερού Χρυσοστόμου όπου καταλήγει η Αναστάσιμη λειτουργία και πανδαισία των πιστών. Ο ποιητής έχοντας απόλυτη βεβαιότητα της Παρουσίας του Αναστάντος Χριστού, εμπνέεται και συνθέτει τον Κανόνα. Δεν πανηγυρίζει μόνος, προσκαλεί σε συναγερμό, και θρίαμβο πάντες με το σύνθημα: «Αναστάσεως ημέρα λαμπρυνθώμεν λαοί»! (Ωδή α’).
Αναγγέλλει δηλαδή ο Χριστός, το «Καινόν Πάσχα», ανάτειλε, φωτίζοντας τη διάνοια και την καρδιά, τις αποφάσεις και τις ενέργειες στο πνεύμα αληθινής ελευθερίας και ευφροσύνης! Τούτο σημαίνει ανάταση και εξύψωση του φρονήματος, αφύπνιση από τον λήθαργο που φέρει η ηττοπάθεια και υποεκτίμηση της αξίας του ανθρώπινου προσώπου!
Μέτοχοι πλέον της αγάπης του Αναστάντος Χριστού νικούμε τον θάνατο και απεργαζόμεθα τη σωτηρία!
Στην ενάτη ωδή, όπου καταλήγει η δοξολογία προς Τον Νικητή της ζωής και του θανάτου, αρχίζει το: «Μεγάλυνον ψυχή μου τόν ἐξαναστάντα τριήμερον εκ τάφου Χριστόν τον ζωοδότην», εκφράζοντας τημ ευγνωμοσύνη του Σώματος της Εκκλησίας. Επιγραμματικά συνοψίζει: «ἀνῆλθεν ἵν' ἑλκύσῃ πρὸς ἑαυτὸν κάτω κειμένους ἐν τῷ τῆς ἁμαρτίας πτώματι».[2] Αναστήθηκε για να μας τραβήξει από το βάραθρο που είχαμε κατρακυλήσει. Και ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης: «Ας ανθίσει, λοιπόν, η ομορφιά της αναστάσιμης γιορτής όπως το λουλούδι! Ας διώξει τη λύπη των ψυχών που θλίβονται… Γιατί αν ο επίγειος βασιλιάς δίνει χαρά στους φυλακισμένους όταν τους ελευθερώνει, πόσο μάλλον ο Χριστός χαροποιεί μόνιμα τους θλιμμένους της αμαρτίας, απαλλάσσοντας τους με τη χάρη της Αναστάσεως[3] από τη φθορά και το θάνατο»
[1] Μυσταγωγικαί Κατηχήσεις, έκδοσις της Απ. Διακονίας, Αθήναι 1982.
[2] Λόγος εις το άγιον Πάσχα και εις την βραδύτητα. Βιβλιοθ. Ελλήνων πατέρων… (Β.Ε.Π.Ε.Σ.) τόμος 5, σελ. 243-244.
[3] Εις το Άγιον Πάσχα, (ΕΠΕ 10, 411).
