Διακόσα χρόνια συμπληρώνονται οφέτος, από τα μαρτύρια και εν τέλει τον αποκεφαλισμό των Τεσσάρων Κρυπτοχριστιανών εκ Μελάμπων Νεομαρτύρων Αγίων, οι οποίοι προσφέρανε το τίμιο αίμα τους, «για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδας την ελευθερία.» Με την ευκαιρία αυτή και σαν μακρινός απόγονος ενός εκ των Αγίων, αφιερώνω και επαναδιατυπώνω τούτο το γραφτό μου στη μνήμη τους. Δεν θα επαναλάβω βιωματικά, ιστορικά, θρησκευτικά, θαύματα και άλλα στοιχεία, προ και μετά του μαρτυρίου τους, που έχουνε καταγραφεί επανειλημμένα από πολλούς αξιόλογους ερευνητές, αλλά θα παρουσιάσω όσα στοιχεία και προσωπικές μαρτυρίες έχουνε περιέλθει σε γνώση μου και κάποιους προβληματισμούς..
«Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 12 ΕΤΟΣ 1893», αναφέρει η σχετική επιγραφή στην πρόσοψη και πάνω από την κεντρική είσοδο του Ιερού Ναού, που βρίσκεται στον οικισμό Άγιος Ιωάννης Αμαρίου του Ρεθέμνους. Και μόνο η λέξη «ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ» τα λέει όλα. Σημαίνει με απλά ελληνικά ότι προϋπήρχε ναός, που ανηγέρθη λίγα χρόνια μετά τον αποκεφαλισμό των Αγίων. Προφανώς καταστράφηκε και λεηλατήθηκε ο ναός αυτός από τους αλλόθρησκους Τούρκους, γι αυτό και δεν έχουνε διασωθεί παλιές εικόνες, Ύστερα από αυτό το αδιαμφισβήτητο ντοκουμέντο δικαίως θεωρείται, ο πρώτος Ιερός Ναός που ανηγέρθη αφιερωμένος αποκλειστικά και μόνο στη μνήμη των Αγίων, πολιούχος στο κέντρο του οικισμού, γεγονός που γνωρίζουνε και τονίζουνε όλοι οι εκάστοτε Ιεράρχες της Μητροπόλεώς μας Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων.. Η παλιότερη εικόνα των Αγίων που υπάρχει στον Ιερό Ναό είναι η, αγιογραφηθείσα αργότερα από τον Ηγούμενο της Ι.Μ Ασωμάτων Γαβριήλ. Πάγκαλο, το έτος 1904.
Είχα την τύχη και την ευλογία, να γεννηθώ στην πεζούλα μιας υπόγειας κουζίνας (κατώϊ), λίγο πριν πατήσει τα κρητικά χώματα η μπότα της Γερμανοκατοχής, σε απόσταση μικρότερη των 10 μέτρων, από αυτόν τον πρώτο Ιερό Ναό των Αγίων. Πολλές διηγήσεις διατηρούνται στη μνήμη μου από τον πατέρα μου που γεννήθηκε το έτος 1895 και την μητέρα μου που γεννήθηκε το έτος 1907, η οποία συχνά μου έλεγε «Εμάς παιδί μου οι Αγίοι ήτανε καλά συγγενείς μας» και μου ανέφερε το όνομα του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ. Μα και όλοι οι συγχωριανοί μου γνωρίζουνε τη σχέση των Αγίων με το χωριό μας και τους λόγους ανέγερσης του ιερού ναού, μαρτυρίες που έχω καταγράψει πριν από 30 και πλέον χρόνια.
Καταγραμμένες πληροφορίες από τον ερευνητή Γεώργιο Γρηγ. Σταματάκη, που δημοσιευτήκανε στη ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ Περίοδος Β΄, Τεύχος 24, Σελίδα 55, Ρέθυμνο 2005 Επιστημονική Περιοδική Έκδοση : Πρόγονοι και απόγονοι των Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνης, αναφέρουνε ότι : «Από τα παιδιά του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ επιβίωσε μόνο ένα μικρό κοριτσάκι, το οποίο, μέσα στη σύγχυση που δημιουργήθηκε όταν οι Τούρκοι στρατιώτες εισέβαλαν στις Μέλαμπες για να συλλάβουν τις οικογένειες των Αγίων κατόρθωσε να διαφύγει και να κρυφτεί σ’ ένα κοτέτσι !!! Εκεί μέσα μετά από μέρες το βρήκε τρομαγμένο ένας καλός χριστιανός και το ανέλαβε υπό την προστασία του. Αργότερα παντρεύτηκε στις Μέλαμπες και τα παιδιά της εγκαταστάθηκαν σε διάφορα χωριά του Αμαρίου. Από αυτή τη θυγατέρα του Αγγελή προήλθαν κάποιοι κλάδοι των οικογενειών των Πλατυρράχων στις Κουρούτες Αμαρίου, των Παπαδογιάννηδων στον Άγιο Ιωάννη Χλιαρό Αμαρίου και των Δημητρακάκηδων στα Πλατάνια Αμαρίου.»
Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται και από άλλες καταγραμμένες μαρτυρίες στα εκδοθέντα βιβλία μου : 1.Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης…. Ρέθυμνο 2006 σελ. 30-35 και 113-116 και 2.Στη βορεινάδα μιας κορφής ….. Ρέθυμνο 2015, σελ. 33-37
σύμφωνα με τις οποίες : «Στις αρχές του 18ου αιώνα, έζησε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, ο Νικόλαος Παπαδογιάννης, με καταγωγή από τις Μέλαμπες Αγίου Βασιλείου, γενέθλιο τόπο των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων. Στο βιογραφικό του ο Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης (αδελφός γιαγιάς μου), που γεννήθηκε το έτος 1889 αναφέρει ότι ήτο δισέγγονος του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ. Έτσι εξηγείται η συγγενική σχέση των απογόνων του, Παπαδογιάννηδων του Άϊ Γιάννη, με τους Αγίους. Αυτός δηλαδή ο Νικόλαος Παπαδογιάννης φαίνεται ότι είχε παντρευτεί τη θυγατέρα του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ, η μόνη από τα παιδιά του που γλύτωσε, από τα χέρια των αιμοβόρων Τούρκων. Ο Νικόλαος Παπαδογιάννης λοιπόν με την κόρη του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ αποχτήσανε εννέα (9) παιδιά (εγγόνια του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ) : 1.Μιχαήλ 2.Γεώργιο 3.Εμμανουήλ 4.Σταύρο, 5.Ευσεβία 6.Καλλιόπη, 7.Μαρία 8.Ελένη και 9.Αννέτα. Με προσωπικές θυσίες τα αδέρφια Παπαδογιάννη (εγγόνια του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ), ο Μιχαήλ (Μιχελής), ο Γεώργιος (Γιωργάκης) και η Αννέτα (Μοναχή στην Ι.Μ. Παναγίας Καλυβιανή), πρωτοστατήσανε σε εράνους και άλλες ενέργειες, αλλά και με την προσωπική εργασία όλων των τότε κατοίκων του χωριού και χτίστηκε ο πρώτος ιερός ναός των Αγίων. Το οικόπεδο, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ήτανε αμπέλι και το εδώρησε η θεοσεβούμενη Αννέτα Παπαδογιάννη, στη θέση του οποίου ανηγέρθη, ο υπάρχων ιερός ναός.»
Νεότεροι είναι οι Ιεροί Ναοί που ανεγερθήκανε στην Αγία Γαλήνη, στις Μέλαμπες και στο Ρεθυμνο, καθώς και τα παρεκκλήσια που έχουνε ανεγερθεί σε διάφορα άλλα μέρη.
Κλίτη επίσης έχουνε αφιερωθεί στη μνήμη των Αγίων, σε διάφορους Ιερούς Ναούς. Όπως αναφέρει ο Μιχάλης Μ. Παπαδάκης, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, τ.21, έτος 1980, στον οικισμό Ακτούντα Αγίου Βασιλείου στη διμάρτυρη εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, αφιερώθηκε το ένα κλίτος στους Αγίους το έτος 1877. Είναι επομένως το πρώτο κλίτος και όχι Ιερός Ναός αφιερωμένος εξ ολοκλήρου στη μνήμη των Αγίων.
Καταγραφές πολλές έχουνε γίνει μέχρι σήμερα για τους Αγίους, από αρκετούς αξιόλογους ερευνητές-μελετητές, οι οποίες στο σύνολό τους προέρχονται από προφορικές κυρίως μαρτυρίες αξιοσέβαστων προσώπων όπως : Robert Pashley, Επίσκοπος Ιωαννίκιος, Καλλ. Κριτοβουλίδης, Νικ. Τωμαδάκης, Νικ. Δρανδάκης, Μελ. Νικολετάκης, Βασ. Ψιλάκης, Ι. Μουρέλλος, Ν. Σταυρινίδης, Μιχ. Παπαδάκης. Ιωάνν. Χαχαριδάκης, Χαρίδ Παπαδάκης, Θεοχ. Δετοράκης, Νίκ. Παπαδογιαννάκης, Ζαχαρ. Σημανδηράκη, Κων. Γιαπιτζόγλου, Χάρης Στρατιδάκης, Δημ. Αετουδάκης, Γ. Δαφέρμος, Παντ. Πρεβελάκης, π. Νικ. Κουτσαυτάκης (3 εκδόσεις), Νικ. Φασατάκης, Αλκ. Μαυράκης, Μιχ. Τρούλης, Στέργ. Μανουράς, Κωστ Παπαδάκης,, Γιάνν. Γρυντάκης, Γεώργ. Γρ. Σταματάκης, ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ, Αναστ. Παλιεράκης, Γιάνν. Βλατάκης, π. Ευάγγ Τσουρδαλάκης κ.ά. Σε πολλές από τις καταγραφές αυτές διαπιστώνονται σοβαρές αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις.
Μια σοβαρή Μελαμπιανή καταγραφή, ίσως, από τις πρώτες, είναι του Καθηγητή-Επιθεωρητή Εκπαίδευσης Γιάννη Χαχαριδάκη. Ο Ιωάννης Ιωσ. Χαχαριδάκης, καθηγητής φιλόλογος στο βιβλίο του με τίτλο : Η Τουρκοκρατία στην Κρήτη και οι αγώνες των Μελαμπιανών, που εκδόθηκε το έτος 1977 στη σελίδα 41 αναφέρει : «Μόλις εκάθησαν οι άοπλοι Βλατάκηδες, οι ένοπλοι Τούρκοι ορμούν πάνω τους και τους δένουν σφιχτά, Ο Καπετάν Κατεργαράκης διαμαρτυρήθηκε, αλλά έλαβε την απάντηση ότι τους αστειεύονται. Άλλωστε δεν μπορούσε πια να κάμει τίποτα. Αμέσως δε εξεκίνησαν για το Ρέθυμνο. Όταν έβγαιναν από το χωριό και στη θέση όπου σήμερα είναι χτισμένος ο λαμπρός ναός, ο αφιερωμένος στη μνήμη των Τεσσάρων Μαρτύρων, ερχότανε στο χωριό ο Σημαντηρογιάννης, παιδί ακόμη. Τότε σταμάτησε ο Γεώργιος που τον είχε βαφτίσει και αφού εκάθησε είπε στο Σημαντηρογιάννη «βγάλε μου φιλιότσο τα στιβάνια (υποδήματα) και πάρε τα μα εμένα δε μου χρειάζονται μπλιο». Έπειτα προχώρησε ξυπόλυτος στο Ρέθυμνο.» Ο Ιωάννης Χαχαριδάκης αναφέρει ότι, τα στιβάνια έδωσε στον Σημαντηρογιάννη ο Γεώργιος . Στο Βιβλίο της ενορίας Μελάμπων σελ. 27 (2015) αναφέρεται ότι, τα στιβάνια έδωσε ο Αγγελής. Σε σχετική βιντεογραφημένη συνέντευξη-μαρτυρία η αείμνηστη Ελένη Μελιδονιώτη αναφέρει ότι, τα στιβάνια έδωσε ο Νικόλαος. Ποιός επομένως από τους Αγίους έδωσε τα στιβάνια του στον Σημαντηρογιάννη ;.
Εξάλλου πολλές αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες, αμφισβητήσεις, σφάλματα και ανακρίβειες, όπως χαρακτηρίζονται από προαναφερόμενους μελετητές-ερευνητές (Παλιεράκης σελ 64-76, Βλατάκης κ. ά), καταγράφονται σε αρκετά βιβλία, έντυπα και εφημερίδες όπως : (Η Φωνή των Μελαμπιανών Αρ. Φύλλου 214 έτους 2014 σελ. 3, Περιοδικό «Προμηθεύς» Τεύχος 37/1984, κ. ά) και αναφέρονται : σε τρεις ή τέσσερις κάρες, περί τριών ή τεσσάρων Μαρτύρων, περί τριών Κουρμούληδων, περί Ρετζέπηδων, περί Βλατάκηδων ή Βλαττάδων ή Βλαντάδων, για ένα εκ των Αγίων Νικάκη ή Ντουκάκη, κλπ. Παρά ταύτα το ότι οι Άγιοι ήτανε Τέσσερις και με το επίθετο Βλατάκης δεν πρέπει να αμφισβητείται από κανένα. Οι έρευνες βέβαια επιφέρουνε συνήθως συμπληρώσεις και ενδεχομένως διορθώσεις.
Το έτος 1997, ως Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Μελαμπιανών Αθήνας πρότεινα την πραγματοποίηση ειδικής τιμητικής εκδήλωσης με την συμπλήρωση 20 χρόνων από της επισήμου αγιοποιήσεως των Αγίων (29 Αυγούστου 1977). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1997, στο Πνευματικό Ίδρυμα Κρητική Εστία της Αθήνας, η παρουσίαση της οποίας και μου ανατέθηκε, Στη σύντομη αναφορά μου υπέβαλα το αίτημα παραχώρησης δημόσιου-δημοτικού χώρου για ανέγερση παρεκκλησίου των Αγίων στην Αττική. Υπήρξε άμεση θετική ανταπόκριση από παριστάμενο Δήμαρχο και μάλιστα συστήθηκε για το σκοπό αυτό Προσωρινή Επιτροπή, πλην όμως γραφειοκρατικές διαδικασίες (Περιφ. Αττικής, Δασαρχείο κλπ) δεν επιτρέψανε να πραγματοποιηθεί τότε. (Σχετικές εισηγήσεις, αποφάσεις, επιστολές και λοιπή αλληλογραφία τηρούνται στο αρχείο μου) Αναφέρθηκα επίσης και στο αίτημα για επιστροφή μιας κάρας των Αγίων στις Μέλαμπες, αίτημα των όπου γης Μελαμπιανών και θέση για την οποία παραμένω ένθερμος υποστηρικτής, προφορικά και γραπτά, παρά το γεγονός ότι η Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου το απορρίπτει συνεχώς.
Το έτος 2003 μου ζητήθηκε και στιχούργησα νεοριζίτικο τραγούδι για τους Μελαμπιανούς Αγίους, το οποίο μελοποίησα και τραγούδησα στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, για τις ανάγκες σχετικού αφιερώματος, αλλά και αργότερα, το έτος 2014, το ξανατραγούδησα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε σχετικό και πάλι αφιέρωμα.
Σύνδεσμος βίντεο :
Ανέκαθεν υπήρχε στενή σχέση των οικισμών Μελάμπων και Αγίου Ιωάννη και των κατοίκων τους, όπως προκύπτει από ιστορικά έγγραφα, τα οποία έχω συμπεριλάβει στα εκδοθέντα βιβλία μου, πολλά από τα οποία έχω δημοσιεύσει και ξεχωριστά (Λιμάκιδες-Λίμας, Παραδείσι-Παραδεισανήδες).
Ιστορικά-θρησκευτικά στοιχεία επιβεβαιώνουνε επίσης ότι, τα παλιά χρόνια υπήρχανε στενότερες σχέσεις των Μελάμπων με την Επαρχία Αμαρίου (Μοναστήρι Βούλγαρη με Ι. Μ. Ασωμάτων). Παλιά Συμβόλαια και Αποδείξεις Πληρωμής των ετών (1907-1911), καταδεικνύουνε τη σχέση Μελαμπιανών και κατοίκων του τότε Δήμου Κουρήτων. Τέλος, μαρτυρίες Αϊγιαννιωτών και Μελαμπιανών, λένε ότι, τότε που δεν υπήρχανε αμαξωτοί δρόμοι, πολλά περάσματα των Μελαμιανών προς και από το Ρέθυμνο και το Αρκάδι, ήτανε από τα Αμαριώτικα χωριά.
Ας έχουνε υπόψη τους και αυτές τις αδιαμφισβήτητες πληροφορίες-μαρτυρίες όλοι όσοι ασχολούνται με τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες, εκ Μελάμπων, Ρεθύμνου. Η σκόπιμη ή όχι απαξίωση των πληροφοριών αυτών, ο αφορισμούς και άλλων παραδόσεων και η παράλειψη αναφοράς του γενέθλιου τόπου τους, δεν ωφελούν.
Τέλος, σωστότερα κατά την άποψή μου θα έπρεπε να αναφέρονται ως : Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες, εκ Μελάμπων Ρεθύμνης, αντί του Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες Ρεθύμνης.
«Ημέρα μαύρη, θλιβερή, Πασά καταραμένε,
τα μάθια μας για τη σφαγή διακόσους χρόνους κλαίνε.»
«Άγιοι Νεομάρτυρες, Τετράριθμοι Μαρτύροι,
τη δύναμη τση Χάρις σας ο χρόνος δε ντη φθείρει.»
Ας έχομε όλοι την ευλογία και βοήθεια των Αγίων.
Φεβρουάριος 1 του 2024 Σταύρος Φωτάκης
