Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στο Ρέθυμνο του 17ου ως και του 19ου αιώνα

Α΄ΕΝΟΤΗΤΑ :ΤΑ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΠΡΙΝ 350 ΧΡΟΝΙΑ

Η ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

Είναι γνωστό  ότι η Οθωμανική γραφειοκρατία κατά τη περίοδο που οι Οθωμανοί  κατέκτησαν τη Κρήτη τέλη του 17^ου αιώνα , ήταν ιδιαίτερα εξελιγμένη και αξιοθαύμαστης  εγκυρότητας. Ένα μόλις χρόνο μετά το 1669 και τη κατάληψη του Χάνδακα   , το 1670 , με εντολή του Μεγάλου Βεζύρη της Υψηλής Πύλης , ο Οθωμανός αξιωματούχος Εμπού Μπεκίρ  Εφένδης προχώρησε σε απογραφή των περιουσιακών στοιχείων όλων των οικογενειών των Κρητών , χριστιανών και μουσουλμάνων , σε όλους τους οικισμούς του νησιού. Στην απογραφή αυτή συμπεριελήφθησαν  και  τα μοναστήρια και ακόμη και τα μετόχια τους ! Σκοπός της απογραφής ήταν να προσδιοριστούν ακριβώς εκείνοι που κατά την αυτοκρατορική νομοθεσία ήταν υποχρεωμένοι  να πληρώνουν  φόρους . Αυτός εξ άλλου ήταν και ο κύριος λόγος που οι Οθωμανοί εξεστράτευαν και κατακτούσαν χώρες και  λαούς  . Για να  τους εκμεταλεύονται  και αυτούς και τη γη τους και για να τους  καταστήσουν φόρων υποτελείς. Ο Εμπού Μπεκίρ  Εφένδης  ορίστηκε Δεφτερδάρης της Κρήτης , κάτι σαν τοπικός υπουργός οικονομικών , με κύριο ρόλο την είσπραξη των φόρων ,και την αποστολή τους  στην Ινσταμπούλ στο ταμείο της αυτοκρατορίας. Το εκπληκτικό  αυτό εγχείρημα ,το να μπορέσουν δηλαδή να καταγράψουν όλες οι οικογένειες των Κρητών  με τα περιουσιακά τους στοιχεία και μάλιστα με υψηλή ακρίβεια , εκτιμούμε ότι  ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα . Εδώ αξίζει να επισημάνουμε και μια λεπτομέρεια. Ο Οθωμανός αυτός αξιωματούχος ο Εμπού Μπεκίρ Εφένδης , φαίνεται στην καταγραφή , ως κάτοχος δικαιωμάτων εισοδημάτων από αγροτεμάχια των οικισμών των Πασσαλιτών και του Καλαμά  του κάτω Μυλοποτάμου.

Η ΑΡΧΕΙΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΣΤΑΜΠΟΥΛ

Η αρχική σύνταξη έγινε σε γραφή  siyakat ,που ήταν  ένας τρόπος στενογραφίας σε αραβική γραφή. Συντάχτηκαν λοιπόν οι κατάλογοι που ονομάστηκαν  ΄΄ντεφτέρια ΄΄ και στάλθηκαν στην Ινσταμπούλ για να καθαρογραφούν και να αρχειοθετηθούν  στα επίσημα έγγραφα της κυβέρνησης  στον ΄΄Δεφτερχανέ΄΄. Σήμερα βρίσκονται με αυτή τη μορφή στο Οθωμανικό αρχείο της Πρωθυπουργίας (Basbakanlik Osmanli  Arsivi) στην Ινσταμπούλ  και αποτελούνται από το κατάστιχο Τapu Τahrir  822 ,  που αφορά τα ΄΄Σαντζάκια΄΄ ή ΄΄Λιβάδες΄΄των Χανίων και του Ρεθύμνου , και το κατάστιχο Τapu Τahrir  825 των αντίστοιχων του Λασιθίου και του Ηρακλείου. Τα έτη από το 2004 έως το 2007 οι ιστορικοί ερευνητές  Δρ.  Ευαγγελία  Μπαλτά και ο Δρ. Μustafa Oguz , επεξεργάστηκαν το κατάστιχο ΤΤ822 , το οποίο και  μετέφρασαν .Η μελέτη τους σε ότι αφορά το Ρέθυμνο εκδόθηκε το 2007 σε ένα καλαίσθητο τόμο από την ΙΛΕΡ , με τον τίτλο ΄΄ΤΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΄΄ .Στην έκδοση αυτή αναγράφονται αναλυτικά όλες οι οικογένειες υποτελείς φόρου του ΄΄Λιβά΄΄ του Ρεθύμνου ανά επαρχία και ανά οικισμό. Στο σύνολό τους  εμφανίζονται 304 οικισμοί , μοναστήρια και μετόχια μοναστηριών .Σε αυτούς αναφέρεται ένα σύνολο 13.000 περίπου οικογενειών υπόχρεων φόρου , στην πλειοψηφία τους κατά 90 %  περίπου χριστιανών και μόλις κατά 10 % περίπου  μουσουλμάνων . Η ύπαρξη των μουσουλμάνων ερμηνεύεται με το ότι , επειδή τη χρονιά της απογραφής , το 1670 , είχαν περάσει ήδη 24 χρόνια από το 1646 που κατελήφθη το Ρέθυμνο , και άρα είχαν εγκατασταθεί μουσουλμάνοι σε χωριά του Ρεθύμνου .

ΤΑ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ 350 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ !

Μελετώντας τα καταγεγραμμένα ονοματεπώνυμα του καταλόγου αυτού παρατηρούμε: -  Tα επώνυμα των χριστιανών είναι τα περισσότερα επηρεασμένα από την Ενετική γλώσσα, όπως : Πάντιμο ,Ντονατόρε, Κονταράτε, Πάγκαλο, Καρκάνι, Νοδάρο, Ντουγκάνι, Καλόφονο, και άλλα.  -  Τα επώνυμα των μουσουλμάνων είναι αμιγώς μουσουλμανικά , ίσως γιατί δεν είχαν προκύψει ακόμη εξισλαμισμοί των χριστιανών Κρητών , όπως: Ιμπραχίμ Μπέη, Μεχμέτ Τσελεμπή, Ρεσέμπ Μπεσέ, Χουσείν Μπεσέ, Χουσείν Αμπτουλάχ, Σαίν Αμπτουλάχ, και άλλα.  – Μόλις το 20% από τα χριστιανικά επώνυμα έχουν τη  τυπική κατάληξη σε -άκης που έχουν σήμερα τα περισσότερα Κρητικά επώνυμα όπως: Παπαδάκι, Λουράκι, Καλουδάκι, Κουραδάκι, Κουστουλακι, Κοντάκι, Προκουλάκι, Περάκι, Νταγκονάκι, και άλλα.  - Υπάρχουν αρκετές γυναίκες ως μονογονεϊκές οικογένειες ,και μάλιστα σε ποσοστό πάνω από 25 % .Αυτό ισως δηλώνει ότι ήταν χήρες , και τα περιουσιακά τους στοιχεία αναφέρονταν σε αυτές ,αφού οι άνδρες τους εξέλειπαν , σκοτωμένοι από τον Οθωμανικό στρατό στο πόλεμο για την κατάληψη του νησιού . Οι Οθωμανοί είχαν αποβιβαστεί στη Κρήτη από τον Ιούνιο του 1645. Έως το 1648, το 40% των κάτοικων της υπαίθρου είχε εξοντωθεί από τον οθωμανικό στρατό. Έως το 1677, ο πληθυσμός της Κρήτης από 260.000 που ήταν πριν τον πόλεμο, έπεσε στις 80.000 ( βικιπαίδεια , Κρητικός πόλεμος) . Τα γυναικεία αυτά ονόματα ήταν όπως : Εργίνα Λουσοπούλα, Μαρία Κορνάρι, Μαρία Κασουνοπούλα ,Ζαμπέτα Αλεξοπούλα,Καλίτσα Μαρινοπούλα, και άλλα.   -Τα περισσότερα   τα γυναικεία επώνυμα είχαν κατάληξη σε -οπούλα , ή - ενα , ή - ινα  όπως : Σερτεδ-οπούλα , Γερονυμ-οπούλα , Μακρύν-ενα , Ντουλουφάρ-ενα , Λουμπ-ίνα ,Μακρ-ίνα  κ.λ.π.

 ΕΠΩΝΥΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΕΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

Οι ερευνητές προχώρησαν σε ταύτιση των επωνύμων αυτών με τα αντίστοιχα των νοταριακών ( συμβολαιογραφικών) εγγράφων των Ενετικών πηγών , και κατέληξαν σε ένα σύνολο από  1500 περίπου τέτοια οικογενειακά ονόματα .Από αυτά τα επώνυμα με μια αρχική επεξεργασία βρίσκουμε 220 τουλάχιστον τα οποία συνεχίζουν να υπάρχουν και σήμερα στο Ρέθυμνο , όπως ,Καναβάς , Ανδρουλάκης ,Βεργίτσης ,Βλαστός , Γαλερός , Γιανναράκης και πολλά άλλα. Επίσης τουλάχιστον άλλα 300 περίπου , συναντώνται σε περιοχές της υπόλοιπης Κρήτης αλλά και στο σύνολο του Ελλαδικού χώρου, όπως Αρχολέων,  Μαρνέλος Θεολογίτης, Κακούρης, Καραντηνός,Λαμπαθιωτάκης, Λαράντος, Κοροβέζης, Λάσκαρης, Τζένος, Τσιριγώτης, και άλλα .Χαρακτηριστικό των επωνύμων αυτών είναι ότι η πλειονότητά τους διαθέτουν Ενετική ρίζα , όπως Δάνδολος , Δαλαμπέλας , Χορτάτζης, Νταμπουνέλης ,Σιλιγάρδος, Μπαρότσης , Ρωμανός ,Ρωμανιάς και πολλά άλλα. Πολλά από τα υπόλοιπα  επώνυμα  χάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων , λόγω μη γέννησης  αρρένων απογόνων , κάτι το απόλυτα φυσιολογικό που συμβαίνει και σήμερα , όπως συνέβαινε πάντα.

Β΄ΕΝΟΤΗΤΑ : ΡΕΘΥΜΝΙΟΙ , ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΘΕΝΤΕΣ

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΩΝΥΜΩΝ

Σε μια αρχική θεώρηση μπορούμε να διακρίνουμε ,ξεκινώντας από τη ύστερη  Ενετική περίοδο,  τρείς φάσεις διαφοροποίησης των Ρεθεμνιώτικων επωνύμων. Η 1^Η είναι εκείνη της Ενετικής περιόδου , όπως αποτυπώνεται στο κατάστιχο  ΤΤ 822 .Η 2^Η είναι της Οθωμανικής περιόδου ,με κύριο χαρακτηριστικό την εμφάνιση  των Τουρκοκρητικών επωνύμων .  και η  3^η φάση είναι η τελευταία περίοδος από τις αρχές του 1900 και την ανεξαρτησία του νησιού , ως και την εποχή του μεσοπολέμου , με κύριο χαρακτηριστικό τη μεγάλη ποσοστιαία αύξηση των επιθέτων που λήγουν σε -άκης , όπως : από Μαρνέλος σε Μαρνελάκης , από Τσιγώνης σε Τσιγωνάκης , από Χούρδος σε Χουρδάκης και πολλά άλλα.

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Ωστόσο ολοκληρωμένοι κατάλογοι σαν μεταγενέστερη αναθεώρηση  εκείνου του κατάστιχου του 1670 δεν έχουν διασωθεί. Δεν γνωρίζουμε βέβαια εάν αυτός ο αρχικός κατάλογος ανανεώνονταν και εμπλουτίζονταν κατά καιρούς. Σίγουρα κατά  το 1878 οπότε διενεργήθηκαν οι πρώτες δημοτικές εκλογές θα συντάχτηκαν  εκλογικοί κατάλογοι που όμως δεν συμπεριελάμβαναν τα γυναικεία ονόματα αφού εκλογείς ήταν μόνο άνδρες. Ωστόσο οι κατάλογοι αυτοί είναι άγνωστο αν κάποιοι τουλάχιστον έχουν διασωθεί .Αυτό βέβαια το θέμα με τα διασωθέντα Οθωμανικά αρχεία της Κρήτης , είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα που δυστυχώς 100 και πλέον χρόνια μετά ,δεν έχει διερευνηθεί διεξοδικά. Αφ΄ ενός υπάρχει η αντικειμενική δυσκολία με το ότι οι ερευνητές θα πρέπει να γνωρίζουν Τούρκικα , αλλά και αφ΄ετέρου η γραφειοκρατική δυσκολία που προβάλουν οι υπηρεσίες της γείτονος  χώρας. Είναι γνωστό όμως , κυρίως από ξένους ιστορικούς μελετητές , ότι υπάρχουν πλήθος τέτοιων αρχείων είτε στην Κωνσταντνούπολη είτε και στη Άγκυρα που κρύβουν θησαυρούς ιστορικών πληροφοριών .Τέτοια πολύτιμα αρχεία είχε την ευκαιρία και τη δυνατότητα να εξερευνήσει και στην Ινσταμπούλ και στην Άγκυρα η Αμερικανίδα καθηγήτρια ιστορίας του πανεπιστημίου Princeton των Η.Π.Α. , Molly Green. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου , είναι η ύπαρξη της κοινωνικής και θρησκευτικής  τάξης των  Τουρκοκρητικών ,που προέκυψε από τον αναγκαστικό εξισλαμισμό ντόπιων χριστιανών .Οι εξισλαμισμοί αυτοί , ειδικά κατά τις πρώτες δεκαετίες του 1700, αλλά και τις δύο πρώτες δεκαετίες του 1800 ,προέκυπταν μετά από  οργανωμένους και  αφόρητους εκβιασμούς και πιέσεις  από μεριάς των Οθωμανών , στις οποίες υπέκυπταν οι δύσμοιροι Κρήτες αφού διακυβεύονταν οι περιουσίες τους ,η αξιοπρέπειά τους ή ακόμη και η ζωή τους . Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αναφέρονται από τη παράδοση ,ως ομαδικοί εξισλαμισμοί ακόμη και ολόκληρων χωριών , όπως ήταν τα χωριά   Διονύσι και  Αξέντι στο Ηράκλειο ,  αλλά και χωριά του Σελίνου των Χανίων καθώς και τα χωριά Βαβούλοι , Δάφνη, Ζάκανθος, Κουτελιώνας  και Λαμνώνι στο Λασίθι ( Εμμ. Πεπονάκης ,1994).

ΟΝΟΜΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΠΩΝΥΜΟ ΚΡΗΤΙΚΟ

Οι  εξισλαμισθέντες αυτοί ,τις περισσότερες φορές διατηρούσαν το επώνυμό τους και άλλαζαν μόνο το κύριο όνομά τους .Το ίδιο συνέβαινε και με τα παιδιά τους .Έτσι προέκυψε η πλειονότητα των επωνύμων των Τουρκοκρητικών που έχουν  κατάληξη σε   -ακης  σαν ένα τυπικό Κρητικό επώνυμο. Πολλά από τα επώνυμα των Τουρκοκρητικών ήταν  νεοεμφανισθέντα την εποχή εκείνη   και αυτά χαρακτηρίζονταν από ρίζα με μουσουλμανικό θέμα όπως : Μαχμουτάκης από το ισλαμκό κύριο όνομα Μαχμούτ , Χοτζάκης από το Χότζα , Ρισβαναγαδάκης από το Ρισβάν και το μουσουλμανικό Αγάς , Καντιδάκης από τη μουσουλμανική λέξη Καντής και πολλά άλλα. Υπήρχαν βέβαια και κάτοικοι της Κρήτης και του Ρεθύμνου που είχαν αμιγή Οθωμανικά ονοματεπώνυμα , αφού προέρχονταν είτε από τις τάξεις του Οθωμανικού στρατού ή ήταν Οθωμανοί έποικοι όπως:  Ιμπραχήμ Μπουσταφά, Χουσείν Βασφή, Μουσταφά Νουρή, Σελήμ Εφένδης, Αλή Μπιτζαξή, Χουσείν Σελιμές , και  πολλοί άλλοι . Ένας σημαντικός παράγοντας που άρχισε να εκδηλώνεται από τα μεσα του 1800 και κυρίως μετά  την υπογραφή της συνθήκης του 1856 του ΄΄Χάττι Χουμαγιούν΄΄ ,  ήταν οι εκχριστιανισμοί ( στη πραγματικότητα επαναχριστιανισμοί ) παλαιότερον εξισλαμισθέντων  χριστιανών  που είχαν πάρει μεγάλες διαστάσεις . Πολλοί εξισλαμισθέντες  χριστιανοί ,ξαναγυρνούσαν στο προηγούμενό τους θρησκευτικό δόγμα . Κάποιοι μάλιστα από αυτούς και οι οικογένειές τους διατηρούνταν και για πολλά χρόνια ως κρυπτοχριστιανοί. Τέτοιες οικογένειες κρυπτοχριστιανών η παράδοση μνημονεύει τουλάχιστον δύο στον ορεινό Μυλοπόταμο . Την οικογένεια του Αχμέτ Εφένδη Χατζηδάκη , στον  Άγιο Ιωάννη  και την οικογένεια των Κερίμηδων στην Επισκοπή . Μάλιστα ,σε μία έγγραφη μαρτυρία στα απομνημονεύματα του Γεωργίου Αναγνώστου Σκουλά εξ Ανωγείων , αναφέρεται χαρακτηριστικά : ΄΄ Οι Κιρυμαίοι έτυχον της προσηκούσης περιποιήσεως ως αγαπώμενοι υπό των Ελλήνων δια τον καλόν και ευγενή αυτών χαρακτήρα άλως τε και αυτοί ήσαν Χριστιανοί ασπασθέντες τον Ισλαμισμόν δια να διατηρήσωσιν τας μεγάλας αυτών περιουσίας’’ .Επίσης ο ιστορικός Βασίλειος Ψιλλάκης ( Ιστορία της Κρήτης ,1909) αναφέρει : ΄΄Οι Κερίμαι ήσαν (και είναι) μέγας και πολύκλαδος οίκος, ώς , ο τών Κουρμουλών έν Καινουρίω Μεσσαράς, έν διαφόροις διαμερίσμασι της μεγάλης, τερπνής και ευφόρου επαρχίας Μυλοποτάμου διαπλούμενος, προίστατο δ ́αυτού τότε ο Αχμέτ  αγάς Κυριμογλούς κατ ́εξοχήν ακούων. Ως εκ των υστέρων έτι μάλλον άποδείκνυται, οι Κερίμαι ήσαν και αυτοί τουρκορωμηοί, αλλά προφυλακτικώτεροι, ήττον θερμοί τών Κουρμουλών και μή σπέυδοντες ώς εκείνοι, εφ ώ και δέν απεκαλύφθησαν κατά την Επανάστασιν, εί και δέν διέλειπον και πρό αύτής και κατ' αυτήν περιστέλλοντες κάθ ́όσον εδύνατο τούς προστύχους της επαρχίας και αλλαχού εσπέχηδες και καπανταίδες ΄΄. Το ίδιο αγαπητή ήταν και η οικογένεια του Αχμέτ Εφένδη Χατζηδάκη , και αυτό τεκμαίρεται από το ότι , οι κάτοικοι του Μυλοποτάμου τον εξέλεξαν  Πληρεξούσιο  Μυλοποτάμου της ΄΄Γενικής των Κρητών Συνελεύσεως΄΄  το 1888 (Γιάννης Γρυντάκης ,1995). Όλοι αυτοί οι επαναχριστιανισθέντες έπαιρναν  ξανά χριστιανικά κύρια ονόματα ,διατηρώντας όμως  τα Τουρκοκρητικά επώνυμά τους .

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Η περίοδος της ανεξαρτησίας από τις αρχές του 1900 χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω  γεγονότα:- Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του Ρεθύμνου είτε προέρχονταν από τις τάξεις των Τουρκοκρητικών , είτε ήταν αμιγείς Οθωμανοί , είχαν αρχίσει να μεταναστεύουν σε άλλες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  - Με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922 και την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης που υπαγόρευε την ανταλλαγή των πληθυσμών , 3.000 περίπου εναπομείναντες Τουρκοκρητικοί υποχρεώθηκαν να αποχωρήσουν από το Ρέθυμνο. – Παράλληλα με την αποχώρηση των Τουρκοκρητικών μερικές χιλιάδες ξεριζωμένων Ελλήνων της Μικράς Ασίας έφθασαν και εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες στο Ρέθυμνο. Οι εθνικο-κοινωνικές αυτές συνθήκες στις  αρχές του 1900 επηρέασαν την ονοματολογική σύνθεση των κατοίκων του Ρεθύμνου. Κατ΄αρχήν εξέλειπαν τα επώνυμα των περισσότερων Τουρκοκρητικών όπως :Κλειναντάκης, Τσολακάκης, Τζιντζαραπάκης, Πελτεκάκης, Φαρφουράκης, Βραχναδάκης, Γιουμπασάκης, Τζαρολάκης, και πολλά άλλα .Διατηρήθηκαν μόνο κάποια ελάχιστα τέτοια επίθετα τα οποία ανήκαν ομού και σε χριστιανούς και σε μουσουλμάνους ,όπως : Καντιδάκης, Σαριδάκης,  Σερντεδάκης ,Σπαχής, Μαχμουτάκης, Δροσουλάκης, Λαμπαρδάκης, Μοσχάκης, και άλλα . Συγχρόνως βέβαια τα Ρεθεμνιώτικα επώνυμα εμπλουτίστηκαν από μερικές εκατοντάδες επώνυμα των Ελλήνων προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη πόλη μας και τα χωριά του Ρεθύμνου .

 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΕΠΩΝΥΜΩΝ

Ήταν η περίοδος  από τις αρχές του 1900 ως και τα χρόνια  του μεσοπολέμου όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως Πρωθυπουργός , πάσχιζε να μπούν τα θεμέλια του Ελληνικού Έθνους  και να αποκτήσει υπόσταση η Ελληνική Δημοκρατία και η Ελληνική κοινωνία . Ήταν ακόμη η περίοδος των κοινωνικών ανακατατάξεων και στο απελευθερωμένο πια νησί μας ,που μόλις είχε εξασφαλίσει  την Ένωσή του με την Ελλάδα. Έτσι και στο Ρέθυμνο συνέβησαν σημαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις στον ντόπιο πληθυσμό. Στα πλαίσια αυτών των ανακατατάξεων ήταν και οι αλλαγές επωνύμων ή και η δημιουργία νέων , δοθείσης κάποιας ευκαιρίας .Τέτοια επώνυμα προέκυψαν και ως κάτωθι  : - Από τον τόπο καταγωγής κάποιου νεοφερμένου , όπως για παράδειγμα : Ρεθεμνιωτάκης , Χανιωτάκης , Γερανιωτάκης , Σπηλιανάκης, Μουνδριανάκης,Πρινιωτάκης και άλλα .– Από την απασχόληση ή την προσφιλή δαστηριότητα κάποιου όπως: Κυνηγός , Ψαράς, Κρασανάκης, Περδικάκης, Λαγός, Καρεκλάς, Λυραντζής, Σταφυλάκης, Λαδάκης, Λαϊνάκης  και άλλα. – Δεν ήταν επίσης σπάνιο το φαινόμενο να αλλάζουν  επώνυμο άτομα ή κλάδοι οικογενειών με αφορμή κοινωνικές ή οικογενειακές συγκρούσεις .Άλλαζαν τα επώνυμά τους και έπαιρναν συνήθως νεοεμφανιζόμενα επώνυμα , ή επώνυμα άλλων φιλήσυχων οικογενειών . Το παράδειγμα αυτό το συναντούμε στα Ανώγεια Μυλοποτάμου όπου άτομα και κλάδοι οικογενειών έπαιρναν το επώνυμο Σαλούστρος , καθότι η οικογένεια των Σαλούστρων θεωρούνταν ιδιαίτερη φιλήσυχη. Έτσι το επώνυμο Σαλούστρος είχε και έχει τη μεγαλύτερη εξάπλωση στη κωμόπολη των Ανωγείων  χωρίς όμως όλοι τους  να είναι κατ΄ανάγκην  συγγενείς εξ΄αίματος μεταξύ τους.

ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ 

Γνωρίζουμε πως  τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά των ονομάτων και των επωνύμων που χαρακτηρίζουν γενιές και φάρες  πάντα καθόριζαν και καθορίζουν την ιστορική πορεία  πολλών  λαών  όπως των Βαλκάνιων , των Ποντίων και άλλων Παρευξείνιων λαών ,όπως και των Κρητών.Αυτό ακριβώς μας επιβεβαιώνεται και από τη Βίβλο και τη προφητεία του  Ησαϊα ότι ο Μεσίας θα προήρχετο από τη Γενιά του Βασιλιά  Δαυίδ !   Και πράγματι  ο προφήτης δεν έσφαλε ! Ο Ιωσήφ στη Γενιά του Δαυίδ ανήκε !