ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
MENOY
ΑΠΟΨΕΙΣ

Το Κίνημα των Γιαγιάδων στη Σάμο - Αφήγηση του Χρήστου Τζιφάκη

0

«Στης Σάμος τα περίχωρα»

Στης Σάμος τα περίχωρα, σ’ ένα χωριό στον Κέρκη/μια νύχτα τ’ αποσπάσματα ανοίξανε τουφέκι/Οι σφαίρες πέφτανε βροχή, δεκάδες, δωδεκάδες/να πιάσουνε τους ξακουστούς και τρομερούς Γιαγιάδες/Κείνο το βράδυ σκότωσαν τον Γιώργο απ’ τους Γιαγιάδες/αλλά κι απ’ τ’ αποσπάσματα κλάψαν πολλές μανάδες.

«Κάψαν τη μάνα των Γιαγιάδων»

Μια μάνα είχαν τα παιδιά, οι ξακουστοί Γιαγιάδες/ήταν λεβέντισσα κι αυτή όπως και τα παιδιά της./Δεν έφταιξε ποτέ αυτή κι άδικα την επιάσαν/πετρέλαιο της ρίξανε και ζωντανή την ’κάψαν./Την ώρα που την καίγανε, φωνάζει τα παιδιά της/για να την εγλιτώσουνε από τα βάσανά της.

Ξεκινώ το αφιέρωμα με δύο τραγούδια  του μεγάλου  ρεμπέτη Κώστα Ρούκουνα. Θέμα τους, ένα επεισόδιο από την αποσιωπημένη ελληνική Ιστορία .

Το δεύτερο επεισόδιο από τα Γιαγαδικά στη Σάμο, στο οποίο συμετείχαν Κρητικοί και Ρεθεμνιώτες.

Στα χρόνια του Εθνικού διχασμού οι Γιαγάδες συντάχθηκαν με τον Βασιλιά, συμμετέχοντας σε βιαιοπραγίες εις βάρος των Βενιζελικών της Σάμου, γι αυτό το 1917 τα καταδιωκτικά αποσπάσματα των Αμυνητών του Βενιζέλου ,βασάνισαν και έκαψαν ζωντανή την μάνα τους, για να μαρτυρήσει που κρύβονταν οι Γιαγιάδες ενώ αποκεφάλισαν τον τρίτο αδερφό τους το Γιώργη.

Παραθέτω από την αυτοβιογραφία του  Χρήστου Τζιφάκη (σχεδόν) ολόκληρη τη μαρτυρία γύρω από τα τραγικά γεγονότα.

Ευελπιστώ να λειτουργήσει συμπληρωματικά στην μεγάλη και εμπεριστατωμένη έρευνα του καθηγητή Νίκου Βαφέα, η οποία έχει αποτυπωθεί σε βιβλίο με τίτλο «Από το Ληστή στον Αντάρτη»

Γιαγιάδες (Γιαγάδες)

Οι Γιαγιάδες (σωστό οι Γιαγάδες) είναι οικογένεια από το χωριό  Μαραθόκαμπος, της Σάμου .

Τέσσερα αδέλφια Γιώργος, Κώστας, Κίμωνας και Γιάννης.

Οι έλληνες Ρομπέν των δασών, νοικοκυραίοι, εγγράμματοι, παλικάρια, πρωτεργάτες ένοπλων αγροτικών κινημάτων, «ληστοφυγόδικοι» που κέρδισαν τη συμπαράσταση της «φρόνιμης» κοινωνίας.

Η συναρπαστική ιστορία τους εκτυλίσσεται σαν μυθιστόρημα.

Οι Γιαγάδες, όταν η Σάμος έχασε τη διοικητική αυτονομία της ως «Ηγεμονία»  και πέρασε από την επικυριαρχία του Σουλτάνου σε εκείνην του νεοελληνικού κράτους, πάτησαν πάνω στην ευρεία λαϊκή δυσαρέσκεια και πολιτικοποίησαν τη δράση τους θέτοντας συλλογικά αιτήματα με κοινωνικό όραμα.

Οι τέσσερις Γιαγάδες είχαν πάντα διφορούμενη σχέση με τις σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες.

Είχαν υποστηρίξει την ένωση με την Ελλάδα αλλά δεν έπαψαν να φλερτάρουν με το αυτονομιστικό κίνημα . Με την ίδια ευχέρεια, φλέρταραν με τη φιλοβασιλική ιδεολογία κατά τον Εθνικό Διχασμό, και με την κομμουνιστική Αριστερά κατά τη δεκαετία του '30, υπερασπίζοντας τις διεκδικήσεις της φτωχολογιάς της υπαίθρου για να καταλήξουν μετά το 1935 να ενταχθούν ενεργά  στη «νομιμότητα της εθνικοφροσύνης».

Παρότι ως πρόσωπα έδειξαν καιροσκοπισμό, τα αποτελέσματα της δράσης τους, , αποδείχθηκαν σημαντικά για την κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση των ευρύτερων στρωμάτων στο πλαίσιο του νεωτερικού ελληνικού κράτους.

 

Τα τέσσερα Γιαγαδικά επεισόδια

Ιωάννης Γιαγάς

Τους συναντάμε στο βουνό πρώτη φορά το 1912 στο κίνημα υπέρ της Ένωσης της Σάμου με  την Ελλάδα.

Συμμετέχουν ενεργά και αμέσως μετά την ένωση εντάσσονται στις τοπικές αστυνομικές αρχές ως βαθμοφόροι.

Με τη  φυγή του τουρκικού στρατού και την απόβαση του ελληνικού στόλου στο Βαθύ, έγινε  ρυθμιστής ο πολιτευτής της ανατολικής Σάμου, Θεμιστοκλής Σοφούλης.

Ο Γιάννης Γιαγάς θεωρεί ότι ο Σοφούλης οικειοποιήθηκε τον δικό τους αγώνα και έβαλε δικούς του σε όλα τα πόστα·.

Λίγο καιρό μετά, οι Γιαγάδες έρχονται σε σύγκρουση με την τοπική διοίκηση. και ο  ο Κώστας Γιαγάς μετά την κατάταξή του,  θα επιστρέψει στο χωριό του ως λιποτάκτης ή ως αρχηγός «στρατιωτικής στάσης» αφού τον ακολουθούν κι άλλοι. Από τότε οι Γιαγάδες βγαίνουν στο βουνό.

Με την προσχώρηση στο σώμα και του Γιώργου Γιαγά, αρχίζουν να περιφέρονται ένοπλοι, θέτοντας υπό αμφισβήτηση, την κυριαρχία των εκεί εγκατεστημένων επίσημων κατασταλτικών μηχανισμών

Ο Γιάννης ηγήθηκε αρχικά αυτού του κινήματος αλλά συνελήφθηκε εγκαίρως. Στις φυλακές οργάνωσε εξέγερση και απόδρασε αλλά σύντομα πήγε στις φυλακές τις Αίγινας ενώ διάφοροι συγγενείς τους εκτοπίστηκαν στη Λιβαδειά.

Εννέα μήνες μετά, ο Γιάννης αποφυλακίζεται και επιστρέφει στη Σάμο, όπου έχει εγκατασταθεί η Κρητική χωροφυλακή· και τα αδέρφια του είναι επικηρυγμένα στο βουνό.

Οι επικηρυγμένοι πλέον Κώστας και Γιώργος  συνεχίζουν τις αντεκδικήσεις με τους διώκτες τους και αναμένουν την ευκαιρία για να προσεταιριστούν περισσότερους οπαδούς.

Η ευκαιρία αυτή δόθηκε το 1916 στο πλαίσιο ιστορικής συγκυρίας του Εθνικού Διχασμού.

Από φυγάδες στο βουνό, τα τέσσερα αδέλφια μετατρέπονται σε ηγέτες της αντιβενιζελικής παράταξης του νησιού.

Τον Ιανουάριο του 1917, σε μια μάχη  στο χωριό  Κοσμαδαίοι, σκοτώνεται ο Γιώργης Γιαγάς. Οι αντάρτες κόβουν το κεφάλι του για να «μη περιέλθη τρόπαιον εις χείρας του εχθρού», και δραπετεύουν στους Φούρνους και από εκεί  στην Κάρυστο.

Το επόμενο πρωινό, οι διώκτες των Γιαγάδων μπαίνουν στους Κοσμαδαίους, και πυρπολούν  ολόκληρο το χωριό.

Εκτελούν αρκετούς κατοίκους, ανάμεσα στους οποίους τον ιερέα του χωριού, τον πρόεδρο της κοινότητας και την αδελφή των Γιαγάδων, Δήμητρα.

Την επόμενη μέρα ένα άλλο απόσπασμα Χωροφυλακής  εισβάλει στο χωριό τους, τον Μαραθόκαμπο, προς αναζήτησή τους. Εκεί, αντί για τους Γιαγάδες, οι χωροφύλακες βρίσκουν  κρυμμένη τη μητέρα τους , την οποία οδηγούν σε απόμερο σημείο και την καίνε ζωντανή λούζοντας την με πετρέλαιο.

Τα παραπάνω φρικιαστικά γεγονότα, σηματοδοτούν και το τέλος του δεύτερου επεισοδίου των Γιαγαδικών στη Σάμο.

Από το σημείο αυτό και στο εξής οι Γιαγάδες παύουν να εμφανίζονται ως απλοί «ληστοφυγόδικοι», καθώς αρχίζουν να θεωρούνται ως μάρτυρες ολόκληρου του αντιβενιζελικού στρατοπέδου.

Το τρίτο επεισόδιο των Γιαγαδικών στη Σάμο,  τοποθετείται στα τέλη του 1922.

Είναι άμεσα συνδεδεμένο και αυτό με τη βία του Εθνικού Διχασμού.

Ξεκινά ως τοπική αντίδραση των φιλοβασιλικών δυνάμεων του νησιού στο κίνημα των Πλαστήρα - Γονατά, μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου.

Οι αδελφοί Γιαγά είχαν επιστρέψει στη Σάμο μετά την ήττα των Βενιζελικών στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 όπου οι δύο από αυτούς ανέλαβαν και δημόσια αξιώματα.

Η φιλοβασιλική κυβέρνηση, αν και φίλα προσκείμενη προς τους Γιαγάδες απέφυγε ωστόσο να αμνηστεύσει τον επικηρυγμένο Κώστα.

Με την «επαναστατική» αλλαγή του πολιτικού σκηνικού τον Οκτώβριο του 1922, οι αδελφοί Γιαγά σπεύδουν να προλάβουν τις εξελίξεις.

Με το ένοπλο κίνημα των Γιαγάδων του 1922 οι αντάρτες  επιδιώκουν την πλήρη στρατιωτική κατάληψη του νησιού και επιτυγχάνουν  την κατάληψη ενός εκ των δύο αστικών κέντρων του νησιού, το Καρλοβάσι.

Η παρουσία, ενός ελληνικού  θωρηκτού στο Βαθύ δεν τους επιτρέπει να ολοκληρώσουν την εισβολή στην πρωτεύουσα και η δυσμενής έκβαση της  μάχης των Μυτιληνιών, οδηγεί  άλλη μια φορά τους ηγέτες του κινήματος στη φυγή και τους οπαδούς τους στη στρατιωτική δικαιοσύνη.

Λίγο πριν την έκδοση της δικαστικης απόφασης, ο Πλαστήρας θα αμνηστεύσει όλα πολιτικά εγκλήματα, και θα συμπεριλάβει τους αντάρτες της Σάμου πλην του Κώστα Γιαγά.

Ο Ιούνης  του 1925 σηματοδοτεί το τέταρτο επεισόδιο των Γιαγαδικών.

Με αφετηρία τον Μαραθόκαμπο,  εισβάλουν αρχικά στο Καρλόβασι, και στις 6 Ιουνίου, εισβάλουν στο Βαθύ.

Αφοπλίζουν  αστυνομικές και στρατιωτικές Αρχές και απελευθερώνουν όλους τους κρατούμενους από τις φυλακές

Εκδίδουν προκήρυξη με τα αιτήματα του κινήματος και καλούν το λαό σε δημόσιο συλλαλητήριο και επιδίδουν ψήφισμα προς τους προξένους της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας.

Η κατοχή της Σάμου δεν θα διαρκέσει πολύ.

Στις 8 Ιούνη ισχυρές στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις από την Αθήνα διαλύουν τους αντάρτες και οδηγούν  για άλλη μια φορά τους αρχηγούς στη φυγή και τους  οπαδούς τους στη στρατιωτική δικαιοσύνη.

Κάπως έτσι τελειώνει η ιστορία των Γιαγαδικών, ως συλλογικών ένοπλων κινημάτων στα μέσα του  1925, ενώ η ιστορία των Γιαγάδων, ως «ληστοφυγόδικων», κλείνει δύο χρόνια αργότερα.

Τον Ιούνη του 1927, ο Κώστας Γιαγάς ο πλέον δημοφιλής από τους τέσσερεις θα σκοτωθεί από απόσπασμα της Χωροφυλακής, προδομένος από κάποιον συγγενή και σύντροφό του.

Αμέσως μετά τον φόνο οι χωροφύλακες περιόδευσαν  στα χωριά της Σάμου επιδεικνύοντας το κομμένο κεφάλι του θρυλικού «ληστή».

Λίγο καιρό μετά τα δύο αδέλφια, ο Γιάννης και ο Κίμωνας,  παραδίδονται στις Αρχές. και δικάζονται στο κακουργιοδικείο της Σύρου όπου καταφέρνουν να αθωωθούν.

Η αθώωση του Γιάννη και  Κίμωνα Γιαγά το 1927 δεν θα σημάνει μόνο την επιστροφή τους στη νομιμότητα,  αλλά θα επιτρέψει στον πρώτο να ξεκινήσει πολιτική καριέρα .

Σε αντίθεση με τον μεγάλο του αδελφό, ο Κίμων Γιαγάς δεν Θα καταφέρει να απεκδυθεί τον ρόλο του παράνομου για πολύ.

Το βράδυ 2 Οκτωβρίου 1929, ο Κίμων, περνώντας έξω από το καφενείο του Μαραθοκάμπου, αντιλήφθηκε ότι μέσα βρισκόταν ο άνθρωπος που είχε καταδώσει στη Χωροφυλακή τον αδελφό του, τον Κώστα. Αμέσως, ο Κίμων εισέβαλε στο καφενείο και πυροβόλησε τον προδότη του Κώστα, ενώ στη συνέχεια παραδόθηκε στις αρχές.

Έτσι, το τέλος της πολυτάραχης οικογένειας Γιαγά θα βρει τον μικρότερο αδελφό, τον Κίμωνα, και πάλι έγκλειστο στις φυλακές.

Ο Γιάννης Γιαγιάς συμμετέχει στις εκλογές του 1928 ως ανεξάρτητος υποψήφιος και κατά την προεκλογική περίοδο η ομάδα του εμπλέκεται σε βίαια επεισόδια, γι αυτό συλλαμβάνονται και οδηγούνται στις φυλακή.

Εκεί γνωρίζονται με μέλη του ΚΚΕ που έχουν συλληφθεί με την διαδικασία του Ιδιώνυμου και προσχωρούν και οι Γιαγιάδες στο κόμμα των Εργατών.

Ο Γιάννης αρθρογραφεί στον “Ριζοσπάστη” και στις εκλογές του 1933 είναι υποψήφιος του ΚΚΕ στην Σάμο.

Για τη κομμουνιστική του δράση όμως συλλαμβάνεται και φυλακίζεται ως το 1935 και εξερχόμενος από τη φυλακή συμπορεύεται πάλι με τους βασιλόφρονες προτρέποντας του Σαμιώτες να στηρίξουν τον Βασιλιά στο τότε δημοψήφισμα.

Στην κατοχή τάχθηκαν ενάντια στο ΕΑΜ και μεταπολεμικά πρωτοστάτησαν στις διώξεις και τους βασανισμούς των αντιστασιακών της Σάμου

 

Η Αφήγηση του Χρήστου Τζιφάκη

Κηρύσσεται υπό του Εθνάρχου Ελευθερίου Βενιζέλου Επανάστασις κατά του Κωνσταντινικού καθεστώτος, εφ' όσον ο Βασιλεύς και οι περί αυτόν δεν ήθελον να ενταχθούν με την Αντάντ και παρεβίαζον το Ελληνικόν Σύνταγμα. […]

Εν συνεχεία συγκροτείται αμέσως δύναμις Λόχου από υπηρετούντας θητείαν Ρεθυμνιώτες, η οποία επιβάσα μικρού Αγγλικού Αντιτορπιλικού, με αξιωματικούς τον Ανθ/γόν υπασπιστήν του Συντάγματος κ. Ιωάννην Δρουλίσκον, Ρεθεμιώτην, τον Μοίραρχον τότε Σεισάκιν και εμέ ως επιλοχίαν και άλλους τινάς, φθάνει κατά τας εσπερινάς ώρας εις Ρέθυμνον. […]

Παρά την τρικυμίαν οι λεμβούχοι ούτοι, οδήγησαν τας λέμβους των (εξακώπους) εις το πλοίον και ήρχισαν την αποβίβασιν των στρατιωτών. Την νύκτα πολίται της πόλεως άναψαν φωτιές εις την αμμουδιά προ της πόλεως (δεν είχε τότε δημιουργηθεί η σημερινή προκυμαία) χρησιμοποιούντες πετρέλαιο , ώστε η αμμουδιά να φωτίζεται αρκετά. Στρατιώται ικανοί κολυμβηταί εξήλθον κολυμβώντες.

Εντός της ιδίας νυκτός (13.9.1916), συνετελέσθη η αποβίβασις των στρατιωτών μετά του οπλισμού των και την επομένην το πρωί μετέσχον όλοι της θείας λειτουργίας. '

Έτσι και ο λαός της Ρεθύμνης εντάσσεται εις την Επανάστασιν.

Πρωτοβουλία των στρατιωτών, ενεργείται μεταξύ μας έρανος διά την κατασκευήν εικόνος του Τιμίου Σταυρού, την οποίαν εδωρίσαντο εις το ερημοκκλήσιον Τίμιος Σταυρός, της κορυφής του βουνού Βρύσινας.

Την μεθεπομένην καταπλέει εις τον λιμένα Ρεθύμνης το εμπορικόν πλοίον της ακτ/ΐας Εμπειρίκου, επίτ ου οποίου επέβαινον περί τους 60 Κρήτες παλαιοί χωροφύλακες, ο πολιτευτής κ. Θ. Σοφούλης, ο Ταγματάρχης κ. Θ. Πάγκαλος, ο Υπολ. Πεζ. κ. Κωνστ. Βεντήρης και άλλοι αξιωματικοί, με εντολήν του Εθνάρχου Βενιζέλου να επιβιβασθή του πλοίου τούτου η δύναμις εξ οπλιτών που απεβιβάσθη εις Ρέθυμνον και να αποπλεύση τούτο διά την Σάμον, εις την οποίαν έπρεπε να φθάση (στην πρωτεύουσα Βαθύ) πριν ξημερώσει.

Η επιβίβασις εγένετο συντόμως και το πλοίον απέπλευσεν.

Την νύκτα εταξειδεύαμεν με σβυστά φώτα,

Ο Θ. Σοφούλης κατά το ταξείδι με εκάλεσεν εις το καρρέ του πλοίου και παρουσία των Παγκάλου και Βεντήρη με ηρώτησε περί της μαχητικής ικανότητος των στρατιωτών του Λόχου. Ανέπτυξα την γνώμην μου, καταστήσας εις τούτους γνωστόν ότι οι στρατιώται είναι αγύμναστοι. 'Όταν όμως κατορθώσουν να αποβιβαστούν, δεν τους εμποδίζει καθόλου το αγύμναστον διά την εκτέλεσιν οιασδήποτε εντολής και αν παρουσιασθή ανάγκη θα πολεμήσουν πειθαρχημένα και γενναία, σαν Κρητικοί που είναι.

Με συνεχάρησαν διά την αντικειμενικήν έκφρασιν και μου κατέστησαν γνωστόν ότι έχει κανονισθή ώστε, το ατμόπλοιον να προσορμίζεται εις τον λιμένα Βαθύ ολίγας ώρας προτού ξημερώσει, ότι έχουν μυηθή αρκετοί Σαμιώτες ώστε με βάρκες και άλλα πλωτά μέσα να σπεύσουν εις την αποβίβασιν, η οποία θα εγένετο εις διάφορα κατάλληλα μελετημένα μέρη της πόλεως, ότι πρώτη θα απεβιβάζετο η δύναμις των γυμνασμένων παλαιών χωροφυλάκων και ότι εις την πόλιν Βαθύ Σάμου εδρεύει ένα τάγμα Εύζώνων, το οποίον θα καταληφθή προς της εγέρσεώς τον. Εγνώριζα ούτω αρκετά περί του τι ήτο ενδεχόμενον να αντιμετωπίσωμεν εις Σάμον.

'Όταν το ατμόπλοιον εις ο επέβαινεν η δύναμίς μας αύτη με σβυστά τα φώτα, παρέπλεεν την νήσον παρά την Ικαρίαν, προσέκρουσε χωρίς να πάθη σοβαράν βλάβην, πάντως συνεπεία τούτου εκαθυστέρησε και αντί να φθάσωμεν εις τον λιμένα Βαθύ την νύκτα, εφθάναμεν τα ξημερώματα. Σαμιώτες έσπευσαν με διάφορα πλωτά μέσα και η αποβίβασις συνετελέσθη συντομώτατα, πρώτων αποβιβασθέντων των 60 χωροφυλάκων Κρητικών, και αμέσως εγώ με μίαν διμοιρίαν, με εντολήν υπό την οδηγίαν πολίτου Σαμιώτου να καταλάβω τας ποινικάς φυλακάς, να εγκαταστήσω φρουράν αφού αφοπλίσω την φρουράν αυτών.

Οδηγήθην από τον πολίτην εις τον καθορισθέντα τόπον και άνευ ουδεμιάς δυσκολίας, αντικαθιστώ την φρουράν, η οποία απετελείτο από χωροφύλακας και αφόπλισα όσους εκ τούτων εφάνησαν διστακτικοί να προσχωρήσουν.

Αντιλαμβάνομαι όμως ότι εις την αυτήν αυλήν και παρακειμένως προς τας ποινικάς φυλακάς, ήτο ο στρατών του Τάγματος.

Με αιφνιδίαζε τούτο και απέστειλα ένα στρατιώτην εις την προκυμαίαν δια να αναφέρει τούτο εις τους αξιωματικούς, ενώ την απομένουσαν δύναμιν, οδήγησα προς τον στρατώνα αραιωμένην και εισήλθον εις τούτον. Ήτο ακόμη πρωί και είχα την γνώμην ότι οι στρατωνιζόμενοι εκοιμώντο.

Ευτυχώς το Τάγμα Ευζώνων ευρίσκετο εις εκδ ρομήν παρά το Καρλόβασι. '

Έτσι ουδέν επεισόδιον εδημιουργήθη και η αποβιβασθείσα δύναμις, μετά την κατανομήν της δια την αναγκαίαν φρούρησιν των ποινικών φυλακών, του στρατώνος και λοιπών δημοσίων καταστημάτων, κατέλαβεν τα πέριξ της πόλεως Βαθύ υψώματα.

Εκλήθη η χωροφυλακή Σάμου να προσχωρήση με την διαβεβαίωσιν ότι, όσοι τυχόν δεν θα προσχωρήσουν θα αφοπλίζοντο, θα επεβιβάζοντο του ιδίου ατμοπλοίου και θα μετεφέροντο εις Πειραιά.

Ο Διοικητής Χωροφυλακής Σάμου κ. Καλοχριστιανάκις εζήτησεν 24ωρον προθεσμίαν διά να απαντήση, ο Υπομοίραρχος κ. Ακτουδιανάκις προσεχώρησε αμέσως και από της αυτής τω ανετίθετο η Δ/νσις Χωροφυλακής Σάμου.

Την επομένην εδήλωσεν και ο κ. Καλοχριστιανάκις προσχώρησιν.

'Ολαι αι αρχαί της Σάμου προσεχώρησαν.

Απέμενεν ακόμη ο διακανονισμός του Τάγματος Ευζώνων, το οποίον συνέπεσεν να ευρίσκεται τότε παρά τα Καρλοβάσια.

Επηκολούθησαν μακραί διαπραγματεύσεις, νομίζω διαρκέσασαι επί τριήμερον και τέλος επείσθησαν ούτοι να παραδώσωσι τον οπλισμόν των και τα κλινοσκεπάσματά των και να επιβιβασθούν τον ατμοπλοίου το οποίον θα τούς μετέφερεν εις Πειραιά, όπως και εγένετο.[…]

Αντικειμενικός σκοπός μετά την προσχώρησιν εις το Κίνημα, ήτο να συγκροτηθή Σύνταγμα όσον το δυνατόν ταχύτερον και να μεταφερθή εις Θεσσαλονίκην, ένθα η έδρα του Κινήματος, υπό την τριανδρίαν Βενιζέλου - Κουντουριώτη - Δαγκλή και σχηματιζομένου αξιολόγου του στρατού Εθνικής Αμύνης, μετάσχη μετά των ήδη μαχομένων άλλων μονάδων της, εις το Συμμαχικόν (των Ανταντικών δυνάμεων) μέτωπον πολέμου εν Μακεδονία.

Εθελονταί Σαμιώται και Μικρασιάται κατετάσσοντο και σύντομα εδημιουργήθη ένα Τάγμα υπό τον Ταγματάρχην κ. Θεόφ. Βουτσινά, το οποίον από Βαθύ μετεστάθμευσεν εις Καρλόβασι, εις το Επιτελείον του οποίον εντάσσομαι ως επιλοχίας.

Οι Κρήτες στρατιώται σχηματίσαντες Λόχον, παρέμεναν εις Βαθύ, με Διοικητήν Λόχου τον έφ. Ανθ/γόν τότε κ. Γ. Φραγκιαδάκιν. […]

Κηρύσσεται επιστράτευσις ορισμένων ηλικιών εις Σάμον.

Αντιδρούν εις ταύτην οι αδελφοί Γεώργιος, Κωνσταντίνος και Ιωάννης Γιαγιά, οίτινες είχον τότε ανήλικον αδελφόν τον Κίμωνα.

Προκαλούνται συρράξεις με δολοφονίας υπούλους εις ενέδρας αρκετών Κρητών χωροφυλάκων και τέλος κατά το πρώτον δεκαήμερον Ιανουαρίού 1917 κατά μάχην εις το χωρίον Κερκετεύς του βουνού Κερκετέως, εξοντώνεται και η συμμορία Γιαγιάδων, φονευθέντος του Γεωργίου Γιαγιά και καταστρέφεται το χωριό.

Εχύνετο δηλαδή εκεί άδικα αδελφικόν Ελληνικόν αίμα, με κυρίως υπεύθυνον ων ένα εκ των αδελφών Γιαγιάδων, τον Ιωάννην ως εκοινολογείτο.

Η συμπεριφυρά γενικώς των αδελφών Γιαγιάδων, ήτο προηγουμένως πατριωτική και ήσαν πολιτικοί φίλοι του Θεμ. Σοφούλη, προ της απελευθερώσεως της Σάμου.

Αφορμήν διαταραχής των σχέσεων των Κ.Κ. Σοφούλη και Γιαγιάδων, έδωσαν ως ελέγετο, τα εξής περιστατικά:

α) 'Ότι ο Σοφούλης δεν έδειξε το ο ανέμενεν ενδιαφέρον ο Ιωάννης Γιαγιάς δια την κατάταξιν του ως αξιωματικού της Ελληνικής Χωροφυλακής αφού ήτο εγγράμματος.

β) 'Οταν ο δευτερότοκος αδελφός του Κωνσταντίνος Γιαγιάς εξέτειεν τετράμηνον θητείαν αγύμναστου, κατά μίαν περίπτωσιν απροσεξίας του κατά την ώραν της θεωρίας, ετιμωρήθη με κράτησιν, οπότε την νύκτα οδηγήθη εις το πειθαρχείον, οπόθεν εδραπέτευσεν χωρίς να δείξη κανείς ουδέν ενδιαφέρον να τον πείση να επανέλθη (ήτο ηλικιωμένος). 'Έτσι εκηρύχθη λιποτάκτης διό απόσπασμαι από στρατιώτας οδηγούμενον από χωροφύλακα Κρητικόν, ησχολήθη διά την σύλληψιν τον και κατά συνάντησιν του με τον λιποτάκτην τούτον, εφονεύθη ο χωροφύλαξ.

Το χωριό καταγωγής και κατοικίας των Γιαγιάδων είναι το παραλιακόν Μαραθόκαμπος, ένθα σταθμός Χωροφυλακής από Κρήτας χωροφύλακας.

Εν τη εκτελέσει των καθηκόντων των χωροφυλάκων, παραξηγούντάι ούτοι από τον καταζητούμενον Κωνστ. Γιαγιά και δολοφονούνται υπό τούτου και άλλοι χωροφύλακες, εξ ων είς όταν ήτο φρουρά του Σταθμού.

Ο Γεώργιος Γιαγιάς, πρώτος των αδελφών, καταζητούμενος και ούτος με τον χαρακτηρισμόν συνενόχου τον αδελφού του Κώστα, φυγοδικεί.

Πρό της τοιαύτης καταστάσεως, μετά την προσχώρησιν και της Σάμου εις την  Εθνικήν Άμυναν, ζητούν οι αδελφοί Γιαγιάδες αμνηστείαν, ενώ επεβαρύνοντο  με σωρείαν εγκλημάτων, ιδία δολοφονιών όχι μόνο Κρητικών χωροφυλάκων αλλά και Ελλήνων στρατιωτών.

Η επαναστατική Κυβέρνησις Εθνικής Αμύνης δεν ηδύνατο να παράσχη εις τούτους τόσον αδικαιολόγητα αμνηστείαν.

Ελέγετο τότε ότι επρότεινεν η Κυβέρνησις να καταρτισθή από τούτους, οιασδήποτε  δυνάμεως εθελοντικόν σώμα και μεταβαίνον εις Μακεδονικόν μέτωπον, να λάβη μέρος εις μάχας και αναλόγως της διαγωγής των εκεί να ευρεθή δικαιολογία διά την χορήγησιν της αμνηστίας. Ο αδελφός των καταζητουμένων εγκληματιών  πλέον δύο αδελφών Γιαγιά, ο εγγράμματος, δεν κατεζητείτο τότε και ούτος διεξήγαγε τας διαπραγματεύσεις.

Ελέγετο ότι τω κατεβλήθη ανάλογον χρηματικόν ποσόν δια την συγκρότησιν του εθελοντικού σώματος.

Αντί τούτου, βλέπομεν τότε όλους τους αδελφούς Γιαγιάδες με αρκετούς οπαδούς των ενόπλους να αντιδρούν κατά της στρατεύσεως και να συγκεντρούνται εις την ορεινήν περιοχήν Κερκετεύς και να υψώνουν εις το ομώνυμον χωρίον την Σαμιακήν σημαίαν, να φονεύουν ένα λοχία (δολοφονικά) και δυο Κρήτας χωροφύλακας.

Τότε δύναμις χωροφυλάκων, περί τους 50 Κρητικούς, οδηγούμενοι από τρεις Κρήτας ενωμοτάρχας εκστρατεύουν κατά του Κερκετέως, ειδοποιούντες ταυτοχρόνως και το εις Καρλόβασι εδρεύον Τάγμα του κ. Βουτσινά, το οποίον σπεύδει προς ενίσχυσιν. Προκαλείται υπό δριμύ χειμώνα και βροχήν μάχη, με αποτέλεσμα να φονευθώσι χωροφύλακες Κρήτες και στρατιώται μας εθελονταί, πολλοί στασιασταί ακολουθούντες τους Γιαγιάδες, μεταξύ των οποίων και ο Γεώργιος Γιαγιάς, ο οποίος επαρουσιάζετο και ως αρχηγός της ανταρσίας όλης και να καταστροφή το χωριό Κερκετεύς.

Προ της εκδηλώσεως της ανταρσίας των Γιαγιάδων και εν ω χρόνω εγένοντο οι διαπραγματεύσεις, ο Κώστας Γιαγιάς δι ενός γνωστού μου πολίτου Καρλοβασιώτη, εζήτησε να με συναντήση προσωπικώς.

Έκαμα την ανοησίαν να μεταβώ μόνος και άοπλος εις το προσδιορισθέν αγροτικόν σημείον, οπότε βλέπω μόνον του τον Κώστα Γιαγιά με κιάλια και ένα περίστροφον και μάχαιρα.

Μόλις με αντίκρυσεν άοπλον και μόνον με μίαν ράβδον, ούτος εσηκώθη επέταξε μακρυά το περίστροφον και,το μαχαίρι του (και εγώ την βέργα μου), με επλησίασε και με εχαιρέτησεν.

Συζητήσαμεν διά την κατάστασιν, του εξήγησα ότι σκοπός μας είναι να καταρτίσωμεν Σύνταγμα οπλιτών και να μεταβώμεν εις το πολεμικόν μέτωπον διά να πολεμήσωμεν κατά των εχθρών της πατρίδος μας.

Παρεδέχθη τα κακουργήματα - δολοφονίας κατά των Κρητικών χωροφυλάκων και ορκίζετο ότι εγένοντο άθελά του αρχικώς, ότι δεν είναι αυτουργός δι όσα του καταλογίζουν, ότι εκτιμά την παλληκαρωσύνη των Κρητικών χωροφυλάκων και γενικώς των Κρητικών, ότι μετανοεί δι όσα έχει διαπράξει και ηύχετο να του δοθεί ευκαιρία να εκδηλώση και εμπράκτως τα όσα ηύχετο.

'Οσο κι αν η συνάντηση μας αυτή ήτο μυστική, διεδίδετο.

Εις τους ερωτώντας με την ηρνούμην και μόνον εις τον Ταγματάρχην μου κ. Ο. Βουτσινά την απεκάλυψα, ο οποίος την εχαρακτήρισεν ως ανοησίαν μου επικίνδυνον, αλλ’ ως δυναμένην να συμβάλη ευμενώς εις την επιδίωξιν του σκοπού. Πράγματι έκτοτε και προ της συγκεντρώσεως των στασιαστών εις Κερκετέα, δεν επαρουσιάσθησαν ανωμαλίαι εις την Σάμον και όλοι μας επανηγυρίζαμεν το γεγονός, ύστερα μάλιστα και με την αύξησιν των δυνάμεών μας από εθελοντάς, οι οποίοι μετεφέροντο εκ Μικράς Ασίας.

Παρά το γεγονός ότι την ζωήν του Κώστα Γιαγιά την συνδέουν αναμφισβήτητα εγκλήματα διαπραχθέντα από τον ίδιον προσωπικώς, πιστεύω απόλυτα ότι αν εκαθοδηγείτο από σώφρονας, ασφαλώς δεν θα ήτο οίος επαρουσιάσθη.

Το αμόρφωτον τούτου, η ζωή που έζησε προ της απελευθερώσεως της Σάμου, αι κολακευτικαί τότε εκδηλώσεις διανοουμένων διά τον πατριωτισμόν του, η αδιαφορία την οποίαν επέδειξαν οι δήθεν φίλοι του και οι συγγενείς του όταν το πρώτον ετιμωρήθη με κράτησιν ως στρατιώτης και τον άφησαν να φθάση εις το αδίκημα της λιποταξίας, εν συνδυασμώ και με τον άκρατον εγωϊσμόν του, συνέτειναν κυρίως εις το να εξελιχθή εις ένα μεγάλον εγκληματίαν.

Την γνώμην μου αυτήν στηρίζω εις όσα ο ίδιος μου είπεν κατά την συνάντησιν μας εκείνην και εις το γεγονός ότι προ της απελευθερώσεως της Σάμου, δεν είχεν κατηγορηθεί ως εγκληματίας, καίτοι το νεανικόν τον σφρίγος και ο εγωϊσμός του, παρεξηγημένος από αμόρφωτον άνθρωπον όπως ήτο,θα μπορούσαν να τον είχον οδηγήσει εις εγκλήματα από τότε. '

Ίσως περισσότερον όλων να πταίη ο μορφωμένος αδελφός του Ιωάννης. Ο αδελφός του Γεώργιος, σοφρωνέστερος του Κώστα, μάλλον από συναισθηματισμόν έμπλεξεν.

'Έτσι κατεστάλη η ανταρσία των Γιαγιάδων εις Σάμον.

 

Επι-Λογικά

Τα ένοπλα κινήματα των αδελφών Γιαγά η επίσημη ιστοριογραφία τα έχει εντάξει στις "σιωπές" του εθνικού αφηγήματος.

Η άγνωστη βιβλιογραφικά αφήγηση του Χ Τζιφάκη προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τον «Εθνικό Διχασμό» και τα τραγικά  γεγονότα της εποχής.

Κλείνω με μια αποστροφή από αυτή την αφήγηση

Εχύνετο δηλαδή εκεί άδικα αδελφικόν Ελληνικόν αίμα

 

Πηγές Βιβλιογραφία

  • Ν.ΚΟΚΟΝΑΣ «Αρχείο Χρήστου Τζιφάκη-Αυτοβιογραφία – Η Μάχη της Κρήτης σ.70-75» Αθήνα 1986
  • Ν ΒΑΦΕΑΣ «ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΗΣΤΗ ΣΤΟΝ ΑΝΤΑΡΤΗ - ΤΑ ΕΝΟΠΛΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΓΙΑΓΑΔΩΝ ΣΤΗ ΣΑΜΟ (1914-1925) Εκδ Νήσος 2012 Αθήνα
  • Τ.ΣΧΟΡΕΛΗΣ, Μ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ «ΚΩΣΤΑΣ ΡΟΥΚΟΥΝΑΣ ΣΑΜΙΩΤΑΚΙ ΕΝΑΣ ΡΕΜΠΕΤΗΣ» εκδ Ρεμπέτικο αρχείο 1974 Αθήνα
  • Φ. ΤΟΜΑΗ  «Το κίνημα των Γιαγιάδων» εφημ Το Βήμα 24/9/2006
  • Το κίνημα των Γιαγιάδων στην Σάμο και η καταστολή του (6-9 Ιουνίου 1925) https://www.istorikathemata.com/
  • Η γιαγιά Γιαγιά Κείμενο του Ηλία Ταμπουράκη για την ιστορική οικογένειά του από τη Σάμο. https://iliastampourakis.weebly.com/
  • Η ιστορία του τραγουδιού των Γιαγιάδων της Σάμου που τους ‘κάψαν μάνα ζωντανή https://palko.gr/
  • ΟΙ ΞΑΚΟΥΣΤΟΙ ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ  https://rebetiko.sealabs.net/
  • https://sarantakos.wordpress.com/
  • «Αυτά είναι κρατικά πράματα» https://dytistonniptiron.wordpress.com/
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ