ΓΡΑΦΕΙ Ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΟΥΚΑΚΗΣ
Όταν την 8η Φεβρουαρίου 2016, σε σύσκεψη στο γραφείο του τοπογράφου Ματθαίου Τσιμπισκάκη στο Ρέθυμνο, γνωστοποιούσα στο νεοεκλεγέντα Δήμαρχο Αμαρίου Παντελή Μουρτζανό το θέμα «Ανάδειξη του καλλιτεχνικού έργου του Κουρουθιανού γλύπτη Μανώλη Νουκάκη», διατυπώνοντας του την ιδέα της οργάνωσης ενός χώρου για τη στέγασή του, δεν φαντάστηκα ποια στρεβλή εξέλιξη θα έχει αυτό το ζήτημα. Η πρόταση αυτή δεν ήταν μια έμπνευση εκείνης της στιγμής, θεώρησα κατάλληλη την ευκαιρία για την προώθηση υλοποίησης ενός θέματος που από χρόνια μεθοδεύαμε με τον αδερφό του πατέρα μου Μανώλη. Κοινή μας πεποίθηση ήταν πως αποτελεί χρέος και τιμή μας η καλλιτεχνική και επιστημονική δημιουργική δράση μας να αποδίδεται ως χάρισμα και στο γενέθλιο τόπο μας.
Πρώτο αντικείμενο της κοινής μας δράσης αποτελεί η νεόδμητη κατοικία του στις Κουρούτες τη δεκαετία του 1970. Εκείνος, ώριμος εικαστικός, απαλλαγμένος από τις δεσμεύσεις της υπαλληλικής σχέσης με το Βυζαντινό Μουσείο, εγώ στο ξεκίνημα της αρχιτεκτονικής μου σταδιοδρομίας, συνεργαστήκαμε ώστε να προκύψει ένα ξεχωριστό κτίσμα συσχετισμού αρχιτεκτονικής και εικαστικής λόγιας δημιουργίας. Το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικά οικοδόμημα συμπληρώθηκε με γλυπτές και ψηφιδωτές παραστάσεις σε προδιαγεγραμμένες θέσεις . Το ίδιο επαναλήφθηκε αργότερα, στη δεκαετία του 1980, με την ανοικοδόμηση του δημόσιου κτιρίου «Πνευματικό κέντρο ενορίας Κουρουτών». Και τα δύο αυτά κτίσματα, ως ιδιαίτερης αξίας, έχουν εκτεθεί και παρουσιαστεί σε εγχώριες και διεθνείς εκθέσεις και συνέδρια. Τρίτο θέμα, το ταφικό μνημείο στον Άγιο Μηνά, τόπο ταφής των γονέων μου Γιώργη και Αναστασίας Νουκάκη, περιλαμβάνει και τη μητέρα του Μανώλη, Ζαχαρένια, ενταφιασμένη εκεί από το 1943. Σχεδιάστηκε από εμένα το 2003 και συμπληρώθηκε το 2006 με την προτομή της Ζαχαρένιας, το τελευταίο γλυπτό του Μανώλη σε μάρμαρο. Ήταν αυτή η ευτυχής συγκυρία, οι συμπτώσεις, της συγγενικής σχέσης, της μακρόχρονης συμβίωσης σε κρίσιμη περίοδο της δικής μου ενηλικίωσης και διαμόρφωσης ιδεολογικής και γενικότερα πνευματικής συγκρότησης, που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτών των ανεξίτηλων αποτυπωμάτων δημιουργικής σχέσης.
Η πρόταση της οργάνωσης γλυπτοθήκης για τα έργα του Μανώλη Νουκάκη, όπως την είχαμε συμφωνήσει και όπως την πρότεινα εγκαίρως ως προσχέδιο στο Δήμο, θα αποτελούσε το τελευταίο στάδιο και επιστέγασμα αυτών των πεπραγμένων. Μια ανοικτή στοά ως γλυπτοθήκη, όπου τα έργα θα ήταν δημόσια εκτεθειμένα και λουσμένα στο φυσικό Κουρουθιανό φώς, θα αποτελούσε ξεχωριστό και ιδιαίτερο αντικείμενο διδακτικής πολιτισμικής αξίας. Σε αυτή τη διαδικασία εντάσσεται και η φροντίδα μου, ήδη από το 2003, ορισμένα σημαντικά γύψινα γλυπτά να χυτευτούν σε χαλκό και να τοποθετηθούν σε επίκαιρες θέσεις. Συγκεκριμένα:
_Θεοδώρα, στην πρόσοψη του Πνευματικού Κέντρου Ενορίας Κουρουτών, συσχετισμένο με το ηρώο πεσόντων.
_Ελευθερία, στην αυλή του Βυζαντινού Μουσείου Αθήνας, όπως το είχα συμφωνήσει με τον αείμνηστο Δημήτρη Κωνστάντιο διευθυντή τότε του Β.Μ. .
_Το αγόρι της κατοχής, στην είσοδο της κατοικίας του στην οδό Αττικής στην Ηλιούπολη.
Αρχική ενέργεια για την υλοποίηση της πρότασης, η σύνταξη από εμένα επιστολής που ερμήνευε τη σκοπιμότητα του έργου, απευθυνόμενη στη χήρα του Μανώλη και στους πολιτιστικούς συλλόγους Κουρουθιανών. Η επιστολή επιδόθηκε από το Δήμο στη χήρα του Μανώλη και έγινε αποδεκτή αλλά όπως μου ανακοινώθηκε από τον αρμόδιο Αντιδήμαρχο με προϋπόθεση, τη μη ανάμειξη μου στην υλοποίηση του έργου. Θα πρέπει να γίνει ευρύτερα γνωστό πως η δραστηριότητα μου σε σχέση με την ανάδειξη του έργου του Μανώλη και η διάθεσή του να μου παραδίδει κάποια από αυτά ήδη από το 2003, ανησύχησε τη σύζυγο του και τον υποχρέωσε κατά το 2007, στη σύνταξη διαθήκης παραχώρησης σε αυτήν των έργων του, κάτι που η κατάσταση υγείας και η απόλυτη εξάρτηση δεν του επέτρεπαν άρνηση. Τα ιδιοτελή κίνητρα αυτής της απαίτησης ασφαλώς είναι προφανή, το σοβαρότερο όμως είναι πως αποτελεί ύβρη στη μνήμη του Μανώλη καθώς εντάσσεται στη μεθόδευση αποκοπής του από τα ιερά δεσμά των συγγενικών σχέσεων. Σχέσεις που απολάμβανε στη ζωή του υπερηφανευόμενος για τις ξεχωριστές ικανότητες και τα ταλέντα των συγγενών του. Μεγαλύτερη σημασία έχουν οι αρνητικές συνέπειες που προκύπτουν στην εξέλιξη υλοποίησης του έργου. Βασική και καθοριστική αφορά στο γεγονός πως η διαχείριση τόσο του έργου όσο και της ιστορίας του προσώπου του Μανώλη Νουκάκη ανατίθεται σε άτομα με ελλιπή γνώση ή και παντελή άγνοια της ζωής και του έργου του. Το βάρος αυτής της συμπεριφοράς δεν αφορά βεβαίως πλέον στην απελθούσα χήρα του Μανώλη, αφορά όμως στους συνεχιστές της και στους συμπαραστάτες τους. Η αποδοχή από τον Δήμο αυτής της απαίτησης, εκτός από την κατάφορη δεοντολογική απρέπεια οικειοποίησης της δικής μου ιδέας για την ίδρυση αυτού του πολιτιστικού κέντρου, τον καθιστά συνεργό και στις αρνητικές συνέπειες.
. Ως πρώτο παράδειγμα αναφέρω το συνταχθέν «Τεύχος συνοπτικής τεκμηρίωσης». Αφορά στη λεπτομερή καταγραφή κάθε αντικειμένου που βρίσκεται στο εργαστήριο της οδού Αττικής στην Ηλιούπολη. Σε αυτό :
_Δεν υπάρχει ιστορική και εξελικτική κατάταξη, συμβολικό περιεχόμενο, ονοματολογία προσώπων στα οποία αντιστοιχούν οι μορφές, που αφορούν σε φίλους συγγενείς και επώνυμα πρόσωπα.
_Καταγράφονται αντικείμενα δικής μου προσωπικής δημιουργίας, έργα γραφιστικής και χαρακτικής, κάποια βραβευμένα και δημοσιευμένα, της εποχής που συγκατοικούσα με τον Μανώλη και εκείνος τα είχε διαφυλάξει. Έτσι ο Μανώλης παρουσιάζεται και ως χαράκτης.
- Δεν συμπεριλαμβάνονται έργα που είχε παραδώσει σε εμένα από το 2003 και όσα υπάρχουν στο σπίτι του στις Κουρούτες, γλυπτά ψηφιδωτά, ζωγραφικά.
-Στο εισαγωγικό σημείωμα αναφέρονται ανακριβείς και ανυπόστατες πληροφορίες και σκόπιμα επιλεκτικές για το πρόσωπο, και τη δραστηριότητα του Μανώλη .
. Δεύτερο παράδειγμα αφορά σε εκδήλωση τον Αύγουστο του 2016 για τον Μανώλη Νουκάκη. Συνοψίζοντας την κρίση για αυτή την εκδήλωση μπορούμε να αναφέρουμε: Το αταίριαστο με τον Μ.Ν. θεατρικό ύφος, τις γενικόλογες αναφορές, , τις βαριές ιστορικές ανακρίβειες, τους αναντίστοιχους χαρακτηρισμούς, την αδυναμία αξιολόγησης και ερμηνείας του καλλιτεχνικού έργου, την παρουσίαση έργων συναρτημένων με αρχιτεκτονικά μου έργα, χωρίς την αναφορά του ονόματος μου και γενικά την αντιδεοντολογική παράλειψη από τον ομιλητή αναφοράς των πηγών πληροφόρησης του. Ο ομιλητής, με εμφανή αυταρέσκεια, παρουσίασε μια πλαστή προσωπικότητα, αυθαίρετη κατασκευή της δικής του φαντασίας.
Η ανάγνωση της αναλυτικής διακήρυξης κατασκευής του έργου και ειδικότερα τα διαγράμματα θεματικής οργάνωσης, καθώς και η τιτλοφόρηση των θεμάτων, εγείρουν πολλά ερωτηματικά. Δημιουργούν την εντύπωση ότι κυρίαρχο θέμα αυτής της εγκατάστασης δεν είναι το καλλιτεχνικό έργο, όπως αναφέρεται στον τίτλο της, αλλά ο βίος του καλλιτέχνη. Η έμφαση που δίνεται σε λεπτομέρειες, που δεν συσχετίζονται με την καλλιτεχνική δράση, υποβαθμίζει και υποτιμά το έργο ως δευτερεύουσας σημασίας. Τίτλοι που αναφέρονται στα διαγράμματα και αποτελούν θεματικές ενότητες, όπως: «Το βοσκάκι – Το καλύβι του Βυζαντινού Μουσείου – Το γεροντικό στιλ» και άλλοι, παραπέμπουν στο γλυκερό στιλ του ομιλητή της εκδήλωσης του Αυγούστου 2017. Αποτέλεσμα οι βιογραφικές αναφορές να παρουσιάζονται ως ρομάντζο λαϊκού αναγνώσματος. . Το άτομο αυτό δεν γνώρισε ποτέ τον Μανώλη, δεν είχε άμεση εμπειρία και γνώση της ιδεολογικής και πολιτισμικής του υπόστασης της προσωπικότητας του. Η έμμεση πληροφόρηση του από άτομα που σχετίστηκαν με τον Μανώλη προς το τέλος του βίου του είναι φυσικό να είναι στρεβλή και ελλιπής από άγνοια ή ιδιοτελή σκοπιμότητα. Αυτό λοιπόν που χαρακτήριζε την εκδήλωση του Αυγούστου 2016 ασφαλώς χαρακτηρίζει και το «Πολιτισμικό Εκθετήριο» και μάλιστα ως παγιωμένη κατάσταση.
Η ευθύνη, αυτή τη φορά, δεν θα αφορά μόνο στους συντάκτες μελετών και κειμένων, αλλά και στους φορείς αποδοχής και υλοποίησης του αντικειμένου. Το έργο του Μανώλη, αλλά και η ζωή και η προσωπικότητα του, απαιτείται να αποδοθούν στις πραγματικές τους διαστάσεις με ουσιαστικές αντικειμενικές αναφορές, χωρίς υπερβολές και βερμπαλιστικές διατυπώσεις, από αδιαμφισβήτητους γνώστες, ειδικούς αναλυτές και αξιολογητές. Κάθε άλλη αντιμετώπιση αποτελεί φαλκίδευση της πραγματικότητας και ευθεία προσβολή της μνήμης του προσώπου που κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η μετριοπάθεια, η σεμνότητα και η αποφυγή κάθε είδους αυτοπροβολής. Η εκτεταμένη αναφορά στο βίο του Μανώλη με ανούσιες λεπτομέρειες, εξουδετερώνει και τη διδακτική σκοπιμότητα αυτού του αντικειμένου, που θα προέκυπτε από την κατανόηση του έργου του ως μια άποψη της γλυπτικής με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συσχετισμούς, ιστορικές αναφορές.
Είχα την ελπίδα πως η ανεπίσημη παρέμβαση μου με επιστολή στον Δήμο τον Ιούλιο του 2017, με συγκεκριμένες αναφορές και προτάσεις, θα είχε ευαισθητοποιήσει τους υπεύθυνους του Δήμου και θα αντιμετώπιζαν το θέμα με περισσότερη περίσκεψη και αξιολογική ανάγνωση. Πως οι παράγοντες του Δήμου, θα συναισθανθούν την ανεπάρκεια τους για θέματα που δεν είναι απλά τεχνικής φύσης, θα συγκροτήσουν ομάδα ειδικών αδιαμφισβήτητης ικανότητας και γνώσης για την κρίση τόσο των προτάσεων όσο και της εκτέλεσης τους. Δεν είναι άσκοπο να σημειώσω πως η ανάπλαση του σχολείου και η σημερινή μορφή της αίθουσας αποτελεί δικό μου αρχιτεκτονικό έργο από τις προσφορές μου στην κοινότητα του χωριού μου.
Πιστεύω είναι κατανοητό, πως σε εμένα ως μοναδικού φορέα εξειδικευμένων γνώσεων και πραγματικών συσχετισμών με το πρόσωπο και το έργο του Μανώλη Νουκάκη, εναπόκειται το χρέος, η ευθύνη και φυσικά το δικαίωμα υπεράσπισης της μνήμης του με οποιοδήποτε προσφερόμενο μέσο, έναντι προσώπων ή φορέων που συμβάλουν στην προσβολή της με διαστρεβλώσεις, αλλοιώσεις, παραλείψεις, ηθελημένες ή αθέλητες έναντι του προσώπου ή του έργου του. Δεν πρέπει να παραβλεφθεί το θέμα των έργων του Μανώλη που συναρτώνται με δικά μου αρχιτεκτονικά έργα: πώς θα φωτογραφηθούν και θα παρουσιαστούν χωρίς τη δική μου ανοχή και έγκριση, χωρίς την αναφορά του ονόματος μου.
