Ο Μανόλης Πρατικάκης, ο «εκσκαφέας της αβύσσου», όπως εύστοχα έχει ονοματιστεί από την Κική Δημουλά, και άβυσσος η ψυχής του ανθρώπου, μας παρουσιάζει τα ευρήματα των εκσκαφών του στο «Σατόρι ή η στιγμή της φωτοσύνθεσης», σμιλεύοντάς τα ως «Λιθοξόος» ώστε να λάβουν θέση στην «Κιβωτό» των δυνάμεων του πολιτισμού, καταφύγιο και πυξίδα προσανατολισμού στους κατακλυσμούς χαλεπών καιρών. Συνεπής στο ποιητικό του όραμα και πιστός στην ποιητική του πρόταση στέκεται έναντι της αβύσσου, του κενού, του τίποτα, για να μας τραγουδήσει και να μας προσκαλέσει να αγκαλιάσουμε αυτό το κενό - «Μόνο μέσα από την αναπηρία μπορούμε κάποτε να ξαναβρούμε την αρτιμέλεια του Είναι μας», την αρνητική όψη της δημιουργίας, το ex nihilo. Εκ του μηδέν το Εν, «Εξ ενός πάντα και εκ πάντων εν. Του λόγου δ’ εόντος ξυνού ζώουσιν οι πολλοί ως ίδιαν έχοντες φρόνησιν, φθέγγεται ο Εφέσιος από την αρχαιότητα». Η αναφορές και η εξάρτυση της προσωκρατικής φιλοσοφίας και της ανατολικής σκέψης θα διευρυνθούν με την γονιμοποίηση της φροϋδικής ανακάλυψης και επινόησης του ασυνειδήτου –ο Φρόυντ στην μονογραφία «Για την αφασία» το 1891 θα γκρεμίσει το άνω των δύο χιλιάδων ετών έως τότε οικοδόμημα της δυτικής σκέψης που στηρίζεται πάνω στον δυϊσμό, γράφοντας «ούτε οργανογένεση, ούτε ψυχογένεση» και παρατηρώντας ένα μάλλον «παράδοξο παράλληλο» του ψυχικού με το σωματικό, ανακαλύπτοντας το γεφύρι μεταξύ τους που είναι η ενόρμηση (Trieb). Γράφει ο Πρατικάκης: «Μόνο αν γίνεις γεφύρι μπορείς να συνενώσεις αυτά που έχεις με εκείνα που δεν έχεις· το ποτάμι και οι όχθες του ποταμού είναι ένα αδιαίρετο σύνολο. Μόνο έτσι θνήσκει ο δυϊσμός. Αυτός ο σκατόγερος», από το ποίημα «Μόνο όταν δεν ξέρεις», στην γραμμή της σωκρατικής σκέψης. Μόνο όταν δεν ξέρεις, ανοίγεται ο δρόμος να γνωρίσεις. «Μόνο όταν αγνοείς το Εγώ σου αναθρώσκει το μεγαλείο του Είναι σου» (από το ίδιο). Και τί είμαστε; «Είμαστε μονάχα αυτό που δίνουμε» απαντά ο ποιητής ή όπως χαρακτηριστικά θα πει ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν, ίσως ο επιδραστικότερος επίγονος του Φρόυντ, ότι «η μόνη τρέλα είναι το Εγώ». Το Εγώ, το σύνολο των αυταπατών που έχουμε για τον εαυτό μας, αποτελεί μόνιμο στόχο αποδόμησης της ποίησης του Πρατικάκη. Εξ ού προκύπτει και η βαθιά πολιτική του θέση, αντιεξουσιαστική και αντικαθεστωτική, είτε πρόκειται για το Εγώ μας είτε για τα ενσαρκωμένα Εγώ της πολιτικής και κοινωνικής διαφεντεύουσας τάξης «αυτά τα μεγάλα ευώδη μηδενικά – με τις αστραφτερές κορδελίτσες». Υπενθυμίζει, με την υφή ποιότητας συνθήματος σε τοίχο: «Ανασαίνει μια γόνιμη εκδίκηση μέσα στον εξευτελισμό».
Η ποίηση του Πρατικάκη, όπως έχει επισημανθεί, φλερτάρει με όλα τα είδη του λόγου για να κανονίσει με τον αναγνώστη ένα ραντεβού στα τυφλά ώστε να ερωτευτεί με την πρώτη ματιά – τί; Το ότι εν αρχή ην ο Λόγος. Το αταξινόμητο, προσδίδει την ιδιάζουσα μοναδική ταυτότητα μιας ροής λόγου που συνεχώς διαφεύγει των κατηγοριοποιήσεων και μας προσκαλεί σε ένα παιχνίδι συγκινήσεων. Ταξιδιωτική οδηγία «Γίνε βαλβίδα διαφυγής». Οι πτυχώσεις των αναφορών και των στυλ έκφρασης επιβεβαιώνουν ότι «η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος». Όντας ο ίδιος θεράπων κλινικός ψυχίατρος, κατά κάποιον τρόπο οργανώνει και καλλωπίζει το παραλήρημα του Λόγου σε ποιητικές συνθέσεις συνεκτικές και ανοιχτές στην ερμηνεία, μια γιορτή του Λόγου που μπορεί να γυρίζουμε ξανά και ξανά. Γιορτή που μας ταξιδεύει σε όλα τα γεωγραφικά μήκη της Γης, σε όλα τα ιστορικά και μυθικά μήκη του πολιτισμού. Για να άρει τα (ψευδή) σύνορα και τους σκάρτους διαχωρισμούς. Ένα ταξίδι με προορισμό το τώρα, τον πλησίον, το καινοφανές προφανές «Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα που ξέρω […]Αυτά τα ταπεινά, τα χάρτινα. Τα αγέραστα μνημεία».
Σταύρος Κουβαράς
Υ.Γ Εν είδη τιμής της χρόνιας φιλίας και συνεργασίας του Γιάννη Κουβαρά, πατέρα μου, και του Μανόλη Πρατικάκη παραθέτω το εξής απόσπασμα από το κείμενο «Κιβωτός», όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ‘Οροπέδιο’ τεύχος 1 που αφιερώνεται στο ποιητικό έργο του Πρατικάκη. Γράφει ο Κουβαράς:
«Στην Κιβωτό εκτός από την πνευματική παρακαταθήκη και τα τιμαλφή της, θα προσκαλέσει και όλα τα εμπράγματα εργαλεία της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της υπαίθρου: «Το αλέτρι, την έχερη, την αλετρόποδα (που είναι ταυτόχρονα μέρος του αλετριού και αστερισμός),το θρινάκι (από το ομηρικό θρίναξ, δηλ. τρίαινα), το βολήστι και πλήθος άλλων· κι ακόμη όλα τα είδη από το ζωϊκό και το φυτικό βασίλειο. Σαν άλλος Νώε θα προσπαθήσει να περισώσει, ό,τι είναι ζωντανό, φορτωμένο με μνήμες, που αξίζει να περισωθεί. Γράφει: «Όλα τα είδη ζωής να επιστρέψουν. Αλλά πριν κατασκεύασε της απουσίας τους την Κιβωτό. Νοεί ο ασπρομάλλης Νώε. Και γεμάτος γνώση ακούει της αφθονίας και της αποξένωσης τον επερχόμενο κατακλυσμό».
*
Ο Πρατικάκης πιστεύω ότι υπεράξιος συνεχιστής της πνευματικής παράδοσης της πατρίδος της Κρήτης, που τόσο τον εμπνέει, τόσο που συχνά αισθάνεται «περισσότερο Μινωίτης παρά σύγχρονος Έλληνας». Άξιος συνεχιστής του Βιντσέντζου Κορνάρου με τον αριστουργηματικό Ερωτόκριτο, του Χορτάτζη, του Σολωμού (οι πρόγονοί του κατάγονταν από τη Σητεία, κοντά στον γενέθλιο τόπο του Πρατικάκη, (Μύρτος στην Ιεράπετρα), όπου υπάρχουν ακόμα οι τάφοι τους, πριν εξαναγκαστούν να φύγουν για τα Κύθηρα, και από κει στην Ζάκυνθο και την Κέρκυρα), του Καζαντζάκη, του Πρεβελάκη, κ.τ.λ. Όμως από όλους αυτούς εκείνος που τον σφράγισε ποιητικά είναι ο αρχαγγελικός Διονύσιος Σολωμός. Σε ένα του δοκίμιο ο Πρατικάκης έγραψε ότι μας άφησε έναν μισοτελειωμένο Παρθενώνα, ανυπέρβλητης γλωσσικής τελειότητας. Και σε ένα του ποίημα γραμμένο γι’ αυτόν και με τον τρόπο του θα μας πει: «Τέτοιο ανάστημα δεν είδα μοναχός του μια πατρίδα!/ Συντριμμένος στα χαλίκια προχωράει/ για την αιωνιότητα που μόλις τον χωράει».
*
Θεωρώ ότι ο Πρατικάκης ξεπέρασε, όχι μόνο τους ποιητές της γενιάς του κυρίως τους λεγόμενους ποιητές της ιθαγένειας (Μάρκο Μέσκο, Μιχάλη Γκανά, Χρήστο Μπράβο), μια που κι ο ίδιος θεωρείται, από μια άποψη ποιητής της ιθαγένειας, αλλά και τους φίλους του της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς και κυρίως τον σπουδαίο ποιητή, φίλο του και δάσκαλό του τον Νίκο Καρούζο, λόγω της μεγαλύτερης ευρύτητας των συλλήψεών του, τη συνεχή ανανέωση του λόγου του και τη στερεότερη φιλοσοφική του σκέψη συν το ότι είναι ένας ποιητής με όραμα γόνιμο και διαρκή ανοιχτό οικουμενικό διάλογο με όλα τα δημιουργικά πνεύματα, σύγχρονα και παλιά σε μια προσπάθεια για μια μελλοντική πνευματική παγκοσμιοποίηση, σε αντίθεση με την εφαρμοσθείσα του κέρδους και της αγοράς. Η αισιοδοξία του Πρατικάκη είναι θεμελιωμένη στη διαρκή μάχη, στο πάθος του για έναν καλύτερο κόσμο, στην θέρμη της ίδιας του της προσωπικότητας. «Στη χασούρα λάμπει το μεγαλύτερο κέρδος», θα μας πει σαν γνήσιος Σαμάνος. Κι ακόμη «Ακόμα και το πένθος κρύβει το δικό του πτέρωμα». Δίκαια πολλά χρόνια πριν ο Αλέξης Ζήρας είχε χαρακτηρίσει τον Πρατικάκη «Ποιητή- Οδηγητή». Γράφει λοιπόν στο κείμενό του τα εξής: «… ξαναδιαβάζοντας τις συλλογές του Μανόλη Πρατικάκη μέσα στην δεκαετία 1975-1985 μπορούμε, νομίζω, με αρκετή σιγουριά να διασταυρώσουμε τις φωνές μιας σειράς των ρομαντικών μας, αρχίζοντας από τον Διονύσιο Σολωμό, περνώντας από τον Οδυσσέα Ελύτη και φτάνοντας ίσαμε τον Νίκο Καρούζο. Έχει σημασία έτσι κι αλλιώς το που θητεύεις διαπλάθοντας ή ψάχνοντας την ιδιαιτερότητά σου μέσα σε ένα χώρο πυκνότατο από αναρίθμητους ποιητικούς τρόπους…
Η γλωσσοπλαστική αντίληψη είναι, όπως φαίνεται, ένα σημαντικής αξίας τεκμήριο για τη διαμόρφωση ενός ποιητικού οράματος, κάτι που έχει διαπιστωθεί απαρέγκλιτα σε όλους τους γλωσσοκεντρικούς ποιητές μας, από τον Σολωμό, τον Σικελιανό και τον Ελύτη ως τον Δ. Παπαδίτσα, τον Ν. Καρούζο, τον Γ. Δάλλα και το Ε. Κακναβάτο για να μείνουμε στους ήδη αποτιμημένους από την κριτική. Σε αυτή την σπουδαία λοιπόν παρέα έρχομαι τώρα να προσθέσω ύστατο τον Μ. Πρατικάκη. Δεν ισχυρίζομαι βέβαια ότι έχει φθάσει με το έργο του τα σημαντικά αναστήματα της συγχρόνης ποίησής μας, αλλά δεν μπορώ να παραβλέψω ότι άρχισε, εδώ και χρόνια, να δημιουργεί ένα έργο ανάλογης πνοής. Στην εποχή δηλαδή που οι πιο αξιολόγοι από τους δύο αρχικούς βασικούς πυρήνες των ποιητών του 70 αρχίζουν να διαμορφώνουν τη δική τους προσωρινή μυθολογία… ο Πρατικάκης διαφοροποιείται με το να δημιουργεί ένα μυθολογικό ιστό, όπου ο χώρος, ο χρόνος και η ανθρωπογεωγραφία του σχηματίζουν ένα σύνολο και όπου η προσωπική φωνή γίνεται μέρος ενός κύκλου ζωής και θανάτου. Από το προσωπικό στο συμπαντικό, από το τοπικό στο κοσμικό, στο απεριόριστο, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη μιας συνεχούς κίνησης στο έργο του Μ. Πρατικάκη, αναγωγικής στις γενικές γραμμές της. Και αυτό που πάντοτε μ’ ενδιέφερε, διαβάζοντας ποιήματά του, ήταν ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιεί αυτή την αναγωγή, αυτό το συνειρμικό πέρασμα από το καθορισμένο χρονικά στο αρχετυπικό, στο προαιώνιο». Επίσης ο Αρανίτσης έγραψε , με αφορμή τη «Λήκυθο» (Ελευθεροτυπία 1998) ότι η ποίηση του Πρατικάκη είναι μια «αργόσυρτη προσευχή στην ενότητα των φυσικών όντων». Και εγώ λέω ότι ο Πρατικάκης μας αποκάλυψε τα απόκρυφα ευαγγέλια της φύσης.
*
Προσωπικά τον εντάσσω στην μεγάλη χορεία ων σημαντικότερων ποιητών μας: Σεφέρη, Ριτσό, Ελύτη, Εμπειρίκο, Λειβαδίτη, Καρούζο. Γιατί πέραν του γλώσσικού του πλούτου, μας φέρνει έναν λόγο οραματικό, παλλόμενο, οικουμενικό γεμάτο ουσία, θέρμη και ζωντάνια. Και πάνω απ’ όλα γνήσιο, ουσιαστικό και αυθεντικό, που μας μεταδίδει άμεσα το ρίγος του, καθώς έρχεται από τα έγκατα ανεβάζοντας στο «φως της συνείδησης», όπως θα έλεγε και ο ίδιος, το δικό του, που είναι και δικό μας, άγνωστο έπος, δίνοντας όλο το μυστηριώδες νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι από τους ελάχιστους νομίζω ποιητές, που η καθαρότητα και η γνησιότητα της ποίησής του είναι σχεδόν ταυτόσημη με την καθαρότητα και την ευαισθησία της ίδιας του της ζωής. Ζει ο ίδιος ποιητικά το κάθε δευτερόλεπτο και το μοιράζεται μαζί μας. Περιμένω με ανυπομονησία ένα πολυεπίπεδο αλληγορικό μυθιστόρημα που ετοιμάζει, με αβυσσαλέες ανατροπές, όπως ακόμα και το τρίτο μέρος της τριλογίας, που άρχισε με την Κιβωτό και τον Λιθοξόο. Είμαι σίγουρος με το πάθος και τη διαύγεια που τον διακρίνει, πως θα βρει τον τρόπο να μας εκπλήξει ξανά».
