Νίκος Γ. Τζώρτζης
Γραμματική του Γλωσσικού ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης
Δήμος Αγίου Νικολάου 2022
Ένα σημαντικό φιλολογικό έργο.
… Κι όπου κατέχει και μιλεί με γνώση και με τρόπο,
Κάνει και κλαίσι και γελούν τα μάτια των ανθρώπων» Β.Κ.
Ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, εμπνευσμένο και γραμμένο από έναν προικισμένο άνθρωπο, με πολυετή εμπειρία στον χώρο της εκπαίδευσης, αλλά και ενασχόληση στην Κρητική ποίηση και στο γλωσσικό ιδίωμα της Ανατολικής Κρήτης. Μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη από έναν ακούραστο άνθρωπο των γραμμάτων, με έναν αμύθητο πλούτο εικόνων, κανόνων και λέξεων, που αναβιώνουν μνήμες από το παρελθόν. Μια σημαντική προσφορά, ιδιαίτερα στους νέους πολίτες, των οποίων η παιδεία και η μόρφωση αποτελεί, πάντα, ξεχωριστή μέριμνα.
Η ελληνική γλώσσα έχει τη δική της μοναδική ιστορία και πορεία. Διάφοροι λόγοι επέβαλαν ιδιαιτερότητες από περιοχή σε περιοχή, χωρίς εντούτοις να προκύπτουν ιδιαίτερα προβλήματα επικοινωνίας. Έτσι κατά καιρούς, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έκαναν την εμφάνισή τους οι διάλεκτοι. Στη νεότερη ιστορία μας κάποιες αφανίστηκαν, κάποιες άλλες εξαιτίας κυρίως της παραγωγικής τους ικανότητας επιβίωσαν. Μια από τις τελευταίες, με ζωντανή παράδοση αλλά προπάντων με πλούσια γραμματεία, είναι η κρητική διάλεκτος.
Η κρητική διάλεκτος επεκτείνεται σε τρεις περιόδους: Βενετοκρατία (1204-1669), Τουρκοκρατία (1669-1898) και Σύγχρονη (1898-σήμερα). Η περίοδος του ελεύθερου βίου, όπως ονομάζεται η σύγχρονη εποχή, χαρακτηρίζεται και ως Νεοκρητική Λογοτεχνική Σχολή, με εξέχουσα μορφή τον Ν. Καζαντζάκη. Κατά τη διάρκεια της Ακμής (τέλη του 16ου-1669) δημιουργείται η «Κρητική Σχολή», οπότε γράφονται αξιόλογα δημιουργήματα, όπως ο Ερωτόκριτος, η θυσία του Αβραάμ, η Ερωφίλη, η Βοσκοπούλα, η Πανώρια, ο Κατσούρμπος, ο Ζήνων, ο Βασιλεύς Ροδολίνος, κ.ά. Αυτή η λογοτεχνική άνθιση οφείλεται στην οικονομική ευημερία και την πνευματική ανάπτυξη. Η Αναγέννηση επηρεάζει την πνευματική ζωή του νησιού δημιουργικά, ενώ παράλληλα σημαντικό ρόλο παίζει η ειρηνική διαβίωση των κατοίκων του. Έτσι, η κρητική διάλεκτος, η οποία κατέχει την πρωτοπορία στην ελληνική γλώσσα, εξελίσσεται σε λογοτεχνική γλώσσα και κερδίζει το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό των πνευματικών ανθρώπων, όπως του Γ.Ν. Χατζηδάκη, του Στέφανου Ξανθουδίδη, του Διον. Σολωμού, του Γιώργου Σεφέρη κ.ά. Ο πρώτος μάλιστα είχε την άποψη πως, αν δεν μεσολαβούσε η Τουρκοκρατία στο νησί, η πορεία και η εξέλιξη της νεοελληνικής θα ήταν αυτή της ντοπιολαλιάς μας. Αντίθετα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας επέρχεται μαρασμός. Στη σύγχρονη εποχή θα αρχίσει δειλά - δειλά η επανεμφάνιση του ποιοτικού δεκαπεντασύλλαβου, είτε ομοιοκατάληκτου (μαντινάδα), είτε ανομοιοκατάληκτου σε σύντομα ποιήματα και αναδεικνύονται εξαίρετοι δημιουργοί - ποιητάρηδες.
Η Γραμματική του Ν. Γ. Τζώρτζη αναφέρεται στην έρευνα και μελέτη του γλωσσικού ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης, σε μια περίοδο που πολλοί, νοσταλγοί των παιδικών τους χρόνων, καταγράφουν την γλώσσα που τους έμαθε η μάνα τους, μάλιστα με πολύ παραστατικό τρόπο. Η τεκμηρίωση του γλωσσικού ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης είναι βέβαιο πως θα ανοίξει τον δρόμο για τη μελέτη και των άλλων γλωσσικών ιδιωμάτων, τα οποία θα προετοιμάσουν νέους δρόμους για τη γλωσσολογία, και κυρίως την ιστορία της. Η γιγάντεια προσπάθεια αυτού του έργου θα φέρει στο φως τις επιδράσεις από την αρχαιοελληνική γλώσσα και τους λαούς που πέρασαν από το νησί μας.
Τεράστια θα είναι και η συνδρομή των μελετών, από άξιους γλωσσολόγους. Η αξιοποίηση των έργων τους θα τα κρατήσει ζωντανά, ώστε να μη χαθούν, αλλά να συνεχίσουν να εκπέμπουν το αΐδιο φως. Αυτό το φως μπορεί να δίνει λύσεις σε όποια προβλήματα, αλλά και να φωτίζει τους δρόμους των νέων ερευνητών.
Μιχάλης Τρούλης,
Πρόεδρος Δ. Κ. Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου
