Η επιστολή στον άρχοντα της Βουλγαρίας
Μπόρις (Μιχαήλ)
[ΕΚΔΟΣΙΣ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΡΗΤΗΣ,
Ηράκλειο 2022, σχ. 8ο (24 Χ 17), σσ. 184]
Ο αείμνηστος Θεοχάρης Δετοράκης, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπήρξε πολύ γνωστός στην πόλη μας, όπου επί τρεις δεκαετίες υπηρέτησε την επιστήμη της Βυζαντινής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Ρεθύμνου, αλλά και έξω από το νησί και τη Χώρα μας, γενικότερα, για το σπουδαίο επιστημονικό έργοτου, που σε ένα μεγάλο μέρος αφορά και στην Κρήτη και την Ιστορία της. Είναι ευτύχημα ότι η Κρήτη βρισκόταν πάντοτε στο επίκεντρο των επιστημονικών ενδιαφερόντων και αναζητήσεων τουαείμνηστου Καθηγητή και υπηρετήθηκε ευσυνείδητα, και παράλληλα πάντοτε με τη Βυζαντινή Φιλολογία, σε θέματα ιστορικά, φιλολογικά, γλωσσικά και λαογραφικά.Ειδικά η«Ιστορία της Κρήτης» του Θ. Δετοράκη, γραμμένη στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, έχει καταστεί στις μέρες μας ένα πολύτιμο χρηστικό σύγγραμμα, συνέχεια αυτών των μεγάλων ιστορικών της Κρήτης.
Θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή, γιατί σήμερα μού δίνεται η ευκαιρία- ταυτόχρονα με την παρούσα βιβλιοπαρουσίασή μου στο «τελευταίο» σπουδαίο έργο της επιστημονικής του σταδιοδρομίας- ν’ αποτίσω κι εγώτον οφειλόμενο φόρο τιμής, το πνευματικό, θα έλεγα, «αντίδωρο» προς τον αγαπητόδιδάσκαλο για τη συμβολή και βοήθειά του και σε δυο δικές μου συγγραφικές προσπάθειες, που άπτονταν του δικού του επιστημονικού πεδίου, των δύο, δηλαδή,παιδαγωγικών- φιλοσοφικών και φιλολογικών πραγματειών μου, «πρωτόλειων» (πριν τριάντα και πλέον χρόνια) έργων μου:«Θέματα αγωγής του παιδιού κατά τον ι. Χρυσόστομο», αλλά και, λίγο αργότερα, και στο άλλο παρεμφερές (που παραμένει, ακόμα,ανέκδοτο) με τον τίτλο: «Παιδαγωγική, θεολογική και φιλοσοφική προσέγγιση του λόγου τού Μεγάλου Βασιλείου «Πρὸςτοὺς νέους, ὅπωςἂνἐξἑλληνικῶνὠφελοῖντο λόγων». Και στα δύο αυτάβιβλίαμου κατέφυγα στη βοήθειά του- όσον αφορά, κυρίως, στη βιβλιογραφία-που μου στάθηκε, είναι γεγονός, πολύτιμη και στις δύο περιπτώσεις.
Σήμερα, με το άρθρο μας αυτό,προβαίνουμε στη βιβλιοπαρουσίασητου «τελευταίου» έργου του, με τον τίτλο: «Φωτίου Πατριάρχου, Κάτοπτρον Ηγεμόνος»και υπότιτλο: «Η επιστολή στον άρχοντα της Βουλγαρίας Μπόρις (Μιχαήλ)». Με το σπουδαίο αυτό βιβλίο του,«κύκνειο άσμα»τουαείμνηστου διδασκάλου και έκδοση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, μας προτείνεταιτο πρωτότυπο βυζαντινό Κείμενο τής εν λόγω πατριαρχικής επιστολής προς τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Μιχαήλ, με μιαν, εκ παραλλήλου, αριστουργηματική Μετάφρασή του, πουσυνοδεύεται με θαυμάσια σχόλια και ένα άκρως εμπεριστατωμένο εισαγωγικό σημείωμα.
Προηγείται όλων ιδιαίτερα ενδιαφέρον, μεστό και τεκμηριωμένο το «Προλόγισμα» του ΣεβασμιωτάτουΑρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Ευγενίου, που ενημερώνει, οριοθετεί και επικεντρώνει τον αναγνώστη στο ουσιώδες και χρήσιμοτής έκδοσηςτής εν λόγω Επιστολήςπρος ψυχική ωφέλεια των φιλομαθών αναγνωστών και ευρύτερη γνώση επί του θέματος που πραγματεύεται. Η έκδοση αυτή-όπως σημειώνει, περαιτέρω, ο Σεβασμιώτατος-εντάσσεται στις εκδόσεις του επισήμου Δελτίου της Εκκλησίας Κρήτης, ο «Απόστολος Παύλος», και ακολουθεί προηγηθείσα έκδοση του αείμνηστου συγγραφέα με θέμα τον «Ακάθιστο Ύμνο», που έγινε και πάλι από τον ίδιο Ιεράρχη, κατά το διάστημα της δωδεκαετούς γόνιμης διακονίας του στην Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, που είχαμε την ευκαιρία κι εκείνη να παρουσιάσουμε από τον ημερήσιο Τύπο της Κρήτης.
Στην παρουσιαζόμενη μελέτη, εισαγωγικά, παρατίθεται το ιστορικό πλαίσιο τού εν λόγωκολοσσιαίου γεγονότος των μέσων του 9ου αιώνα,του εκχριστιανισμού, δηλαδή, των Βουλγάρων και της βάπτισης, περί το έτος 864, του ηγεμόνα τους Μπόρις (Μιχαήλ). Το Μέρος αυτό διαρθρώνεται σε δύο κεφάλαια.Το πρώτο εξ αυτώνδιαλαμβάνει τον Βίο και το έργο του συγγραφέα της επιστολής,Πατριάρχη Φωτίου, του οποίου η πνευματική δράση και η συγγραφική παραγωγή αποτελούν σταθμό στην ιστορία των βυζαντινών γραμμάτων. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεταιστη γένεση και εξέλιξη του βουλγαρικού κράτους έως τον 9ο αιώνα καιστον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων.
Η Επιστολή, ειδικότερα, του Φωτίου στον άρχοντα των Βουλγάρων Μιχαήλ συνδέεται με το χριστιανικό βάπτισμα του τελευταίου, οπότε έλαβε και το χριστιανικό όνομα Μιχαήλ, και αποτελεί μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο τεράστιας φιλολογικής σημασίας και το αρχαιότερο μνημείο της πνευματικής επικοινωνίας του Βυζαντίου με τον βουλγαρικό λαό.Γραμμένη σε ύφος πατρικό, φανερώνει μιαν ιδιαίτερη σχέσηδασκάλου προς μαθητή, ο οποίος αναλαμβάνει μέσα από μια μακρά θεολογική διδασκαλία να του γνωρίσει αφενός (στο α΄ μέρος της επιστολής, το «κατηχητικόν») τα βασικά στοιχεία της θρησκείας την οποία ασπάσθηκε διά του βαπτίσματος, την εξελικτική πορεία του χριστιανισμού ανά τους αιώνες, τους αγώνες του με τις διάφορες αιρέσεις, τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και τα κυριότερα στοιχεία της ορθόδοξης λατρείας και αφετέρου (στο β΄ μέρος, το «παραινετικόν») μια σειρά πατρικών παραινέσεων και συμβουλών για το «οποίον δει είναι τον ηγεμόνα». Είναι, κατά ταύτα, η επιστολή αυτή του Φωτίου προς τον Βόγορι μια συναγωγή των αρχών καλής συμπεριφοράς του άρχοντα προς τους αρχομένους, που θα αποτελούσαν κοινή,πλέον, οδηγία και για τους διαδόχους του, καθιστώντας τον εγγυητή τής βυζαντινής ορθοδοξίας στον βουλγαρικό λαό και παράγοντα καλής γειτονίας και καλών σχέσεων της χώρας του με το Βυζάντιο.
Η μακρόχρονη ενασχόληση του Θ.Δετοράκη με την επιστήμη της Βυζαντινής Φιλολογίας δικαιολογεί τα άριστα αποτελέσματα της παρουσιαζόμενης μελέτης, που διεισδύει βαθιά στο θέμα,επιχειρώντας τη λεπτομερειακή αναψηλάφηση ιστορικών θεμάτων σχετικών προς το μέγα αυτό κατόρθωμα των Βυζαντινών, τον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων. Εξετάζει και προσάγει μετά από διεξοδικήκαι σε βάθος έρευνα και ανάλυσηκαινέα στοιχεία από την πολύχρονη μελέτη των χειρογράφων, ώστε η εργασία του να χαρακτηρίζεται για τη σαφήνεια, την εκφραστική αυτής πληρότητα και επιστημονική της ευσυνειδησία.
Η παρουσιαζόμενη, βέβαια, μελέτη του αείμνηστου καθηγητή Θ.Δετοράκη απευθύνεται πρωτίστως στον ερευνητή της φιλολογικής επιστήμης και δη της Βυζαντινής Φιλολογίας και των σχετικών κλάδωναυτής, παράλληλα, όμως, έχει πολλά να προσφέρει και στον απλόαναγνώστηκαι να τον ενημερώσει σε πλείστα άκρως ενδιαφέροντα ζητήματα πίστεως και συμπεριφοράς.
Θερμά ευχαριστούμε τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Ευγένιο για την πρωτοβουλία τής έκδοσηςκαι τού ωραίου αυτού και πολύμοχθου έργου καιευχόμαστε εκ βάθους καρδίας όπως Κύριος ο Θεός κατατάξει την ψυχήν τού αείμνηστου Καθηγητή, Θεοχάρη Δετοράκη, εν σκηναίς Δικαίων!
