Προάστιο 5 χλμ. δυτικά του Ρεθύμνου, σε υψόμετρο 160 μ., που αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Ρεθύμνου με 4.947 κατοίκους (απογραφή 2011).
Το 2001 ήταν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Νικηφόρου Φωκά με 2.435 κατοίκους (όλοι οι οικισμοί Αγνά, Ατσιπόπουλο, Βιολί Χαράκι και Πανόραμα).
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει άλλο χωριό με το ίδιο όνομα.
Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι το 2014 ήταν 1.266.
Ιστορία
Η ιστορία του χωριού αρχίζει το 10ο μ.Χ. αιώνα μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από το Νικηφόρο Φωκά το 961, για το λόγο αυτό και ο πρώην Δήμος που ανήκε, ονομαζόταν Δήμος Νικηφόρου Φωκά.
Οι κάτοικοι του προέρχονται από βυζαντινές οικογένειες που ήρθαν το 1181 στην Κρήτη, για να ενισχύσουν τον πληθυσμό της. Τα 12 αρχοντόπουλα ήταν: Αρκολέος, Αργυρόπουλος, Βαρούχας, Βλαστός, Γαβαλάς, Καφάτος, Λίτινος, Μελισσηνός, Μουσούρος, Σκορδίλης, Χορτάτζης, Φωκάς.
Η περιοχή δόθηκε φέουδο (τμήμα παραχωρημένο) στην οικογένεια Χορτάτζη και αργότερα ήρθαν και άλλες βυζαντινές οικογένειες. Μάλιστα, διατήρησαν τα επίθετά τους (όπως στα Ανώγεια, Σφακιά κ.α.), χωρίς το υποκοριστικό -άκης, που επέβαλαν αργότερα οι Τούρκοι.
Βυζαντινά επίθετα
Αβάντζος, Βαλαρής, Βερνάδος, Βλαστός, Γαγάνης, Γκαλονόμος, Γιαννούλης, Γάσπαρης, Δαλέντζας, Δρουλίσκος, Κασέλας, Καπαρός, Κουτσούρης, Λιονής, Λιανδρής, Παχουλός, Παπαλέξης, Παπατζανής, Ροδινός, Σαμψών, Σκορδίλης, Σωματιανός, Σκανδάλης, Τζέλησης, Τζίβης, Τσίχλης, Χλαμπούτης, Φραδέλος και Χορτάτζης.
Ονομασία
Η ονομασία του προέρχεται από Χατζίπ + πόπουλο, που σημαίνει θυρωρός λαός, αφού οι Χατζίπ ήσαν θυρωροί στα βυζαντινά αρχοντικά, ανάκτορα. Το χωριό αποτελούσε ένα είδος θυρωρείου για την πόλη του Ρεθύμνου, αφού έπρεπε υποχρεωτικά να περάσει κάποιος μέσα από το χωριό, για να έρθει στην πόλη, αφού δεν υπήρχε άλλος δρόμος από δυτικά.
Μάλιστα σε παλιές εικόνες του Αγ. Ελευθερίου γράφεται «Εν Ατζηποπούλω ή Χατζηπόπολο». Λόγω όμως ευφωνίας έγινε Ατσιπόπουλο (κόπηκε το Χ) και το χωριό αποτελεί τον προστάτη του Ρεθύμνου, μάλιστα για το λόγο αυτό δεν έμειναν στο χωριό παρά ελάχιστοι Τούρκοι, το 1881 ήταν έδρα ομώνυμου Δήμου με 816 χριστιανούς και 9 Τούρκους κατοίκους.
Οι Ατσιποπουλιανοί ήταν ψηλοί, μαυριδεροί με μαύρο καφά και έμοιαζαν με τους Χατζίπ τους θυρωρούς, που είχαν οι βυζαντινοί άρχοντες στα μέγαρά τους, για το λόγο αυτό ονομάζονται ακόμη και σήμερα μαυροκάφαδοι.
Ενετοκρατία 1212-1669
Το 1577 αναφέρεται για πρώτη φορά την περίοδο αυτή ως Ατσιπόπουλο με 283 οφειλόμενες αγγαρείες, ενώ το 1630 γράφεται ως Ατσιπόπουλο.
Το 1649 είχε 115 σπίτια, με την ενετική παρουσία ν’ έχει αφήσει σήμερα τα σημάδια της σε κτίρια, αρχοντικά, σοκάκια, τζάκια, καμινάδες, καμάρες κ.α.
Τότε έχτιζαν τα σπίτια τους, το ένα δίπλα στο άλλο για να νιώθουν ασφάλεια, αλλά και ν’ επικοινωνούν σε περίπτωση κινδύνου ή να διαφεύγουν.
Έργο βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής ήταν και η Ατσιποπουλιανή γέφυρα, στο φαράγγι του Αγ. Αντωνίου, μοναδικό πέρασμα από δυτικά για το Ρέθυμνο.
Άλλοτε καταστρεφόταν από χριστιανούς και άλλοτε από τους Τούρκους και τελικά το 1944 ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς όταν έφευγαν από το Ρέθυμνο.
Δωρεά
Μανόλης Κονταράτος - Μάρκος και Μιχελίνος Κονταράτοι
Ρέθυμνο 6/12/1640 (σ. 72)
«Στο καθιστικό του σπιτιού μου. Εκεί ο Μανόλης Κονταράτος π. Νικολό από το Ατσιπόπουλο (την ταυτότητά του μου πιστοποιεί ο χωριανός του Μιχάλης Βατράνος), θέλοντας να ευχαριστήσει τα αδέλφια του Μάρκο και Μιχελίνο και καμία πίεση, με τον παρόν δημόσιο συμβούλιο, δωρίζει στο Μιχελίνο τις 4 ρίζες ελιές που έχει σε τόπο του cl. Μανολέσσου, στην τοποθεσία «Ξεροπήγαδο» και 4 ρίζες χαρουπιές που έχει στη « Σκαπεταρέα. Όλη την υπόλοιπη περιουσία του, τωρινή και μελλοντική, κινητή και ακίνητη, τη δωρίζει στον άλλο αδελφό το Μάρκο.
Όσο καιρό ζει δεν μπορούν να πουλήσουν την περιουσία του και οφείλουν να του συμπαραστέκονται σε ό,τι που του συμβαίνει. Και όταν πεθάνει, οφείλει ο Μάρκος να τον θάψει και να του κάνει μνημόσυνα, σύμφωνα με το τυπικό της εκκλησίας.
Μάρτυρες: μαστρο Μιχελίν Λίτινος π. Μανόλη, κουρέα, μαστρο Μανόλης Σταγιόνης π. Γεωργιλά».
Επί Τουρκοκρατίας (1669-1905) 32 πεσόντες
Λόγω της στρατηγικής του θέσης έγινε θέατρο πολεμικών αναμετρήσεων και οι κάτοικοι πήραν μέρος σε πολλές μάχες «ο κάθε τόπος, μέσα κι έξω στο χωριό, αποτελεί μια πολεμίστρα, μια Βίγλα, ένα μετερίζι, που μιλεί για μάχες, ηρωισμούς, αυτοθυσίες…», αναφέρει ο συγγραφέας Δ. Αετουδάκης σε βιβλίο του. Το 1710 ο ήρωας Μάρκος Βερνάδος απείλησε με τους εννιά γιους του, τους Τούρκους να μην ξαναπεράσουν από το χωριό.
Γύρω στο 1800 ο Νικόλαος Σκορδίλης έσφαξε στον Κουμπέ μαζί μ’ άλλους άνδρες δέκα Τούρκους, ενώ ύψωσε τη σημαία της Φιλικής Εταιρίας στο ύψωμα Μεσκηνιάς (σήμερα Τ. Σταυρό) και το 1823 όμως προδόθηκε και συνελήφθη, όπου το κρέμασαν στην πλατεία Νεραντζέ.
Το 1821 οι Ατσιποπουλιανοί μ’ αρχηγό το Μιχάλη Σκορδίλη ήταν παρόντες στην ύψωση του λαβάρου της Επανάστασης στην Παναγία Θυμιανή Σφακίων. Μάλιστα ο Χλαμπούτης έδωσε 200 χρυσά ναπολεόνια, για να αγοραστούν πολεμοφόδια.
Οι Ατσιποπουλιανοί πολέμησαν στις μάχες Ζουριδίου και Ρουστίκων, όπου ανάγκασαν τους Τούρκους να κλειστούν στο κάστρο Ρεθύμνου.
Τα παλικάρια του Γιάννη Δρουλίσκου εμπόδισαν να περάσουν ενισχύσεις από τα Χανιά.
Το 1822 μαζί τους Πρινιώτες νίκησαν τους Τούρκους στην Ακροβατερή, ενώ το 1823 έδωσαν αρκετές μάχες γύρω από το χωριό, όπου προκάλεσαν πολλές απώλειες στους Τούρκους.
Το ίδιο έτος σ’ έφοδο που έκαναν Ατσιποπουλιανοί μ’ επικεφαλής τους Κουτσούρη, Σκορδίλη, Σκανδάλη και Δρουλίσκο στους Γουργούθους, σκότωσαν τρεις γενίτσαρους, γιατί καταπίεζαν τους κατοίκους.
Ακόμη ο Γ. Κουτσούρης σκότωσε το γενίτσαρο της Επισκοπής και ελευθέρωσε τη σκλάβα Ευανθία.
Στη μάχη στον Κάστελλο ο Γιάννης Μυστράκης που είχε σκοτώσει τρεις Τούρκους, παίρνοντας τα όπλα τους, σκοτώθηκε σε μια στιγμή που το τουφέκι του δεν πήρε φωτιά, από τον αιμοβόρο Πρεβαντή, όμως αμέσως ο Κ. Ροδινός πήρε την εκδίκηση.
Ατσιποπουλιανοί στο επίλεκτο Σώμα του Γ. Καραϊσκάκη
Στο επίλεκτο Σώμα του Γ. Καραϊσκάκη το 1826-27 ανήκαν αρκετοί Κρητικοί, ανάμεσα σ’ αυτούς και παλικάρια από το Ατσιπόπουλο, που ξεχώρισαν για την ανδρεία τους. Στις φονικές μάχες, παρά τον κακό σχεδιασμό από το Φαβιέρο και την αντίθετη άποψη του Καραϊσκάκη, είχαν σκοτώσει αρκετούς Τούρκους.
Η αυτοθυσία τους ήταν αιτία να σκοτωθούν πέντε Ατσιποπουλιανοί και μ’ επιθυμία του Καραϊσκάκη τάφηκαν ξεχωριστά τιμητικά.
Στις 22 Απριλίου 1827 όμως σκοτώθηκε και ο μεγάλος στρατηγός στη φονική μάχη και σήμερα υπάρχει στο μνημείο του, μ’ όλα τα ονόματα όσων έπεσαν στο Φάληρο.
Το ίδιο έτος 1827 οι μάχες συνεχίζονταν και στο χωριό, όπου συνελήφθη ο Μανόλης Σκορδίλης για τη δράση του (είχε σκοτώσει επτά Τούρκους στα Σφακιά) και απαγχονίστηκε. Την ίδια μέρα όμως ο αδελφός του Γιάννης μαζί με Γ. Κουτσούρη, Κ. Ροδινό και Γ. Σκορδίλη πήραν εκδίκηση σκοτώνοντας τρεις Τούρκους στη Γαλλιανή Καμάρα.
Στην Επανάσταση του 1866
Στο μεγάλο ξεσηκωμό του 1866 οι Ατσιποπουλιανοί ήταν παρόντες με τον Αλέξη Ροδινό σωματάρχη του Π. Κορωναίου να διακρίνεται στη μάχη Αμπελακίων, όμως αργότερα σκοτώθηκε στη μάχη Λιβαδίων.
Ο Βαγγέλης Τσίχλης σκότωσε αρκετούς Τουρκαλβανούς, όμως πέθανε από τις λαβωματιές, συνολικά 16 Ατσιποπουλιανοί έπεσαν υπέρ πατρίδος κατά την επανάσταση του 1866 σε διάφορες μάχες.
Στην πολιορκία του Αρκαδίου 12 παλικάρια ξεκίνησαν για το μοναστήρι, όμως η καταιγίδα που ξέσπασε δεν τους άφησε να έρθουν πριν το Ολοκαύτωμα.
Η μάχη στο «Βιολί Χαράκι» το 1889
Στη θέση του «Βιόλη το Χαράκι». Ονομάστηκε έτσι γιατί πάνω στο βράχο (χαράκι) ένας νέος παίζοντας λύρα ειδοποιούσε τους κατοίκους όταν έρχονταν οι Τούρκοι.
Στις 27 Ιουλίου 1889 παρ’ ότι οι Τούρκοι είχαν Ραμαζάνι, έδωσαν σκληρή μάχη με τους Ατσιποπουλιανούς και μ’ άλλους αγωνιστές, που προσπάθησαν να τους εμποδίσουν να μπουν στο χωριό. Αναγκάστηκαν όμως να υποχωρήσουν για να γλιτώσουν, αφού οι Τούρκοι ήταν πολυάριθμοι, αφήνοντας δύο νεκρούς τους Τζώτζη Γιαννούλη και Αλέξη Πλετερή.
Μάλιστα στη μάχη αυτή ο Ηλιακάκης Αντώνης από το Γεράνι θέλοντας ν’ εκδικηθεί για τον θάνατο του γιου του Γιώργη (δασκάλου) στον Κήπο, συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε.
Δύο μήνες νωρίτερα ο Χαράλαμπος Λιανδρής με τα παλικάρια του, έτρεψαν σε φυγή τους Τούρκους μέχρι την Ατσιποπουλιανή γέφυρα σκοτώνοντας αρκετούς.
Μπλόκο στη Γαλλιανή Καμάρα το 1897
Οι Τούρκοι το 1897 συλλαμβάνουν γύρω στους 100 Ατσιποπουλιανούς μαζί με τα φορτία ζώων τους και τους έκλεισαν στη Μεσαμπελίτισσα, για αντεκδίκηση.
Μόλις το έμαθαν οι υπόλοιπο Ατσιποπουλιανοί πολιόρκησαν τους Τούρκους στον Αγ. Ανδρέα με σκοπό να τους σφάξουν, αν πάθουν τίποτα οι χωριανοί τους.
Μετά από συνεννοήσεις ο Τούρκος διοικητής Γενιτσαράκης τους άφησε ελεύθερους.
Από το 1889-1905 σκοτώθηκαν άλλοι έξι κάτοικοι.
Στο κίνημα του 1905
Στο κίνημα στο Θέρισσο, τον Μάρτιο του 1905, έδωσαν οι κάτοικοι το «παρών», στο πλευρό του Ελευθερίου Βενιζέλου, με το Ατσιπόπουλο να είναι η δεύτερη Θέρισσος του μεγάλου εθνάρχη, αφού ήταν και προσωπικός φίλος του Χαράλαμπου Λιανδρή.
Ψήφισμα
Οι Ατσιποπουλιανοί μάλιστα με ψήφισμά τους ανέφεραν:
Άλλοι 20 θυσιασθέντες από 1912-1949
Στους νεότερους αγώνες από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι και τον εμφύλιο η συμμετοχή ήταν μεγάλη με 60 Ατσιποπουλιανούς να παίρνουν μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, αφήνοντας δύο νεκρούς τον Ταγματάρχη Παντελή Σταγάκη και τον ανθυπολοχαγό Γιώργη Παπατζανή.
Νωρίτερα το 1915 πέντε εθελοντές πολέμησαν στο Γαλλικό μέτωπο και στα Δαρδανέλλια.
Στην Αλβανία πολέμησαν 150 στρατευμένοι με το 44ο Σ.Π., με έξι να πέφτουν υπέρ πατρίδας.
Τέλος στη Μάχη της Κρήτης και στην Κατοχή πολέμησαν με γενναιότητα, με οκτώ κατοίκους να είναι τα θύματα από τους Γερμανούς (οι πέντε από έκρηξη χειροβομβίδας).
Ο τελευταίος που έπεσε υπέρ πατρίδας ήταν το 1949 ο Αετουδάκης Λευτέρης στην Πιερία κατά τον εμφύλιο.
Στην πλατεία του χωριού είναι το Ηρώο, στο οποίο αναφέρονται και οι 51 πεσόντες υπέρ πατρίδος από το 1819-1949.
Ασχολίες των κατοίκων μέχρι το 1950
Το άγονο και πετρώδες μέρος, δεν ευνοούσε τη γεωργία και κτηνοτροφία.
Αποτέλεσμα η οικονομία του χωριού να στηριχθεί στη συλλογή βελανιδιών, χαρουπιών, εξόρυξης λεπίδας και παραγωγή ασβέστη και κάρβουνων. Βασική πηγή ήταν τα βελανίδια για τη βυρσοδεψία στα ταμπακαριά του Κουμπέ.
Η παραγωγή βελανιδιών το 1940 έφτανε τους 300 τόνους το χρόνο, με τιμή 5-7 δρχ. η οκά.
Συχνά οι κάμπιες κατέστρεφαν τα βελανίδια και οι αγρότες έφεραν για λιτανεία την Αγία Ζώνη από το Αγ. Όρος, για να ψοφήσουν οι κάμπιες. Το 1886 έχτισαν την εκκλησία της Αγ. Ζώνης.
Άλλη ασχολία ήταν με ασβεστοκάμινα και καρβουνοκάμινα. Σημαντικό ακόμη προϊόν ήταν τα χαρούπια, το λάδι, και ιδιαίτερα η εξόρυξη λεπίδας, από αργιλούχο χώμα για στεγανοποίηση των στεγών, από ειδικούς λεπιδότοπους.
Μάλιστα επί Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1950 το μοναδικό μεταφορικό μέσο ήταν τα συμπαθητικά γαϊδουράκια (στο χωριό υπήρχαν πάνω από 200, όλα αρσενικά, όπως συνήθιζαν οι Ατσιποπουλιανοί και τα αγόραζαν από άλλα χωριά).
Καθημερινά κατά δεκάδες φορτωμένα γαϊδουράκια από λεπίδα (το Σεπτέμβρη) αλλά και άλλα προϊόντα (τον άλλο καιρό) τα έφερναν για να τα πουλήσουν οι κάτοικοι στην αγορά της πόλης.
Σήμερα έσβησαν τα γαϊδουράκια (τα οποία ήρθαν στην Κρήτη από το 3.000 π.χ. από την Αφρική) και μας έμεινε η κυκλοφοριακή συμφόρηση Ατσιπόπουλου - Κουμπές - Ρέθυμνο.
Όμως όλα άλλαξαν στα τέλη του 20ου αιώνα, τα βράχια έγιναν χρυσάφι, αφού έγιναν πολύτιμα οικόπεδα και χτίστηκαν ξενοδοχεία, εντυπωσιακές κατοικίες, καταστήματα, ταβέρνες και έτσι ήρθε η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού που ξεπερνά τους 6.000 κατοίκους.
Συγγραφείς - ποιητές - εκδότες
Αετουδάκης Δημήτρης (1931), συγγραφέας με άριστη πένα και πλούσιο συγγραφικό έργο. Ο πατέρας του Μανόλης τελωνιακός από το Ρουμελί και η μητέρα του Δαλέντζα από το Ατσιπόπουλο.
Μεγάλωσε στο Ρέθυμνο με πολλές στερήσεις και πολλά βάσανα.
Στα 11 του έχασε τον πατέρα του, στα 13 τη μητέρα του και μέχρι τα 18 του, τα τρία από τα πέντε αδέλφια του.
Η αδελφή του Κυριακούλα στα 14 της από μηνιγγίτιδα, ο Γιώργης στα 24 από φυματίωση και ο Λευτέρης το 1949 στον εμφύλιο. Τέλος ο Γιάννης τραυματίας της Αλβανίας πέθανε αργότερα.
Παρ’ όλα αυτά, κατάφερε να τελειώσει το γυμνάσιο και να υπηρετήσει στα 18 του, ως δάσκαλος το 1950 στο σχολείο Αρολιθίου (δεν υπήρχαν απόφοιτοι Ακαδημίας), έχοντας 35 μαθητές. Συνέχισε τις σπουδές του, στην Ανώτατη Εμπορική και υπηρέτησε στην ασφαλιστική εταιρεία «Φοίνιξ».
Από φοιτητής ορθογραφεί, μέχρι σήμερα πάνω από 3.000 άρθρα, ποικίλης ύλης σε διάφορες εφημερίδες, δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για όλα τα θέματα. Μέλος Συλλόγου Ρεθυμνίων Αττικής το «Αρκάδι» και πρόεδρός του, μέλος Εταιρείας Λογοτεχνών κ.α. Έχει γράψε συνολικά τριάντα βιβλία, με διάφορα θέματα. «Η Κρήτη», «Η ζωή μιας πολιτείας», «Αναμνήσεις μαθητικής ζωής» κ.α.
Βερνάδος Μιχάλης, σχολικός σύμβουλος ειδικής αγωγής, με σημαντικό συγγραφικό έργο διδακτικού και ψυχολογικού περιερχομένου.
Γασπαράκης Αιμίλιος, φιλόλογος με δύο ποιητικές συλλογές, αρθρογράφος και ζωγράφος με δέκα εκθέσεις.
Δημητρακάκη Χρυσούλα, λογοτέχνης, ποιήτρια και αρκετά βιβλία. Έχει πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Δαλέντζας Γιάννης (1912-1974), γεννήθηκε στην Αιθιοπία από γονείς καταγόμενους από Ατσιπόπουλο και Κούφη.
Τελείωσε από το Γυμνάσιο το 1929 στο Ρέθυμνο και τη Νομική Αθηνών.
Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, ενώ ήταν διευθυντής στην εφημερίδα «Αλήθεια».
Πολέμησε στην Αλβανία και στη Μάχη της Κρήτης, ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ.
Το 1943 φυλακίστηκε στην Αγυιά Χανίων, αποφυλακίστηκε, για να συλληφθεί ξανά, πολέμησε το 1944 στην Παναγία Κεραμειών.
Μέλος της «Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών».
Βιβλία του: «Χρονικά του Ρεθύμνου», «Ντάρα Μανέλα» κ.α.
Κουτσουράκης Μανόλης (1924-2001), ταχυδρομικός με αρκετά ηθογραφικά ποιήματα, διηγήματα. Έργα του: «Συντεκνοκουβέντες», «Ξαστεριά», «Αναντρανίσματα» κ.α.
Λιονής Γιάννης, άριστος μαντιναδολόγος, με δύο βιβλία: «Μαντινάδες» και η «Ανθοδέσμη τση ψυχής». Για το χωριό του, γράφει:
«Η γης από όπου με γέννησε
τιμώ και αγαπώ την
και με ευλάβεια πολλή
σκύβω και προσκυνώ την».
Παπαγιαννάκης Ελευθέριος (1866-1956), δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Ραδάμανθυ» από το 1915, που έγινε αργότερα περιοδικό.
Ήταν το μοναδικό μέσο επικοινωνίας των Ελλήνων της διασποράς τα χρόνια της έκδοσής του.
Το σπίτι του το δώρισε στην εκκλησία, που πουλήθηκε για να χτιστεί η Παναγία.
Περπιράκης Γεώργιος (1939), σχολικός σύμβουλος και συγγραφέας αρκετών βιβλίων, κυρίως σχολικών ΟΕΔΔ.
«Η Γλώσσα Δ’ Δημοτικού», «Πολιτική Αγωγή ΕΣΤ», ενώ έχει υπό έκδοση βιβλίο τοπικού περιεχομένου.
Ροδινός Μανόλης, συγγραφέας πολύτιμου ιστορικού βιβλίου και συλλέκτης με δικό του μουσείο.
Σκανδάλης Ελευθέριος, οικονομολόγος, Γενικός Διευθυντής Κρατικών Οργανισμών, συγγραφέας βιβλίων οικονομικού περιεχομένου και αρθρογράφος σε περιοδικά.
Τζανιδάκης Στυλιανός, ποιητής.
Πηγές:
«Το χρονικό ενός χωριού» 2003 Δημήτρης Αετουδάκης.
«Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης» 1993 Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης.
«Ατσιπόπουλο» 2003 Δημοτικό Σχολείου Ατσιποπούλου.
«Σκόρπιες Μνήμες» 1994 Δημήτρης Αετουδάκης.
Η αεροφωτογραφία Ατσιποπούλου είναι «Φώτο Ρωμανός».
Ακόμη πολύτιμες πληροφορίες από: Γιώργη Δαλέντζα, Γιώργη Περπιράκη, Λευτέρη Παπαλεξάκη, Αιμίλιο Γάσπαρη.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 6934 178701, Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης.
Μεγάλη ανάπτυξη και πρόοδο παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια το Ατσιπόπουλο. Σπουδαίες προσωπικότητες ξεχώρισαν σε στρατιωτικό, εκπαιδευτικό, εμπορικό και καλλιτεχνικό χώρο.
Εκκλησίες - Ιερείς
Αγ. Ελευθέριος - Αγ. Χαράλαμπος: Ενοριακή δίκλιτη εκκλησία, που ανακαινίστηκε το 1856.
Αγία Ζώνη(31/8): Χτίστηκε το 1886 προς τιμήν της Αγίας Ζώνης της Παναγίας, που είχαν φέρει από το Άγιο Όρος και έκαναν λιτανείες για να σωθούν οι βελανιδιές από τις κάμπιες.
Παναγία - Κοίμηση Μεσοχωριανή: Ονομάζεται έτσι γιατί βρίσκεται στη μεσοχωριά, αλλά και Μυρτιδιώτισσα, επειδή σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε σε μια μυρτιά από έναν κάτοικο.
Αυτός πήρε την εικόνα και την πήγε σ’ άλλη εκκλησία, όμως αυτή ξαναγύρισε στο ίδιο σημείο. Τότε οι κάτοικοι αποφάσισαν να χτίσουν την εκκλησία στο μέρος εκείνο.
Η παλιά εκκλησία όμως γκρεμίστηκε και το 1969 χτίστηκε νέα, στην ίδια θέση, από την οποία διατηρείται η Αγία Τράπεζα. Οι κάτοικοι ζούσαν πάντα κάτω από την προστασία της και μάλιστα επί Τουρκοκρατίας όσες φορές κι αν επιχείρησαν να την κάψουν πάντα αποτύγχαναν.
Το 1941 όλες οι βόμβες που έπεφταν, έσκαγαν στα γύρω χωράφια, χωρίς να της προξενήσουν καταστροφή. Η Παναγία θεωρείται ακόμη προστάτιδα των παλικαριών που πολέμησαν στην Αλβανία.
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (13/11): Βρίσκεται βόρεια του χωριού και πιστεύεται ότι ήταν κτίσμα της βυζαντινής οικογένειας των Χορτάτζηδων από το 12ο αιώνα.
Το ναό υπηρέτησε με αφοσίωση μέχρι το 1942 η διακόνισσα Δαλεντζομαρία, επεκτείνοντάς τον αλλά και στολίζοντάς τον με ωραίες εικόνες, δημιουργώντας ένα πανέμορφο χώρο με δέντρα και λουλούδια.
Άγιος Αντώνιος: Γραφική εκκλησία μέσα σε μια σπηλιά στα δυτικά ενός φαραγγιού στη θέση Ζουρίδες. Σε ένα εσωτερικό βράχο υπάρχει λαξευμένη γούρνα που γεμίζει με νερό και που θεωρείται αγίασμα.
Ο ερημίτης άγιος προστάτευσε και προστατεύει τους κατοίκους, αλλά και τους ταξιδιώτες που περνούσαν παλιά με τα γαϊδουράκια τους για την πόλη. Δίπλα στο εκκλησάκι υπάρχει το ευωδιαστό γιασεμί, που αν κόψεις ένα κομμάτι, έστω και ξερό και πιστεύεις, φυτρώνει.
Μεταμόρφωση Χριστού: Βρίσκεται στην αυλή του σχολείου, στενόμακρη με αριστοτεχνικές εικόνες, προστατεύει τους μαθητές από τα παιχνίδια τους, αλλά και τους βοηθά να προκόψουν. Από τον οίκο αυτό του θεού και της παιδείας, πρόκοψαν και έγιναν σπουδαίοι επιστήμονες, επιχειρηματίες κ.α.
Άγιος Νικόλαος: Ερημικό εκκλησάκι μέσα σε σπήλαια, πάνω από βράχους κοντά στη θάλασσα του Περιστερέ.
Ζωοδόχος Πηγή: Βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, στο στρατόπεδο.
Μιχαήλ Αρχάγγελος: Η εκκλησία του νεκροταφείου.
Άγιο Πνεύμα: Πάνω σ’ ένα ύψωμα, σε πανέμορφο τοπίο, κοντά στο γήπεδο.
Ανάληψη Κυρίου: Σε σπηλιά κοντά στη θάλασσα.
Άγιος Φανούριος: Νέα εκκλησία στην είσοδο του χωριού.
Τέσσερις εκκλησίες Αγ. Γεωργίου (ιδιωτικές) από τους: Γ.Γ. Παπαλεξάκη, Γ. Λιονή (θέση Ζουρίδας), Β. Γ. Βερνάρδου (θέση Άγιο Πνεύμα), Γ. Χλαμπουτάκη (μέσα στο χωριό).
Ιερείς: Από το 1840 μέχρι σήμερα οι: Στυλιανός Μυστράκης, Μιχαήλ Γεωργαντζάκης, Ματθαίος Τσουπάκης, Μιχαήλ Σκορδίλης, Ευάγγελος Βλαστός, Εμμανουήλ Παπαδάκης, Εμμανουήλ Γιαννούλης, Μιχαήλ Μυστράκης
Σχολείο-Δάσκαλοι: Το Δημοτικό Σχολείο Ατσιποπούλου ιδρύθηκε το 1844 και ήταν ένα από τα πρώτα δέκα του νομού, με το κτίριο να κατασκευάζεται το 1925. Από το 1899-1915 λειτούργησε και κατώτερο παρθεναγωγείο.
Από τους δασκάλους που δίδαξαν στο σχολείο ήταν οι: Ιωάννης Παπαγιαννάκης (απόφοιτος δημοτικού) το 1872, Μανόλης Λουρωτός 1874-78, Ιωάννης Βογιατζάκης 1881-82, Γεώργιος Ηλιακάκις (τελειόφοιτος διδασκαλείου από το Γεράνι το 1885-90, που δολοφονήθηκε το 1895), Ανδρέας Τσίβης, Ανδρέας Χαλκιαδάκις, Αλέξανδρος Παπαλεξάκις, Ευαγγελία Ζανουδάκι το 1930. Άλλοι διευθυντές: Γεώργιος Ζανουδάκης, Στυλιανή Γάσπαρη, Αντώνιος Θεοδωράκης, Ιωάννης Καλούδης, Κωνσταντίνος Νικολιδάκης, Ελένη Βαμιαδάκη, Ελπινίκη Παπαδάκη, Εμμανουήλ Πλυμάκης, Ευαγγελία Σπανουδάκη, Κωνσταντίνος Τσουρλάκης, Εμμανουήλ Φραϊδάκης, Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης, Ηλίας Αντουράκης, Ν. Καπετανάκης, Ν. Παπουτσιδάκης, Γ. Χανιωτάκης, Ευαγγελία Παπαλεξάκη, Μαρία Δρουλίσκου, Μιχάλης Ριτσάτος, Μαρία Ορφανουδάκη (1ο), Σταυρούλα Κουμεντάκου (2ο).
Τα τελευταία χρόνια λειτουργούν δύο 9θέσια σχολεία.
Το 1ο με διευθύντρια την Μαρία Ορφανουδάκη και 170 μαθητές και το 2ο με διευθύντρια τη Σταυρούλα Κουμεντάκου και 163 μαθητές (2012- 2013).
Επίσης λειτουργούν τέσσερα νηπιαγωγεία:
1ο 2θέσιο με 44 νήπια (διευθύντρια Πόπη Παπαδάκη).
2ο 2θέσιο με 40 νήπια (Νεκταρία Βίγλη).
3ο 2θέσιο με 38 νήπια (Αφροδίτη Πενθερουδάκη).
4ο 1θέσιο με 21 νήπια (Ειρήνη Δαλαδήμου).
Διευθύντρια του γυμνασίου Ατσιποπούλου είναι η Ελένη Φωτοπούλου.
Από το 2015-2016 αναμένεται να λειτουργήσει σε νέα κτίρια (κοντά στο γήπεδο) το Γυμνάσιο και το Λύκειο.
Σχολικό έτος 1966-1967 2θέσιο
Δάσκαλοι: Ριτσάτος Μιχάλης, Παναγιωτάκη- Κασωτάκη Ασπασία
Όρθιοι: Τσίβης Γιώργης, Γαγάνης Βαγγέλης, Παπαλεξάκη Μαρία, Ζερβουδάκη Χαρά, Βιβυλάκη Αθηνά, Χατζηδάκη Κατίνα, Ξενάκη Μαρία, Κλαπάκη Ευαγγελία, Βλαστού Ευγενία, Χατζηδάκη Αργυρώ, Δημητρακάκης Μάρκος, Χατζηδάκη Ελένη, Αγγελάκη Βούλα, Βλαστού Ευαγγελία, Γαγάνη Ευαγγελία, Σωματιανού Μαρία, Παπαλεξάκη Σοφία, Καπαρού Ελένη, Γαγάνη Βαγγελιώ, Δημητρακάκη Ευαγγελία, Γάσπαρη Μαρία, Χατζηδάκης Βασίλης, Γάσπαρης Χαράλαμπος, Γιαννούλης Γιάννης, Γαγάνης Στάθης, Ψαρουδάκης Κωστής, Βερνάρδος Ποθητός, Βλαστός Παντελής, Γαγάνης Στάθης, Πολοπετράκης Στέλιος, Παπατζανής Γιάννης, Γάσπαρης Στέλιος, Αγγελάκης Νίκος, Γαγάνης Λευτέρης, Σταγάκης Παντελής, Ξενάκης Βαγγέλης, Σταγάκης Νίκος, Γάσπαρης Αιμίλιος, Χατζηδάκης Χρήστος, Ξενάκης Ανδρέας, Λιανδρής Βαγγέλης, Παπαλεξάκης Λευτέρης, Ξενάκης Γιώργης, Βιβυλάκης Γιάννης, Χατζηδάκης Χρήστος, Δημητρακάκης Παντελής, Γάσπαρης Χρήστος.
Αθλητισμός
Άφοβος (1930) - ΕΑΠ (1988)
Από τις πρώτες ποδοσφαιρικές ομάδες που ιδρύθηκαν στο Ρέθυμνο ήταν και ο Άφοβος Ατσιποπούλου από το 1930.
Πήρε μέρος σ’ ανεπίσημα παιχνίδια και από την πρώτη χρονιά 1930-31 αγωνίζονταν οι: Μιχάλης Παπατζανής, Χαράλαμπος Κουτσουράκης, Στ. Σταγάκης, Λ. Λιονής, Β. Ροδινός, Μ. Ροδινός, Κ. Τσίβης, Ν. Γάσπαρης κ.α.
Οι δυο πρώτοι ψηφίστηκαν το 1931 στην κορυφαία εντεκάδα του Ρεθύμνου, ενώ ο τερματοφύλακας Μιχάλης Παπατζανής στην κορυφαία της Κρήτης, από τα «Χανιώτικα Σπορ».
Επίσημα πήρε μέρος το 1962- 63 στο Β’ τοπικό (ήρθε 5ος) και την επόμενη χρονιά στην Α’ κατηγορία (5ος), συνεχίζοντας μέχρι το 1988, που έγινε η συγχώνευση με τον Ολυμπιακό Πρινέ σε ΕΑΠ.
Ο Άφοβος κατέκτησε 2 τίτλους Γ’ τοπικού (1974, 1985) και έναν στη Β’ (1976).
Την πρώτη επίσημη χρονιά 1962- 63 αγωνίζονταν οι: Γ. Λιονής, Γ. Δερμιτζάκης, Μαρκουλάκης, Β. και Ε. Ροδινός, Ε. Βερικάκης, Ευάγγελος Παπατζανής, Γ. Τζέλησης, Λ. Βερνάδος, Δρανδάκης, Λ. Σαμψών, Μ. Λιανδρής, Μ. Λιονής.
ΕΑΠ (1988)
Το 1988 φίλοι των ομάδων Άφοβου και Ολυμπιακού Πρινέ, μετά από συγχώνευση ίδρυσαν την Ένωση Ατσιποπούλου- Πρινέ (ΕΑΠ), πρώτος πρόεδρος ο Ν. Χρ. Αποστολάκης, ενώ ο Γιώργος Δαλέντζας είναι μέλος από τότε μέχρι σήμερα 2014.
Πρόεδροι: Ν. Χρ. Αποστολάκης, Γ. Διακουμάκης, Γ. Καπαρός, Ν. Δ. Αποστολάκης, Μάρκος Αποστολάκης, Εμμανουήλ Ροδινός, Δ. Κασέλας, Σταύρος Γαγάνης, Ν. Βερνάδος.
Από το 1989-1999 για έντεκα συνεχή χρόνια αγωνιζόταν στην Α’ κατηγορία με καλύτερη θέση την δεύτερη το 1992.
Τίτλοι
Β’ τοπικού: 2000.
A’ τοπικού: 2006, 2008.
Κυπελλούχος το 2009, 1-1 (4-1 πέναλτι). Δυο φορές φιναλίστ κυπέλλου 1995 Άρης-ΕΑΠ 2-1, 2000 Αστέρας-ΕΑΠ 1-0 και άλλες δύο Σούπερ ΚΑΠ (2000, 2006).
ΕΑΠ 2005-2006
Όρθιοι: Γ. Δαλέντζας, Ν. Αποστολάκης, Βολτυράκης, Κοτζαμπασίδης, Δ. Αποστολάκης, Διμιάνης, Χ. Μακρυδάκης, Ι. Αποστολάκης, Μ. Ευαγγέλου, Π. Γάσπαρης, Θ. Αποστολάκης, Γ. Γεωργαλής, Μάρκος Αποστολάκης (Πρόεδρος) , Ν. Πάγκαλος.
Καθήμενοι: Δ. Αποστολάκης, Μ. Φραντζεσκάκης, Β. Κασσέλας, Γ. Γαβαλάς, Κυραικόπουλος. Κ. Αγγελάκης, Μιχ. Μακρυδάκης (στη φώτο)
Πολιτισμός
Το 1963 ιδρύθηκε ο πολιτιστικός σύλλογος Ατσιποπούλου «Άγιος Ελευθέριος», με πρώτο πρόεδρο τον Τζέληση Ιωάννη. Σήμερα 2014, πρόεδρος είναι ο Παπαλεξάκης Λευτέρης -ο σύλλογος στεγάζεται σ’ ένα υπέροχο πολιτιστικό κέντρο που χτίστηκε κυρίως με δαπάνες των κατοίκων, σε οικόπεδο που δώρισε η Ευαγγελία Βαλαρή.
Ο δραστήριος σύλλογος διοργανώνει πολλαπλές και ποικίλες εκδηλώσεις όλο το χρόνο.
Πολιτιστικό σύλλογο έχουν ιδρύσει οι Ατσιποπουλιανοί Αττικής η «Αγία Ζώνη» που βοηθούν το χωριό τους.
Ατσιποπουλιανοί που διακρίθηκαν σε διάφορους τομείς
Εκτός από τους αγωνιστές και συγγραφείς που είχαμε αναφέρει στο Α’ μέρος στις 6-8-14, ξεχώρισαν ακόμη και οι:
• Στρατιωτικοί Ανώτατοι ε.α.:
- Βερνάδος Παναγιώτης, ταξίαρχος.
- Λιονής Τάσος, ναύαρχος.
- Παπαλεξάκης Αλέξανδρος, στρατηγός.
- Σαμψών Νίκος, στρατηγός.
- Χαλκιαδάκης Γ. Εμμανουήλ στρατηγός.
• Σ’ άλλους τομείς:
- Βαλαρή Ιωάννα, πρόεδρος Λυκείου Ελληνίδων (1966-2006), με πολύτιμη προσφορά στην παράδοση.
- Βερνάδος Πέτρος, καθηγητής ΤΕΙ.
- Δαλέντζα Ι. Όλγα, ηθοποιός.
- Ζανουδάκης Ελπιδοφόρος (1889-1979), γενικός επιθεωρητής ταχυδρομείων με σημαντική προσφορά.
- Κοκκινάκης Γ. Κώστας, καθηγητής στρατιωτικών σχολών
- Κουτσουράκης Ι. Εμμανουήλ, διευθυντής τελωνείων Πειραιά.
- Λιονής Χρήστος, καθηγητής ιατρικής πανεπιστημίου.
- Λιονής Μίμης, πρόεδρος τέσσερις τετραετίες και με σπουδαία προσφορά στον αθλητισμό.
- Μυστράκης Νίκος (1875-1956), σπουδαίος γιατρός και ανθρωπιστής.
- Παπατζανής Χ. Γιάννης, οικονομολόγος, αντιδήμαρχος Ρεθύμνου, υποδιευθυντής Βενιζέλειου νοσοκομείου.
- Ροδινός Ανδρέας (1912-1934), ο θρυλικός λυράρης με πατέρα από Ατσιπόπουλο και μητέρα από Φραντζεσκιανά Μετόχια (αναλυτικό αφιέρωμα στης 27-6-14 κεφ. Φραντζεσκιανά Μετόχια).
- Σκανδάλης Λευτέρης, διδάκτορας οικονομικών.
- Τσίβης Στέλιος, δήμαρχος Νικηφόρου Φωκά το 2010.
- Χαλκιαδάκης Γιάννης (1931-1999), αθλητική φυσιογνωμία, γυμναστής με σπουδαίες πανελλήνιες διακρίσεις σε αρκετά αγωνίσματα.
- Χλαμπουτάκης Γεώργιος, αντιπρόεδρος Αρείου Πάγου.
• Ζωγράφοι - Αγιογράφοι:
Γάσπαρης Αιμίλιος, Δημητρακάκης Κωστής (στρατιωτικός ε.α.), Κουτσουράκη Μαρία, Μυστράκης Ι. Νίκος.
• Μουσικοί:
Βαλαρή Φέφη, Περπυράκη Ελένη, Χαλκιαδάκη Ισιδώρα.
• Κρητικής μουσικής:
Αγγελάκης Αλέξανδρος, Βιβιλάκης Γεώργιος, Γιάντζος Στυλιανός, Κωστάκης Εμμανουήλ και Ευάγγελος, Λαγουδάκης Γεώργιος, Λιανδρής Ηλίας, Παπαλεξάκης Νικόλαος, Παπαλεξάκης Γεώργιος (κατασκευαστής οργάνων), Παπαδογιάννης Λεωνίδας, Παπατζανής Σοφοκλής, Παπαλεξάκη Αργυρώ, Παπατζανής Β. Γιάννης (Κρουστά - τραγούδι), Ροδινός Ανδρέας, Πέτρος, Γιώργης και Ελένη, Σαμψών Στυλιανός, Συκάκης Μιχαήλ και Στυλιανός, Φραδέλος Στυλιανός, Χλαμπουτάκη Νίτσα κ.α.
• Γιατροί:
Γαγάνης Ελευθέριος, Κουτσουράκη Σοφία, Λιονής Χρήστος, Μυστράκης Νίκος
• Δικηγόροι:
Λιανδρή Χαρά και Γιώργης, Γιαννούλη Ελισάβετ, Σαμψών Άννα, Τσίβης Ελευθέριος, Χαλκιαδάκης Ιωάννης.
• Εκπαιδευτικοί:
Βερνάδος Μιχάλης (σχολικός σύμβουλος), Γαγάνης Ευστράτιος, Γάσπαρης Αιμίλιος, Γάσπαρη Στ., Γιαννούλης Θεοφιλος, Δημητρακάκης Μανόλης, Δημητρακάκης Μάρκος, Παπαλεξάκης Λευτέρης (προϊστάμενος 1ου γραφείου Π.Ε.Ν.Ρ.), Περπυράκης Γιώργης (σχολικός σύμβουλος), Λιονή Χαρά, Τζωρτζινάκη Ελευθερία.
Ονομαστοί Έμποροι
Βαλαρής Θεμιστοκλής, Βερνάδος Μίνως, Γαγάνης Γεώργιος και Ελευθέριος, Γιαννούλης Μιχαήλ, Δημητρακάκης Μιχαήλ, Λιονής Σάββας, Μαρκουλάκης Χαράλαμπος, Παπατζανής Μιχαήλ, Χλαμπουτάκης Βασίλης κ.α.
