Η Κρήτη έχει πολλούς λόγους να ξεχωρίζει και ένας από αυτούς είναι η ντοπιολαλιά της.
Γράφει η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΟΤΖΑΚΗ
Αγαπητοί φίλοι σας χαιρετώ.
Η Κρήτη έχει πολλούς λόγους να ξεχωρίζει και ένας από αυτούς είναι η ντοπιολαλιά της.Έχει δική της ιδιαίτερη γλώσσα που μιλιόταν τα παλαιότερα χρόνια σε όλο το νησί,
αλλά και στις μέρες μας ειδικά στα χωριά μιλιέται ακόμα.Μεγάλη προσπάθεια έχει γίνει κατά καιρούς οι κρητικές λέξεις να μαζευτούν μέσα σε ένα βιβλίο-λεξικό για να
μη χαθούν ,όμως είναι λίγο δύσκολο γιατί είναι τόσες πολλές και σε κάθε επαρχία η νομό μιλιούνται και ερμηνεύονται διαφορετικά.Γι' αυτό σήμερα και μετά από έρευνα
στο ιντερνετ, σε βιβλία ,λεξικά και από δικά μου βιώματα θα αναφερθούμαι σε κρητικές λέξεις και στις ερμηνείες του,περισσότερο για τους νέους ,για εσάς που γράφετε μαντινάδες
και για όσους δεν έχουν κάποιο λεξικό.Θα ξεκινήσουμε αλφαβητικά,χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα είναι όλες οι λέξεις η μπορεί και κάποιοι απο εσάς να τις ξέρετε αλλιώς.
Θα ήθελα όσοι από σας γνωρίζετε λέξεις που σιγά σιγά χάνονται να μας τις αναφέρετε,βοηθώντας με αυτό τον τρόπο να συνεχιστεί η κρητική διάλεκτος
και επίσης ένας άλλος τρόπος για να βοηθήσουμε είναι να μιλάμε την γλώσσα μας και να μην έχουνε ενδιασμούς!
Α)Αμπλά= αδελφή ,,αμπώθω=σπρώχνω ,,αναβολέματα=ανηφοριές-κακοτοπιές ,,ανάλεμα=ανάθεμα ,,αναντρανίζω=σηκώνω τα μάτια μου ψηλά η παίρνω κουράγιο και δύναμη από κάτι ,,
ανάμοιρα =άτυχα ,,αναστορούμαι=θυμάμαι ,,ανεμίζω=διαισθάνομαι ,,ανημένω=περιμένω ,,αντάμα=διπλα,μαζί ,,ανημένω=περιμένω ,,ανέ=αν ,,ανελωμή=αναστάτωση ,,αντέτι=συνήθεια ,,
αξανάκολα=ανάποδα ,,αόρι=βουνό ,,απαντίχνω=συναντώ ,,απαντόχη=στήριγμα, απατός=εαυτός ,,απανωπρούκια=επί πλέον προίκα ,,απηλογιά=απολογία-απάντηση ,
,απόγειρα=απομακρύνθηκα ,,απού χει=όποιος έχει ,,αργαστήρι=αργαλειός ,,άρκαλος=ασβός ,,αρμήνεια=συμβουλή ,,αρνέυγω=ηρεμώ ,,αροδαμός=βλαστός κάποιου λουλουδιού η δέντρου ,,ασκιανός=ίσκιος ,,αθός=ανθός ,,άθος=στάχτη ,,ατζί=γάμπα ,,ατζιμπραγά=δίδυμα ,,ατζούμπαλος=απρόσεχτος,γρουσούζης ,,αφτούμενος=αναμένος ,,άφτω=ανάβω ,,
αχινοπόδι και αστιδίδα=αγκάθινοι θάμνοι ,,αχνιά=σιωπή,μη μιλάς ,,άψε=άναψε ,,απής=μετά-ύστερα ,,άστρι=άστρο ,,απίδι=αχλάδι ,,αλίμπερτη=ελέυθερη ,,αμολώ=αφήνω ,
,απόκιας=από κει και μετά ,,ατζοπατώ=παραπατώ ,,αποδέλιπο=υπόλοιπο ,,αμέτε=πηγαίνετε ,,αθιβολή=θύμηση ,,αρόλιθος=σχισμή σε βράχο που σταματάει το νερό της βροχής ,,αναχουρχουδεύω=ανακατώνω ,,άχτι=μίσος ,,αμανάτι=κρατώ κακία ,,αμανέτι=δαχτυλίδι αρραβώνων......
Β) Βαγιοκλαδίζω=περιποιούμαι ,,βαρεμένη=έγκυος, βαρεσάρης=τεμπέλης ,,βαρισματέ=χτύπημα-πληγή ,,βαρίχνω=χτυπάω σε κάποιο σημείο του σώματος μου ,,βάρσαμος=δυόσμος ,,βάστα=κράτα ,,βεντέμα=μεγάλη σοδειά επί το πλείστον ελιών ,,βεγγέρα=βραδινή παρέα σε σπίτια, συνήθως που κρατάει πολλές ώρες ,,βερέμι=αρρώστεια ,,βιός=περιουσία ,,βίτσα=ευλύγιστο κλωνάρι,,βιτσάτος=ψιλόλιγνος ,,βολά=φορά ,,βολή=άνεση ,,βούγια=βόδια ,,βουλή=απόφαση ,,
βούργια-σακούλι=υφαντό σακίδιο ,,βολιδοσκοπώ=παρακολουθώ ,,βουτσέ=κοπριά ζώου ,,βγορίζω=βλέπω μακριά αλλά φαίνομαι και από μακριά......
Γ) Γιαίνω=θεραπεύω ,,γερά γερά=γρήγορα ,,γητεύω=ξορκίζω ,,γιάντα=γιατί ,,γιαγέρνω=γυρίζω-επιστρέφω ,,γιαμιάς=αμέσως ,,γιδάρης=βοσκός κατσικών ,,γίνου=γίνε ,,
γκαρδιακός=εγκάρδιος ,,γλάκιο=τρέξιμο ,,γλακώ=τρέχω ,,γομάρι=φορτίο ,,γούζομαι=διαμαρτύρομαι ,,γνώρα=γνωριμία ,,γρα-γρε=γριά ,,γραίνω=υγραίνω ,,
γέρατα=γεράματα ,,γροικώ=ακούω ,,γαμπάς=βαριά κάπα μέχρι κάτω που φορούσαν οι βοσκοί ,,γνοιάζομαι=ενδιαφέρομαι.......
Δ)Δισταύρι=σταυροδρόμι ,,διαρμίζομαι=ταχτοποιώ ,,δώμα=στέγη ,,δρόμάλι=δρομάκι ,,διακονιάρης=ζητιάνος η και τσιγκούνης ,,
δέτης= κάθετο κόψιμο ενός χωραφιόυ η γκρεμός ,,διαγουμίζω=λεηλατώ ,,διγαβρές=έντονη αναφόρα σε κάτι ,,διαφεντεύω=εξουσιαζω ,,δροσά=τίποτα ,,
δίδω των αμαθιώ μου=φεύγω μακριά.......
Ε) Εδά=τώρα ,,εκειά=εκεί ,,εμιλιά=μιλιά ,,εμπαλώταρα=πυροβόλησα ,,επόκαμε=εξαντλήθηκε ,,εμπόρου=μπορούσε ,,εξώμεινε=έμεινε κάπου την νύχτα ,,επά=εδώ ,,
επαντήξανε=συνσντήθηκαν ,,εργώ=κρυώνω ,,ερέχτηκα=λιγουρεύτηκα -πεθύμισα κάτι η είδα κάτι ωραίο ,,εψύγης=επάγωσες ,,ενταγή=φροντίδα ,,έχνος=ζώον ,,
ετσά=έτσι ,,εσμιγιά=σμήξιμο....
Συνέχεια στις επόμενες εβδομάδες.
