Η τρέχουσα επιδημία COVID-19 οφείλεται στο νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2, που ανήκει στην οικογένεια των Coronoviridae, μία μεγάλη οικογένεια σφαιρικών μονόκλωνων RNA ιών. Με τα έως τώρα δεδομένα ο ιός SARS-CoV-2 έχει ανιχνευθεί σε δείγματα από το αναπνευστικό, τα κόπρανα και το αίμα. Η μετάδοση του ιού μέσω της κοπρανοστοματικής οδού διερευνάται αλλά παραμένει αμφίβολη. Παρά ταύτα, η ανίχνευσή του στα αστικά λύματα έχει προκαλέσει διεθνώς ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό επιδημιολογικό εργαλείο όσον αφορά την εκτίμηση της διασποράς του ιού στην κοινότητα ή σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και δομές, καθώς και εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης και απόκρισης αλλά και εργαλείο επιτήρησης της μείωσης της διασποράς. Η ανίχνευση του ιού SARS-CoV-2 στα λύματα όπου καταλήγουν τα κόπρανα, μπορεί να σηματοδοτήσει την πρώιμη κυκλοφορία του στην κοινότητα αλλά και να αποτελέσει δείκτη του ελέγχου της διασποράς του ιού στην κοινότητα.
Επιδημιολογία λυμάτων και COVID-19
Η επιδημιολογία λυμάτων είναι ένα νέο, πολλά υποσχόμενο και μη παρεμβατικό εργαλείο επιδημιολογικής επιτήρησης και στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για την παρακολούθηση και ταυτοποίηση ιών, όπως αυτός της πολιομυελίτιδας και γαστρεντερίτιδας, βακτηρίων ανθεκτικών σε αντιβιοτικά, παρασιτικών και διαφόρων άλλων ασθενειών. Κατά τη διάρκεια της τρέχουσας επιδημίας έχουν ήδη πραγματοποιηθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη παγκοσμίως (ΗΠΑ, Ολλανδία, Σουηδία, Ιταλία, Αυστραλία, Ισπανία, Γαλλία, Αγγλία) μελέτες που έχουν επιτυχώς ανιχνεύσει ίχνη του γενετικού υλικού του ιού (RNA) σε ανεπεξέργαστα δείγματα αστικών λυμάτων. Στη χώρα μας, έχουμε ήδη τα πρώτα αποτελέσματα από Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Η εφαρμογή της επιδημιολογίας λυμάτων για την παρακολούθηση της εξέλιξης της πανδημίας έχει διάφορα πλεονεκτήματα:
• Η παρακολούθηση της παρουσίας του ιού στα λύματα μπορεί να παρέχει πληροφορίες για τη χρονική εμφάνιση/εξέλιξη και το πραγματικό μέγεθος μιας πανδημίας, καθώς στις μετρήσεις περιλαμβάνονται και οι ιοί που προέρχονται από τον μεγάλο αριθμό ασυμπτωματικών ή ελαφρά συμπτωματικών ατόμων, ιδιαίτερα ελλείψει της δυνατότητας διενέργειας εκτεταμένων ελέγχων στον πληθυσμό για την ανίχνευση λοίμωξης από τον ιό.
• Αποτελεί μια οικονομική, μη-επεμβατική μέθοδο, που βασίζεται σε πραγματικά/μετρήσιμα δεδομένα για την εκτίμηση της παρουσίας ή/και πραγματικής διασποράς του ιού.
• Μπορεί να επιτρέψει την ακριβέστερη εκτίμηση του πραγματικού αριθμού των λοιμώξεων σε μια λεκάνη απορροής λυμάτων, μέσω της χρήσης υπολογιστικών μοντέλων που συνδυάζουν τις μετρήσεις του ιικού φορτίου στα λύματα με το ιικό φορτίο που αποβάλλεται στα κόπρανα ύποπτων ή επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και την αραίωση και τροποποίηση που υφίστανται τα ίχνη του ιού στο αποχετευτικό δίκτυο.
• Μπορεί να αντικατοπτρίζει τη μέση κατάσταση της διασποράς του ιού στην κοινότητα, καθότι η ανάμιξη και η αραίωση που συντελούνται στο αποχετευτικό σύστημα εξομαλύνουν ανομοιογένειες και αβεβαιότητες που προκύπτουν από το γεγονός ότι ο ιός εκκρίνεται μόνο σε ένα ποσοστό των θετικών ασθενών/κρουσμάτων και η δυναμική της έκκρισης αυτού ποικίλει από άτομο σε άτομο και κατά τη διάρκεια της λοίμωξης.
• Μπορεί να αναδείξει περιοχές στις οποίες ο αριθμός των κρουσμάτων μειώνεται χωρίς να συνοδεύεται από αντίστοιχη μείωση του ιικού φορτίου στα λύματα πράγμα που μπορεί να υποκρύπτει την συνεχιζόμενη ύπαρξη ασυμπτωματικών φορέων στην κοινότητα.
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν εργαλείο για την μελέτη διαφόρων κρατικών παρεμβάσεων (όπως lockdown), ως μέτρα ανάσχεσης της επιδημίας.
Πιλοτική εφαρμογή της επιδημιολογίας λυμάτων για την παρακολούθηση, έγκαιρη προειδοποίηση και απόκριση στην περίπτωση επανεμφάνισης του ιού SARS-CoV-2 στην κοινότητα
Ο ΕΟΔΥ και τα Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας που συντονίζει (ΕΟΔΥ-Γραφείο Περιβαλλοντικής Υγείας, ΚΕΔΥ, ΠΕΔΥ Κρήτης, ΠΕΔΥ Θεσσαλίας) σε συνεργασία με το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, το οποίο έχει μακρά εμπειρία στην επιδημιολογία λυμάτων, θα εφαρμόσει το πιλοτικό πρόγραμμα επιδημιολογίας λυμάτων. Σε πρώτο στάδιο τα δείγματα θα λαμβάνονται από:
• Την είσοδο των λυμάτων στις εκάστοτε περιφερειακές/δημοτικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) πριν αυτά τύχουν οποιασδήποτε επεξεργασίας
• Ενδιάμεσα αντλιοστάσια περιοχών που συνδέονται με το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο, τα οποία αντιστοιχούν σε συγκεκριμένο πληθυσμό και τα λύματα έχουν συγκεκριμένο χρόνο παραμονής στο αποχετευτικό σύστημα.
Σε επόμενη φάση της μελέτης τα λαμβάνονται δείγματα και από νοσοκομειακά λύματα νοσοκομείων αναφοράς και όπου είναι εφικτό από κλειστές δομές αυξημένου επιδημικού κινδύνου και οικισμούς ιδιαίτερου υγειονομικού ενδιαφέροντος.
Συχνότητα δειγματοληψιών σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης
Η μελέτη έχει ήδη ξεκινήσει από τον Δήμο Ηρακλείου όπου λαμβάνονται δείγματα σε καθορισμένα διαστήματα από την τοπική μονάδα επεξεργασίας λυμάτων. Από αύριο Πέμπτη 26/11/2020 θα εντάσσονται και επιλεγμένες μονάδες επεξεργασίας λυμάτων και στις άλλες τρεις Περιφερειακές Ενότητες οι οποίες συμπεριλαμβάνουν τους τέσσερις πολυπληθέστερους δήμους της Κρήτης (Χανίων, Ρεθύμνης, Αγίου Νικολάου και Σητείας). Τα δείγματα θα συλλέγονται σύμφωνα με πρωτόκολλα της διεθνούς βιβλιογραφίας και η αποστολή/μεταφορά τους στο εργαστήριο θα γίνεται σε συνθήκες ψύξης (4°C), για την εξασφάλιση της καλής διατήρησής τους.
Έλεγχος δειγμάτων
Ο μοριακός έλεγχος των δειγμάτων θα γίνεται με διεθνή πρωτόκολλα τα οποία έχουν ήδη δοκιμαστεί σε διεθνείς μελέτες.
Αποτίμηση αποτελεσμάτων
Με την χρήση ειδικών μαθηματικών μοντέλων θα γίνεται αναγωγή του ιικού φορτίου που θα ανιχνεύεται στα λύματα σε σχέση με τον δυνητικό αριθμό φορέων (συμπτωματικών και μη) στην κοινότητα.
