Ο Αγ. Ιωάννης βρίσκεται 27 χλμ. νότια από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 460 μ. πριν την είσοδο του φαραγγιού Κοτσυφού και στους πρόποδες του Αρμού.
Το 2011 αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Αγ. Βασιλείου με 234 κατοίκους (Αγ. Ιωάννης 74 κατοίκους, Καλή Συκιά 113 και Κάνεβος 47 κατοίκους).
Το 2001 ήταν Δ.Δ. του Δήμου Φοίνικα με 334 κατοίκους (Αγ. Ιωάννης 142, Καλή Συκιά 121 και Κάνεβος 71 κατοίκους).
Το 2015 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι Αγ. Ιωάννη και Κάνεβου 164, ενώ ψήφισαν 109.
Ονομασία-ίδρυση
Σύμφωνα με την παράδοση κατά τη βυζαντινή ή ενετική περίοδο μια βοσκοπούλα έβλεπε κάθε βράδυ μέσα σ’ ένα βάτο ένα φως. Το έλεγε στους συγχωριανούς της, όμως αυτοί δεν το έβλεπαν.
Τότε έβαλαν φωτιά στον βάτο, που όμως σε λίγο έσβησε και στ’ αποκαΐδια βρήκαν ένα μικρό εικόνισμα του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου, που είχε καεί στην άκρη, πήραν τη μικρή εικόνα και έκτισαν το χωριό τους στην περιοχή εκείνη, που πήρε τ’ όνομα Αγ. Ιωάννης ο «Καμένος» επειδή η εικόνα ήταν καμένη, μάλιστα φυλάσσεται μέχρι σήμερα ως ιερό κειμήλιο.
Το χωριό φαίνεται ν’ ιδρύθηκε από τη συνένωση οκτώ οικισμών που υπήρχαν εκεί κοντά, για προστασία καλύτερα από τους πειρατές.
Οι οικισμοί αυτοί ήταν:
Μαρμαράς, αναφέρεται από το 1577.
Σαλβαράδες, το 1583 είχαν 15 κατοίκους, με αποίκους τους Σκορδίληδες από την Ίμπρο και οι οποίοι φορούσαν σαλβάρια (είδος πλατιάς βράκας).
Αγ. Παρασκευή, Μεσονήσι, Καψαλιανά, Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος, Παναγία.
Κάνεβος
Οικισμός της πρώην κοινότητας Αγ. Ιωάννη, 1 χλμ. μετά προς το φαράγγι Κοτσυφού και σε υψόμετρο 440 μ., με 47 κατοίκους.
Η ονομασία οφείλεται στην ενετική λέξη Κάνεβα, που σημαίνει κρασοαποθήκη ή καπηλειό.
Η Κάνεβος επειδή ήταν κτισμένη στην είσοδο του φαραγγιού του Κοτσυφού και το πέρασμα ήταν δύσκολο, φαίνεται να υπήρχε εκεί χάνι και κρασοταβέρνα, ενώ λόγω του κόμβου είχε αρκετά μαγαζιά και εργαστήρια.
Σύμφωνα μ’ άλλη εκδοχή επειδή οι Ροδακινιώτες και οι Σφακιανοί αναγκάζονταν να ξεφορτώνουν τα ασκιά με το λάδι από τα γαϊδουράκια τους, μεταφέροντάς τα με τον ώμο απέναντι από το φαράγγι έλεγαν: «Καν ανεβώ!», δηλαδή δεν θ’ ανεβώ, θα τα καταφέρω να περάσω; Έτσι από το «Καν ανεβώ», έγινε Κάνεβος. Για πρώτη φορά όμως αναφέρεται σε απογραφή το 1928 στην κοινότητα Αγ. Ιωάννη με 50 κατοίκους, το 1951 με τους περισσότερους 107 κατοίκους και το 2001 με 71 κατοίκους.
Ιστορία
Για πρώτη φορά αναφέρεται το 1577, ενώ το 1583 ως «Άγιο Γιάννη Καϊμένο» με 74 κατοίκους.
Το 1633 οι Βενετοί επανδρώνουν τη σκοπιά στ’ Απάγκου, με υπεύθυνο τον Μανόλη Σκορδίλη.
Στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770, οι Τούρκοι περνώντας από το χωριό, κατέστρεψαν ότι βρήκαν και μαζί την εκκλησία του Αγ. Ιωάννη, η οποία όταν ξαναχτίστηκε καθιερώθηκε στον Αγ. Γεώργιο.
Τον Ιούνιο του 1821 ο Μελχισεδέκ Τσουδερός μαζί μ’ άλλους οπλαρχηγούς και τους άνδρες του, επιτέθηκαν και σκότωσαν τον Ισμαήλ Γλυμίδη που είχε στρατοπεδεύσει στο χωριό.
Μάλιστα οι Τούρκοι βλέποντας τον χαμό του αρχηγού τους, τράπηκαν σε φυγή αφήνοντας πολλά λάφυρα, ενώ έπεσαν και στις ενέδρες έχοντας σημαντικές απώλειες.
Στη μάχη των Σελλιών στις 17-7-1867 πήραν μέρος και Αϊγιαννιώτες, μαζί μ’ άλλους Αγιοβασιλειώτες, όπου ο Τουρκικός στρατός έπαθε μεγάλη καταστροφή.
Το 1896 ο Γιαννιτσαράκης έζωσε το χωριό, σκοτώνοντας τους βοσκούς και παίρνοντας τα κοπάδια τους, ενώ την επομένη μέρα 7-6-1896 πλήρωσαν ακριβά τις καταστροφές που είχαν προξενήσει.
Μεγάλη ήταν η συμμετοχή των κατοίκων στις επαναστάσεις 1866-1897, όπου έπεσαν υπέρ πατρίδας 17 Αϊγιαννιώτες, ενώ αρκετοί ήταν οι αναγνωρισμένοι, από την κρητική πολιτεία οπλαρχηγοί, με πρώτο τον Δουλγεράκη Χαράλαμπο.
Συμμετοχή από 1912-1944
Στους Μακεδονικούς αγώνες πήραν μέρος αρκετοί εθελοντές, όπως και στον Αλβανικό πόλεμο.
Στη Μάχη της Κρήτης οργάνωσαν τη διαφυγή συμμάχων, στην οποία συμμετείχαν εννέα Αϊγιαννιώτες στις αντάρτικες ομάδες. Τέλος έπεσαν υπέρ πατρίδας ακόμη οι: Βαβουράκης Σταμ., Κατσιβελάκης Σταμ. και Κουμεντάκης Παντελής.
Αϊγιαννιώτες που διακρίθηκαν σε διάφορους τομείς
Δασκαλάκης Ανδρέας, διοικητής Σχολής Αστυφυλάκων Ρεθύμνου (2011-12) και Αστυνομικής Διοικητής Χανίων με το βαθμό ταξιάρχου (2014-15). Ιδρυτής και πρόεδρος Α.Ο. Συβρίτου.
Δασκαλαντωνάκης Τάκης (1930-2012) και Νίκος. Ξεκίνησαν ως μεγαλέμποροι λαδιού στο Ρέθυμνο τη δεκαετία του 1950-60, ενώ το 1970 ίδρυσαν την πρώτη τουριστική επιχείρηση «GRECOTEL» και είναι οι πρωτεργάτες του τουρισμού στο Ρέθυμνο.
Ένα σοβαρό ατύχημα του Τάκη το 1993, σημάδεψε τη ζωή του και «έφυγε» στις 24-12-2012. Τα παιδιά του Γιάννης και Μαρίνα αποχώρησαν από την εταιρεία δημιουργώντας την «AQUILA» με αρκετές μονάδες στην Κρήτη.
Ο Όμιλος Ν. Δασκαλαντωνάκη είναι από τις κορυφαίες ξενοδοχειακές μονάδες και αριθμεί πάνω από 35 ξενοδοχεία σ’ όλη τη χώρα, με 20.000 κλίνες και απασχολεί πάνω από 3.500 άτομα.
Το έργο του Νίκου συνεχίζουν τα παιδιά του Μάρι, Τίνα, Γιάννης.
Ίδρυσαν ακόμη στο Ρέθυμνο τη φάρμα «Agreco» με βιολογικές καλλιέργειες σε έκταση 40 στρεμμάτων.
Δουλγεράκης Χαράλαμπος (1875), αναγνωρισμένος οπλαρχηγός Ηπείρου και Μακεδονίας.
Κουμεντάκης Γιώργης (1959), γιος του θεολόγου-γυμνασιάρχη Γιάννη, καταξιωμένος μουσικοσυνθέτης και υπεύθυνος της μουσικής επένδυσης Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004. Ξεκίνησε από το Ωδείο Ρεθύμνου και είναι από τους σημαντικότερους σύγχρονους συνθέτες με πάνω από 100 έργα για ορχήστρα, όπερες κ.ά.
Κουμεντάκης Γιάννης (1927), θεολόγος-συγγραφέας, με πολλά έργα όπως το «Πύρινο νερό» κ.ά.
Χαλκιαδάκης Εμμανουήλ, από τις Ατσιπάδες, παντρεύτηκε την Αγάπη Δασκαλαντωνάκη από τον Αγ. Ιωάννη και υπηρέτησε ιερέας του χωριού από το 1928-1960, με σημαντικό έργο.
Εκκλησίες-Ιερείς
Αγ. Παντελεήμονας-Αγ. Βαρβάρα, δίκλιτη ενοριακή, με εικόνες του τέμπλου του 1847, στις οποίες φαίνονται οι τσεκουριές των Τούρκων του 1889.
Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, η παλαιότερη ενοριακή εκκλησία, που χρονολογείται από τον 15ο αιώνα.
Καταστράφηκε αρκετές φορές και ιδιαίτερα το 1770 από τους Τούρκους, όμως ξαναχτιζόταν με τα ίδια υλικά.
Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος, απέχει 1,5 χλμ. από το χωριό και είναι κτισμένη από τον 15ο αιώνα στον παλιό ομώνυμο οικισμό.
Μεταμόρφωση του Χριστού, Β.Α. του χωριού στον παλιό οικισμό Σαλβαράδων, του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες του 1642 και της Οδηγήτριας το 1689.
Σύμφωνα με την παράδοση κατά το κτίσιμο έβαλαν γάλα αντί νερό στη λάσπη.
Κοίμηση Θεοτόκου, στον παλιό οικισμό Παναγιά 2 χλμ. ανατολικά του χωριού, του 14ου αιώνα.
Αγ. Θεόδωρος, του 15ου αιώνα στον παλιό οικισμό Μεσονήσι, με κατεστραμμένες αγιογραφίες.
Αγ. Αντώνιος, δυτικά μέσα σπηλιά σε πανέμορφο φαράγγι.
Αγ. Γεώργιος, παλιά εκκλησία την οποία είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι, όταν απέτυχαν να καταλάβουν το χωριό. Σήμερα είναι κοιμητηριακή.
Αγ. Παρασκευή, στον παλιό ομώνυμο οικισμό.
Ζωοδόχος Πηγή, Αγ. Σπυρίδωνας, οσία Μαρία Αιγυπτία, Αγ. Άννα, Αγ. Κυριακή, Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης, Αγ. Νικόλαος, Σοφίας-Πίστεως-Αγάπης και Ελπίδας.
Ιερείς: Από τον Αγ. Ιωάννη οι: Νικόλαος Παπαδάκης (1870), Κυριάκος Θεοδωράκης, Αγαθάγγελος Μαστορογιαννάκης (Λευκόγεια 1925-27), Μανόλης Χαλκιαδάκης (από Ατσιπάδες 1928-60), Ανδρέας Αντωνάκης (Αγκουσελιανά 1961-74), Ιωάννης Μυγιάκης (από Αγ. Ιωάννη 1975-σήμερα).
Σχολείο-δάσκαλοι
Το σχολείο λειτούργησε από το 1880 με έξοδα της Ι.Μ. Πρέβελη και στο οποίο φοιτούσαν μαθητές από έξι γειτονικά χωριά.
Το 1889 αναγνωρίστηκε ως τριτοβάθμιο, ενώ 1911 ιδρύθηκε ως αδιαίρετο μικτό.
Πρώτος γραμματοδιδάσκαλος με μισθό 50 δρχ. τον μήνα διορίστηκε από τον Αγ. Ιωάννη ο Δ. Δασκαλαντωνάκης (1899-1903), ακολούθησαν Ευστρ. Δημητρακάκης, Γ. Γαβριλάκης, Γρ. και Ηρ. Παπαδογιαννάκης, Ιωάννης Τσουδερός (1913-16), με 60 δρχ., Σπιτάδης, Π. Χατζιδάκης, Σταυριανή Γυπαράκη (1921-23), Ευαγγ. Μαθιουδάκη, παπα-Γιάννης Μακρής (από Σελλιά 1930-32), Α. Γυπαράκης, Εμμ. Τρανταλίδης (1937-40), Πατσουράκης, Π. Μαμαλάκης, Χρ. Μπουλακάκη, Μιχ. Σκούληκας (1949-50), Χ. Οικονομάκη (1950-54), Α. Τζεδάκη, Νικητάκης, Μ. Παπαδάκης, Γ. Σηφάκης, Ανδρ. Σταματεράκης (1964-66), Ν. Φασατάκης (1966-72), Γ. Αρχοντάκης (1972-74), Γ. Ζηδιανάκης, Μιχ. Κουρμουλάκης (1977-85). Από 1985-90 συγχωνεύτηκε με των Αγκουσελιανών. Λαζαρίδου Θάλεια (1990-91), Λ. Γασπαράκης, Σ. Νικητάκης (1992-99). Το 2000 συγχωνεύτηκε με το σχολείο Αγκουσελιανών.
Τους περισσότερους μαθητές 86 είχε το 1919-20.
Το 1900 χτίστηκε το πρώτο κοινοτικό διδακτήριο, το 1927 επισκευάστηκε και το 1962 χτίστηκε νέο δημόσιο.
Το παλιό επιδιορθώθηκε και έγινε πολιτιστικό κέντρο.
Πολιτιστικά-τουριστικά
Από το 1982 λειτουργεί στο χωριό Πολιτιστικός Σύλλογος «Σαλβαράς», με σημαντικές δραστηριότητες σε πολλούς τομείς.
Ανάμεσα σ’ αυτές είναι και η αδελφοποίηση με την κοινότητα Αϊ-Γιάννη Πιτσιλιάς Λεμεσού Κύπρου το 1996, καθώς και πολλές θεατρικές παραστάσεις, εκδρομές κ.ά. Στα κυριότερα αξιοθέατα και τουριστικά μέρη είναι:
Φαρράγγι Κοτσυφού, είναι το πέρασμα προς Σελλιά-Πλακιά και έχει μήκος περίπου 2 χλμ. Και μικρότερο πλάτος 10 μ. με πανέμορφες και απόκρημνες παρειές.
Το ύψος του φτάνει τα 600 μ. και το ολικό υψόμετρο τα 800 μ.
Αξιόλογη είναι η χλωρίδα και η πανίδα του, ενώ υπάρχουν πολλά σπήλαια στο φαράγγι και στη γύρω περιοχή, που φτάνουν τα 20, όπως: Σπήλαιο των Αγίων (εκεί φύλαγαν τις εικόνες του Αγ. Ιωάννη στις διάφορες επαναστάσεις), Ατζιγγανόσπηλιος, Τρυποδιάσελο, Ξώσπηλια, του Νιζάμη κ.ά.
Κυπαρισσόδασος, είναι ένα σπάνιο πανέμορφο δάσος το μοναδικό στην περιοχή, από θηλυκά κυπαρίσσια (με κλαδιά σχεδόν οριζόντια και κόμη πλατιά, ενώ οι κώνοι τους είναι σφαιρικοί με ξυλώδεις ταξιανθίες που ωριμάζουν το δεύτερο φθινόπωρο, δηλαδή το δεύτερο έτος από την άνθιση).
Φαράγγι Αγ. Αντωνίου, με τους σπήλιους του και τα βότανα που φύονται στα απόκρημνα βράχια του, τα σταμναγκάθια και τα ωραία αγριολούλουδά του. Τέλος οι πανέμορφες ακόμη ρεματιές με δρυγιάδες και πλατάνια, ν’ αποτελούν φυσικούς θησαυρούς για το χωριό.
Επίθετα
Αδελιανάκης, Βαβουράκης, Γιακουμογιαννάκης, Δασκαλάκης, Δασκαλαντωνάκης, Δουλγεράκης, Ζαμπετάκης, Θεοδωράκης, Κατσιβελάκης, Κατσουλάκης, Κουμεντάκης, Κουτσουδάκης, Μαριδάκης, Μιχελάκης, Μυγιάκης, Παυλάκης, Παπαδάκης, Παυλιδάκης, Ποθουλάκης, Τρανταλίδης, Χατζιδάκης.
Πηγές: Κατσουλάκη Δήμητρα και Παπαδάκης Κωστής από Συλλογική εργασία «Χωριά επαρχίας Αγ. Βασιλείου» 2011, Φασατάκη Νίκου «Η τέως επαρχία Αγ. Βασιλείου», Κρυοβρυσανάκη Λευτέρη «Ρεθυμνιώτικος πανδέκτης και πανόραμα»
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 28310 55383 ή 6934178701.